Беларусь – наша зямля

Рэдакцыя.

 

 

Працягваем апавядаць пра пакуты чачэнскага народу пад ботам расейскіх акупантаў – служак расейскай імперыякратыі. Магчыма, на прыкладзе часткі 5а некаторыя адчулі, што знаёміцца з жахлівымі фактамі ім надзвычай цяжка. І, тым ня менш, мы заклікаем нашых наведвальнікаў прачытаць чарговую нізку матэрыялаў, у якіх гаворка ідзе пра падзеі 2001-02 гг. Праўду заўсёды варта ведаць, якой бы яна ні была… 

–

 

Гэтыя жывёлы гвалтавалі жанчын … на вачах вязьняў (Усам Байсаев, ПЦ «Мемориал»;  узята з http://kavkazcenter.com/russ/content/2008/10/03/61369.shtml)

За некалькі гадоў, што я працую ў Праваабарончым цэнтры (ПЦ) «Мемарыял», мне давялося пачуць ад жыхароў Чачэнскай Рэспублікі сотні апавяданьняў пра зьверствы вайскоўцаў у дачыненьні да безабаронных мірных жыхароў падчас так званай «контртэрарыстычнай аперацыі», распачатай Масквой ўвосень 1999-га года.

Да нас зьвярталіся як самі ахвяры гвалту з боку вайскоўцаў, так і іх сваякі. Мне давялося пачуць і пра ракетныя абстрэлы населеных пунктаў, і пра бамбаваньні, і пра выкраданьні людзей, забойствы і пазасудовыя расправы над безабароннымі грамадзянамі, і аб катаваньнях ды зьдзеках ў так званых «фільтрацыйных лагерах» ды іншых месцах незаконнага ўтрыманьня людзей, якія меліся практычна ў кожным расейскім вайсковым падраздзяленьні, якія знаходзіліся на тэрыторыі нашай рэспублікі.

Мне больш за ўсё запомнілася гісторыя, расказаная маладым мужчынам, 37-гадовым жыхаром Грознага. Назавем яго Аюбам, падзеі адбываліся ў 2001 годзе.

Аюб, які ехаў з пасажырамі на легкавой аўтамашыне, быў затрыманы расейскімі вайскоўцамі на блокпосьце №51 у раёне пасёлка Ташкала на Старапрамыслоўскай шашы горада Грозны. Праверыўшы дакументы, адзін з вайскоўцаў загадаў Аюбу адагнаць машыну ўбок. Ён заявіў Аюбу, што ў іх ёсьць нейкія кампраметуючыя яго матэрыялы і таму яго затрымліваюць «да высьвятленьня». Па рацыі вайскоўцы выклікалі сьпецгрупу. Пасажыраў аўтамашыны прымусілі выйсьці з машыны і легчы на ​​зямлю.

Сваячка Аюба, якая была зь ім, наадрэз адмовілася выканаць каманду вайскоўцаў, патрабуючы сказаць, у чым яны яго падазраюць, і чаму нельга разабрацца на месцы. Жанчыну разам з Аюбам заштурхалі ў аўтамашыну, у якую селі двое вайскоўцаў. Затым іх у суправаджэньні чатырох аўтамабіляў «УАЗ» павезьлі ў бок 36-га ўчастка (Старапрамыслоўскі раён). У раёне мястэчка Іванова сваячку Аюба высадзілі з машыны. Ён пасьпеў сказаць ёй, каб яна перадала родным пра сваё затрыманьне. Пасьля гэтага Аюба павезьлі далей.

Празь нейкі час яны прыбылі на ўскраіну населенага пункта, у закрытай зоне. Аўтамашыны пад’ехалі да трохпавярховага дому шэрага колеру, дзе знаходзіліся некалькі грамадзянскіх машын. Ля варот стаяла ахова. Наперадзе, па словах пацярпелага, было адкрытае месца, аж да Церскага хрыбта.

Аюба завялі ўнутр будынка, на рукі начапілі кайданкі і завязалі вочы. Затым павялі па цёмным калідоры, па дарозе зьбіваючы нагамі і прыкладамі. Ён спрабаваў высьветліць, у чым справа, за што яго затрымалі, прасіў даць тлумачэньне, але ніхто затрыманага ня слухаў. Да пяці гадзін вечара яго пратрымалі ў тым доме, потым праз іншы выхад вывелі ў двор, абгароджаны бетоннымі плітамі. Завялі ў памяшканьне, якое вяло ў склеп. Аказваецца, гэта была катавальная камера. Праз маленькае акенца ў ёй была бачная ўкапаная ў зямлю цыстэрна з-пад паліўна-змазачных матэрыялаў.

Аюба пасадзілі на жалезнае крэсла, сьцягнулі рамянямі тулава і рукі так, што нельга было варухнуцца, на галаву надзелі металічнае кальцо з дротамі й уключылі ток. Як распавядаў Аюб, боль была страшная, скруціла ўсё цела. Ён не памятаў, колькі працягвалася гэтае катаваньне, так як часта губляў прытомнасьць. Два разы яго вярталі ў прытомнасьць, зрабіўшы ўколы ў руку і шыю. Па словах мужчыны, яго зь невялікімі перапынкамі катавалі тры-чатыры гадзіны.

Пасьля жорсткіх катаваньняў Аюба падвялі да цыстэрны, падзеленай на тры адсекі, адсунулі сярэдні люк, зьнялі павязку, кайданкі і скінулі ўніз. Стукнуўшыся аб нейкі тупы прадмет, ён зваліўся ў ваду. Вада даходзіла да пояса. У ёй стаялі… затрыманыя людзі. Ён здолеў падняцца на ногі толькі з дапамогай мужчыны гадоў пяцідзесяці і маладой дзяўчыны.

Дзяўчыну, якая дапамагла зьбітаму Аюбу, звалі Ружа, яна была з горада Шалі. Мужчына, які прадставіўся Харонам, быў жыхаром пасёлка Новыя Алды. Яны знаходзіліся ў зьняволеньні каля двух месяцаў.

Як распавёў Аюб, выгляд у абодвух быў жудасны. У Харона адсутнічала левае вуха, твар і цела былі зьнявечаны катаваньнямі й зьбіцьцём нагамі, прыкладамі, жалезнай арматурай. Асаблівая жорсткасьць да яго тлумачылася, відаць, тым, што падчас “зачысткі”, як ён сам распавёў, у яго дома знайшлі зброю.

Ружу, прыгожую дзяўчыну 22-25 гадоў, узялі на пасту, «западозрыўшы» нібыта, што яна снайперша. Яна была аголена да пояса і, каб схаваць галізну, сядзела ў вадзе да плячэй. На жываце і баку ў яе былі парэзы, зробленыя нажом, сьцягно правай нагі праколата вострым прадметам. Аюб аддаў ёй сваю кашулю.

Усяго ў гэтай цыстэрне было 6 чалавек: Аюб, Харон, яшчэ двое мужчын, Ружа і яшчэ адна дзяўчына са Старапрамыслоўскага раёна, на выгляд гадоў шаснаццаці, якую звалі Таіса. Яна была вельмі прыгожая брунетка маленькага росту, хоць увесь твар у яе быў у сіняках і кровападцёках.

Тое, што выраблялі над затрыманымі гэтыя зьвяры, проста не перадаць словамі. Як распавядаў Аюб, замест ежы давалі праз дзень нейкія недаедкі. У прыбіральню нікога не выводзілі – вязьні павінны былі спраўляць сваю патрэбу тут жа, у ваду. Больш за тое, свае натуральныя патрэбы “барацьбіты з тэрарызмам» таксама адпраўлялі, адсунуўшы люк, прама на людзей, якія знаходзіліся ў цыстэрне.

Калі кагосьці выклікалі на допыты, то зьверху спускалі вяровачную лесьвіцу. Тым, хто не мог падымацца самастойна, апраналі на рукі кайданкі й за іх цягнулі ўверх. З камеры катаваньняў стала даносіліся крыкі і стогны катаваных.

Часам расейскія вайскоўцы практыкавалі «калектыўныя мерапрыемствы»: ставілі ўсіх у шэраг і пачыналі жорстка зьбіваць. Але горш за ўсё, больш пакутліва і зьневажальна было, калі гэтыя жывёлы гвалтавалі дзяўчат (прычым, рабілі гэта ў самых пачварных формах), прымушаючы вязьняў-мужчын стаяць з выцягнутымі наперад рукамі і глядзець на гэта…

Пазьней Ружа прызналася, што часам яе «прапускалі» праз 20-30 чалавек. Таіса была цяжарнай. Гвалту падвергся і Харон.

Сваякі вызвалілі Аюба з гэтага пекла на чацвёрты дзень, выплаціўшы вайскоўцам 2,5 тысячы долараў ЗША. Перад вызваленьнем дзяўчыны і мужчыны папрасілі яго паведаміць сваім родным пра іх і зрабіць усё, каб выратаваць ад гэтых фашыстаў. Таіса, праўда, сказала, што ў яе ўсё роўна ня будзе жыцьця, і што яна страчаны для сябе і сваіх родных чалавек.

Калі Аюба выпусьцілі на волю, яму вярнулі пашпарт, але грошы (каля 7.000 рублёў) , машыну і дакументы на яе так і не аддалі.

Аюб выканаў просьбу сваіх сукамернікаў. Паехаў у Шалі, папярэдзіў сваякоў Ружы, потым пабываў і ў родных іншых сваіх таварышаў па няшчасьці. Праз два тыдні Ружа была выкупленая за 4.000 даляраў. Прычым яе, па даных Аюба, спачатку адвезьлі на вайсковую базу Ханкала, і адпусьцілі ўжо адтуль. Такім жа чынам і за тую ж суму грошай была вызвалена і Таіса. Але пазьней Аюбу распавялі, што дзяўчына памерла праз некаторы час пасьля свайго вызваленьня. Пасьля пахаваньня яе блізкія зьехалі ў Бельгію. Што стала з мужчынамі, Аюб ня ведаў. Але калі яму і пашчасьціла вырвацца з гэтага страшнага месца, то толькі за вялікі грашовы выкуп.

Практыка выкупу сваякамі грамадзян, затрыманых расейскімі вайскоўцамі на тэрыторыі Чачэнскай Рэспублікі, была вельмі распаўсюджана. Справа даходзіла да таго, што вайскоўцы прадавалі родным трупы іх па-зьверску закатаваных блізкіх. І лічылася вялікім посьпехам, калі вайскоўцы згаджаліся вярнуць зьнявечанае цела чалавека. Часьцяком цела ахвяр пазасудовых расправаў вайскоўцы проста выкідалі ў бязьлюдных месцах, або прыкопвалі на ўскраінах населеных пунктаў.

Так выглядала рэальнасьць Чачні – вайскоўцы забівалі і выкрадалі людзей, гвалтавалі жанчын, па-зьверску распраўляліся зь безабароннымі старымі, жанчынамі, дзецьмі, і ня несьлі пры гэтым ніякай адказнасьці.

Але я вельмі спадзяюся, што рана ці позна ўсім ім, пачынаючы ад радавога і канчаючы вышэйшымі службовымі асобамі, давядзецца адказаць за зробленае. Гэта ня 19-е стагоддзе. Цяпер ужо 21-е стагоддзе. Прыклад палкоўніка Гвішыяні, які ў 1944-м годзе жыўцом спаліў у паселішчы Хайбах 700 бяззбройных мірных жыхароў і пазьней спакойна памёр у сваім ложку ў асяроддзі сваякоў, цяпер не паўторыцца.

–

 

Нізка дакументальных матэрыялаў ад Стэнлі Грына (гл. фота; нарадзіўся ў Нью-Ёрку ў 1949 годзе. Пачаў працаваць у агенцтве «VU» у 1991 годзе, фіксуючы падзеі  на розных войнах. Лаўрэат прэміі Bayeux 2000 года для ваенных фатографаў, а таксама прэміі World Press 2001 года за працу «Забытые ахвяры чачэнскага канфлікту»).

 

Сьмерць Асопа (распавяла Яніта, 45 гадоў, чачэнская бежанка ў Інгушэціі)

«Гэта было 22 жніўня 2001 года. Асоп, мой старэйшы сын, хацеў адправіцца ў Грозны, дзе мы прапісаныя. Ён хацеў атрымаць новы пашпарт (расейскі). Калі ў кастрычніку 1999 года пачалася другая вайна, мы жылі ў Грозным. Наш дом быў разбураны бамбаваньнямі, і мы зьбеглі ў Соцын-Юрт – родную вёску майго мужа [гэта ў 20 кіламетрах ад Грознага, у Соцын-Юрце пражывала каля 12.000 чалавек]. Я не хацела, каб Асоп ехаў адзін. Таму зь ім адправіўся яго сябар Асламбек, якому было 25 гадоў. Мой сын сеў за руль нашых «Жыгулёў».

Вяртаючыся ў Соцын-Юрт, на выездзе з Грознага, каля 16 гадзін яны пачулі стрэлы ў сябе за сьпіной. Стралялі з кустоў на ўзбоччы дарогі. Асоп быў паранены. Куля прайшла яму праз шыю. Рускія салдаты накіраваліся да машыны. Яны выцягнулі майго сына вонкі і пачалі біць яго. Яго сябар Асламбек маліў пашкадаваць яго. Ён нават цалаваў ім ногі, каб яны дазволілі перавязаць рану майго сына. Але замест таго, каб слухаць Асламбека, вайскоўцы сьмяяліся зь яго. Яны білі і білі майго сына, не маглі спыніцца. Яны былі п’яныя. Калі мой сын памёр, салдаты паклалі яго труп ў «Жыгулі» і ўзарвалі машыну.

Асоп быў мілым і паслухмяным хлопцам. Ён ніколі не ўдзельнічаў у баях. Ён вырошчваў памідоры, агуркі. Падпрацоўваў, дапамагаючы суседзям. Клапаціўся пра сваіх бацькоў. Ён нас любіў. Чатыры гады таму ён ажаніўся. Яго дачцэ тры гады. Яму было 23. У той дзень была гадавіна яго вясельля.

Калі была знойдзена машына зь целам майго сына, міліцыя пачала рассьледаваньне. Асламбек даў сьведчаньні (хоць рускія пагражалі яму, што забьюць, калі ён прагаворыцца). Празь месяц вайскоўцы ў масках уварваліся да яго каля 5-й раніцы. Ніхто яго больш ня бачыў.

Сьледчы сказаў нам, што вінаватыя належалі да адной з частак ГРУ [служба вайсковай выведкі]. Ён сказаў, што калі мы будзем настойваць на працягу сьледства, то ГРУ расправіцца з усёй нашай сямьёй. Таму мой муж папрасіў закрыць справу.

Мне страшна. Я баюся за свайго мужа. Я баюся за свайго сына Саламбека. Ён адзін у мяне застаўся. Мы зьбеглі ў гэты лагер у Інгушэцію. Я не хачу, каб Вы пісалі маё прозьвішча. У адваротным выпадку яны прыйдуць сюды ноччу, я дакладна ведаю. Яны адбяруць у мяне апошняга сына і забьюць яго».

 

«Зачыстка» ў Соцын-Юрце (апавяла Яніта)

«У сакавіку ўся сям’я паехала ў Соцын-Юрт, каб наведаць магілу Асопа. На наступны дзень пасьля нашага прыбыцьця, у 6 гадзін раніцы рускія танкі акружылі вёску. Пачалася новая зачыстка.

Тое, што я бачыла, нагадала мне савецкія прапагандысцкія фільмы пра нацыстаў – фашысты ўваходзілі ў дамы і разбуралі ўсё.

Было 9 гадзін раніцы. Паўсотні салдат прыехалі на грузавіку і двух бронетранспарцёрах. Яны ўварваліся ў наш дом. Яны былі апранутыя ў камуфляжную форму без апазнавальных знакаў. Толькі двое ці трое былі ў масках. Не назваліся, толькі спыталі: «Дзе вашы мужчыны?». Забралі майго мужа і майго апошняга сына, 17-гадовага Саламбека.

Яны скралі ўсе, што засталося. Хоць красьці было амаль няма чаго – у нашай вёсцы было ўжо больш за 30 зачыстак. Чайныя лыжкі, сёе-тое з посуду, цукар, коўдры, дзіцячае адзеньне. Гэтыя салдаты паміралі ад голаду. Іх афіцэры гандлююць на рынках. Ад іх патыхала гарэлкай. Іх хістала.

Горш за ўсё, што яны забралі фотаальбом – апошняе, што засталося ў мяне ад Асопа. Гэта прычыніла мне невыносную боль. Я стала маліць іх вярнуць альбом. Яны мне адказалі такімі словамі, якіх я за ўсё маё жыцьцё ня чула. Мой муж прапанаваў ім выкупіць альбом за 2000 рублёў [67 еўра]. Салдаты адмовіліся – нашы пакуты забаўлялі іх.

Усё мужчынскае насельніцтва вёскі было арыштавана. Жанчыны страцілі розум. Яны бегалі паўсюль. Салдаты загналі нас у двары дамоў.

Калі мой сын Саламбек вярнуўся, ён больш ня мог стаяць на нагах. Тыя, хто яшчэ мог ісьці, дапамагалі іншым. Яны ўсе былі ў крыві».

 

Саламбек  у «лекараў» (Саламбек, 17 гадоў, сын Яніты, чачэнскай бежанкі ў Інгушэціі)

«Каля 10 гадзін раніцы яны выштурхалі нас з дому ўдарамі прыкладаў, мяне і майго бацьку. Яны пасадзілі нас у кузаў грузавіка «Урал», прымусілі ўстаць на калені, рукі трымаць на патыліцы, а галовы апусціць. Яны білі нас нагамі. А той, хто зварухнецца, атрымліваў ўдар прыкладам.

Яны вывезьлі нас за межы вёскі, на адлегласьць двух ці трох кіламетраў, і высадзілі каля закінутай трактарнай майстэрні. У грузавіку мяне стала ванітаваць. Гэта моцна пацешыла расейскіх салдат. Яны зьдзекаваліся зь мяне. Калі мы прыбылі на трактарную стаянку, салдаты пачалі крычаць: «Лекары! Лекары! Аднаму тут патрэбна дапамога лекара!». Іншыя салдаты прыйшлі за мной. Гэта была гульня.

Яны падзяліліся на розныя групы. Былі там «мытнікі», «каты», «лекары» і г.д. Як у вялікай гульні. Я трапіў у рукі «лекараў». Яны прымусілі мяне легчы, выцягнуўшыся на зямлі. Яны білі мяне нагамі па сьпіне. Енчылі: «Уставай! Уставай! Рукі ўгору!». Калі я паспрабаваў прыўстаць, яны прымусілі мяне расставіць ногі й зьбілі мяне двума ўдарамі. Сказалі: «Ты не трымаешся на нагах! Уставай!». Затым яны прымусілі мяне сядзець некалькі гадзін на дыбачках. Яны адвялі нас у памяшканьне, там нас сядзела каля 200 чалавек.

Яны ўзялі Хусэйна. Гэты 25-гадовы чачэнец жыў у Растове-на-Доне. Ён прыехаў пабачыць сваю сямью, што жыла непадалёк ад нас. У яго было добрае адзеньне, а на куртцы была нагрудная кішэнь. Яны сказалі яму: «У гэтую кішэнь можна пакласьці мабільнік, каб размаўляць з Хатабам [палявы камандзір, саудаўскі ісламіст-добраахвотнік, які змагаўся на баку чачэнцаў]». І яшчэ: «Цяпер мы дамо табе пагаварыць з Хатабам». Яны прымацавалі да яго вушэй электроды. І адзін салдат у масцы павярнуў ручку генератара. Хусейн закрычаў. Потым страціў прытомнасьць.

У гэты час мы стаялі сьпіной да сьцяны, расставіўшы ногі й падняўшы рукі ўверх. Адзін салдат ішоў ззаду нас, другі лічыў: «Адзін, два, тры”. Першы салдат біў кожнага трэцяга з нас прыкладам. Чалавек падаў на зямлю. Потым усё пачыналася спачатку. Гэта таксама была гульня. Яна працягвалася да таго часу, пакуль кожны ні атрымліваў удар. Гэта іх вельмі весяліла. Яны крычалі: «Басаеў! Басаеў, выйдзі з шэрагу!».

Яны выклікалі Маербека, старога зь вёскі. Ён быў глухаваты і не пачуў. Тады яны вывелі яго ў двор і білі трактарным лямешам. Праламалі яму чэрап.

Яны абражалі нас. Казалі, што мы «ліжам задніцы вахабітам», што нас трах..ць вахабіты. Рэгулярна прыходзілі салдаты, каб забраць аднаго з нас. Потым чуліся жудасныя крыкі і плач. Яны катавалі людзей электрашокам. У іншых салдат былі сабакі . У некаторых з нас былі скусаныя ўсе ногі.

Калі я выйшаў адтуль, я зь цяжкасьцю мог ісьці. Усё цела ў мяне было пакрыта сінякамі».

«Калі хочаш зноў пабачыць сваіх дзяцей…» (апавяла Маліка, 25 гадовая маці трох дзяцей, чачэнская беженка ў Інгушэціі)

«30 сьнежня рана раніцай расейскія салдаты ў масках ўварваліся ў мой дом у Соцын-Юрце. Мой муж у той час ужо быў у Інгушэціі. Салдаты зьвязаліся па рацыі са сваім начальствам, каб сказаць, што няма нікога акрамя жанчын і дзяцей. Салдаты атрымалі загад забраць мяне. Яны ўзялі ўсё, што змаглі панесьці. Тое, што засталося, яны разьбілі. Пасьля гэтага рускія прымусілі ўсю вёску падпісаць паперу, што ўсё выкрадзенае было навагоднімі падарункамі, якія мы для іх падрыхтавалі. Мае дзеці засталіся дома адны, іх пільнавалі салдаты з сабакамі. Дзеці былі ў жаху. Яны крычалі. Самага малодшага я яшчэ карміла грудзьмі. Калі я адмовілася пакінуць дзяцей адных, яны ўдарылі мяне прыкладам па сьпіне і пасадзілі ў «КАЗ». Там быў вусаты палкоўнік, без маскі, ён не падаў сябе. Яны адвялі мяне ў майстэрню па рамонце трактароў. Я цэлы дзень праседзела пад замком у кабіне машыны ў двары майстэрні. Яны адмовіліся нават даць мне вады. Мужчыны ўтрымліваліся ў будынку. Я бачыла, як прыехалі БТРы, танкі і грузавікі былі без нумароў. На адным з танкаў, замест нумару часткі, быў надпіс, зроблены белай фарбай: «Чачня – гэта наш рай»…

У майстэрні ўсе рускія былі ў масках, акрамя палкоўніка. Рускія выгналі з бронетранспарцёраў мужчын зь вёскі, кінулі іх на зямлю і білі прыкладамі. Яны вывелі з будынка чалавека. Гэта быў Шайко Ахмед – юнак з вёскі, я яго ведала. Яны пінкамі пагналі яго да БТРу, прымусілі пакласьці рукі на браню, дзе адрэзалі яму тры пальцы і вушы салдацкім нажом. Ён крычаў. Затым яны яго кудысьці адвялі. Я ня ведаю, што зь ім стала далей. Увечары іх камандзір, вусаты палкоўнік, сеў у машыну. Ён спытаў мяне, дзе жывуць баевікі. «Гавары, калі хочаш убачыць сваіх дзяцей. Калі ня скажаш, то цябе адвязуць у Чарнакозава (сьледчы ізалятар на поўначы Чачні)”. Я падумала пра сваіх дзяцей, пра свой дом, аб галодным малодшым дзіцяці.

На наступны дзень, 31 студзеня прыехалі салдаты на лёгкім грузавіку. У ім было 23 трупа. Целы 8 мужчын зь вёскі, якіх я ведала толькі вонкава, ляжалі на зямлі. Яшчэ 15 цел былі зваленыя ў беспарадку. Яны загадалі мне выйсьці з машыны, хацелі, каб я апазнала трупы. Некаторыя былі застрэлены, іншым перарэзалі горла. Калі я сказала, што нікога ня ведаю, тады яны прынесьлі сякеру і сталі адсякаць рукі і вушы ў целаў, каб паглядзець на маю рэакцыю.

Потым яны адвялі мяне ў пусты будынак – закінутае стойла. Сказалі, што ў мяне мазольныя рукі, таму што я насіла зброю. Сказалі, што я ўдзельнічала ў баях. Я адказала ім, што працую толькі на сваім агародзе. Яны прымусілі мяне пакласьці рукі на стол і білі дубінкай па пальцах. Затым мяне зноў адвялі ў грузавік. Вусаты камандзір залез у кабіну і сказаў: «Апошні раз пытаюся, ці ты загаворыш, або адправім цябе ў Чарнакозава на браневіку. Табе пашанцуе, калі ты даедзеш туды жывой. Кажы, калі хочаш убачыць сваіх дзяцей». Я запэўнівала яго, што нічога ня ведаю.

Нарэшце яны адпусьцілі мяне. На наступны дзень я ўзяла дзяцей і зьехала ў Інгушэцію» .

 

«У поўнач яны ўзарвалі трох мужчын» (Яніта)

«Пасьля «навагодняй» зачысткі ў Соцын-Юрце 15 мужчын, якіх адвялі ў фільтрацыйны пункт, у трактарную майстэрню, зьніклі. Сярод іх быў Ідрыс, мой пляменьнік, 21 год. Праз тры тыдні мы прыехалі туды, каб дапамагчы маёй сястры знайсьці яго. Некаторыя са зьніклых вярнуліся. Яны распавялі, што іх адвялі ў фільтрацыйны пункт у поле, напярэдадні Новага года. За майстэрняй быў пагорак, гаёк і поле. Яны распавялі, як траіх мужчын абвязалі выбухоўкай, а ў поўнач яны жыўцом ўзарвалі трох чалавек.

Мы знайшлі кавалкі людскіх целаў на ўскрайку лесу і на дрэвах. Кавалак за кавалкам, непазнавальныя парэшткі. Тое, што засталося на зямлі, пажэрлі сабакі. Мы апазналі целы па вопратцы. Гэта былі тры маладыя чалавекі зь вёскі, якія зьніклі падчас сьнежаньскай “зачысткі”. Там быў і Шэйк Ахмед, 27 гадоў, наш сусед. [Гэта быў той самы Шэйк Ахмед, якому салдаты адсеклі пальцы і вушы ў рамонтнай майстэрні]. Калі растаў сьнег, мы знайшлі 5 часткова абпаленых целаў – людзей, якіх катавалі. У іх былі адрэзаныя вушы ды іншыя часткі цела. Сярод гэтых целаў мы змаглі апазнаць цела майго пляменьніка Ідрыса».

 [Дадатак: Патрык Тайлер (Patrick Tyler), журналіст “Нью-Ёрк Таймс”, які пабываў у вёсцы Соцын-Юрт, бачыў у вясковай мячэці, пераўтворанай у морг, парэшткі гэтых узарваных людзей (“New York Times ” ад 25 студзеня 2002 г.)] .

 

«Яны прасілі рускіх» (Магамед, 39 гадоў, кіроўца аўтобуса ў Соцын-Юрце)

«13 кастрычніка падчас “зачысткі” расейскія салдаты ўзялі 60-гадовага Аюпа, старэйшага брата майго кузэна. Яны завялі яго ў лясок за нашым домам і пачалі біць малатком па нырках, па твары, па галаве. Ён быў цалкам зьнявечаны. Мая жонка, жонка майго стрыечнага брата ды іншыя вясковыя жанчыны хацелі ўмяшацца. Яны галасілі. Яны прасілі рускіх. Казалі, што ён стары і хворы, што ў яго шасьцёра дзяцей…  

Затым адзін салдат адкрыў агонь. Куля трапіла маёй жонцы ў сьпіну, зачапіла нырку. Яе прааперавалі. Я не падаў скаргу. У Чачні гэта занадта небясьпечна.

Мой пляменьнік Хусейн зьнік на кантрольна-прапускным пункце. Яму было 22 гады. Яго брат Хасейн, які быў следчым у МУС, зьвярнуўся ў ФСБ, каб вызваліць яго. Але яго знайшлі ў яго ж машыне ў Грозным, забітым двума стрэламі ў патыліцу.

Я не падаў скаргу».

 

Яны прыставілі ёй пісталет да скроні» (Апці Шагізіеў, чачэнскі дэпутат у Соцын-Юрце)

У 1997 годзе я быў абраны дэпутатам ад Соцын-Юрта на выбарах, прызнаных Масквой і АБСЕ. Рускія хацелі мяне арыштаваць. Я быў вымушаны хавацца.

Пасьля сьнежаньскай зачысткі людзі ўзбунтаваліся. Яны арганізавалі маніфестацыі, блакавалі дарогі. Я быў адным з арганізатараў гэтых мітынгаў.

Зачыстка 25-30 сакавіка дала нам зразумець – тое, што адбылося ў сьнежні, было простай прагулкай. У сакавіку яны арыштавалі ўсіх мужчын. Яны катавалі іх электрашокам. З пачатку другой вайны гэта была 34 аперацыя па «прачэсваньні» ў нашай вёсцы. Сцэнар быў ранейшым: ​​вёску атачаюць, усе дамы пераглядаюць, усіх мужчын арыштоўваюць, кожны раз дзейнічаюць з усё большай жорсткасьцю. На шчасьце і падчас зачысткі можна вывесьці людзей зь вёскі, заплаціўшы 500 рублёў. Усё па адной цане. Мы выкупляем целы забітых. Каб выцягнуць таго, хто трапіў у фільтрацыйны пункт, каб яго не адправілі далей, трэба таксама заплаціць 500 рублёў. Па маіх даных, вынік другой кампаніі ў Соцын-Юрце такі: 80 загінулых і 40 зьніклых бязь вестак.  

12 красавіка 2002 года, калі я быў у Грозным, людзі ў масках уварваліся вечарам у мой дом у Соцын-Юрце. Яны стралялі ў ложак, на якім я звычайна сплю. Яны стралялі й прыстаўлялі пісталет жонцы да скроні, каб напалохаць яе. Потым яны далі чаргу па сьценах, па дыванах. Яны сказалі маёй жонцы, што яны з Камендатуры ». [У сакавіку 2002 года жыхары Соцын-Юрта зьвярнуліся «да сусьветнай супольнасьці, каб яна ўмяшалася і дапамагла ім выжыць, паколькі супраць народу зьдзяйсняецца генацыд». Іх ліст можна прачытаць на сайце http://tchetchenieparis.free.fr/text/Tsotsin-Yurt-17-3-02.htm].

 

«Мы мацней духам» (Асламбек, 30 гадоў, чачэнскі баявік)

Ён вялікага росту, паранены. Куля разарвала яму шчаку. Рана была зашытая сьпехам. Іншы баец дапамагае яму накласьці марлевую павязку, прасякнутую антыбіётыкамі.

Яны выглядаюць фізічна і псіхалагічна змучанымі: «Так, драпіна. Рыкашэт. У шпіталь ісьці нельга, гэта занадта небясьпечна. Там могуць арыштаваць. Я належу да выведчай групы, якая знаходзіцца ў гарах. Бой быў дзесяць дзён таму. Нас было ўсяго 9, калі мы натыкнуліся на рускую выведгрупу. Гэта былі парашутысты. Іх было нашмат больш. Можа быць, каля 100 чалавек. Яны асьцерагаліся перасоўвацца па лесе. Перастрэлка доўжылася дзьве гадзіны. Мы панесьлі цяжкія страты: два шахіда [загінулыя як пакутнікі] і чацьвёра параненых, зь іх два цяжка. Але мы працягвалі адстрэльвацца. Толькі Алах мог нас выратаваць. У прынцыпе, усе мы павінны былі загінуць. Але рускія падумалі, што нас больш, і адступілі. Рускія не атакуюць нас. Яны адыгрываюцца на мірных грамадзянах падчас «зачыстак». Яны пасылаюць выведчыкаў не для таго, каб атакаваць нас, а для таго, каб пазьбегнуць бою.

Маральны дух рускіх у Чачні вельмі нізкі. Яны не разумеюць, навошта яны тут. І [таму] яны зьяўляюцца людзьмі, якія прадаюць усё. Мы купляем у іх зброю [! – Рэд.]. Гэта вельмі танна. У іх кожная капейка на рахунку, таму што салдаты паміраюць з голаду. Вось чаму яны крадуць, прадаюць. Я амаль адчуваю да іх жаль. Але я змагаюся з гэтым жалем, таму што яны павінны зьнікнуць з нашай зямлі.

Прызыўнікоў мы адпускаем, мы забіваем кантрактнікаў. Калі мы бярэм палонных, то ставімся да іх нармальна. Але калі мы ня можам забясьпечыць ім нармальных умоў жыцьця, то забіваем іх ці даем ім магчымасьць пакончыць з сабой.

Я змагаюся, таму што рускія ставяцца да чачэнцаў, як да людзей другога гатунку. У Расеі жыцьцё сабакі цэніцца даражэй, чым жыцьцё чачэнца. Яны лічаць, што Чачня – суб’ект Расейскай Федэрацыі, што Чачня – слуга Расеі. Але Чачня служыць аднаму Алаху. Калі нехта прыйдзе сюды зь мірам, як Вы, то яго прымуць зь мірам, як госьця. Але калі нехта прыйдзе са зброяй, то яго сустрэнуць са зброяй у руках. Нас ня так шмат, але мы мацней. Наш дух мацней.

Рускія хочуць прымусіць нас падпарадкавацца, паказаўшы нам сваю жорсткасьць. Але мы ведаем іх: яны праяўляюць жорсткасьць толькі да слабых, бяззбройных людзей.

Гэта праўда, што нам шмат чаго не хапае. Мы адчуваем недахоп ў зброі, у жывой сіле, асабліва ў параўнаньні з рускімі. Насельніцтва ўсё больш пакутуе ад «зачыстак». Але, нягледзячы ні на што, яно кожны дзень дапамагае нам. Пасьля «зачыстак», пасьля «катаваньняў» да нас прыходзяць добраахвотнікі. Лепш бы яны прыйшлі раней. Мы па-ранейшаму застаемся ў гарах.

Я не быў у сваёй вёсцы ўжо два гады. Я адправіў сваю жонку і дзяцей жыць у Казахстан. З тых часоў я ня бачыў іх. Я буду біцца, пакуль рускія не сыдуць з Чачні.

Тры маіх браты былі забітыя ў лютым 2000 года падчас адной з зачыстак. Рускія ўвайшлі ў дом. Яны адвялі братоў у пакой, распранулі іх і расстралялі.

Вы чулі пра Буданава (гл. фота), рускага палкоўніка, які скраў, згвалціў і задушыў чачэнскую дзяўчыну? Рускія прызналі яго шалёным. Яго сапраўды вызваляць. І тады мы забьем яго [праз шмат гадоў усё так і адбылося … – Рэд.]. Мы будзем забіваць усіх афіцэраў, якія будуць весьці сябе так сама, як ён. Дзе б ні быў зьдзейсьнены генацыд, вінаватыя павінны быць пакараныя. Раз Расея ня судзіць іх, тады мы будзем іх забіваць.

Мы выйграем гэтую вайну. Нават у Крамлі пра гэта ведаюць. Гэта проста пытаньне часу».

 

«Пекла ў вагоне для дэпутатаў» (Хусейн Ісханаў, чачэнскі дэпутат)

«Я быў абраны дэпутатам у студзені 1997 года, адначасова з прэзідэнтам [незалежнай Чачні] Асланам Масхадавым.

З пачатку другой вайны, сказаць, што наша дэпутацкая недатыкальнасць не выконвалася, значыць, нічога не сказаць. Два дэпутаты былі забітыя рускімі і двое іншых зьніклі бязь вестак. Я быў арыштаваны ў траўні 2000 года і правёў 101 дзень у Ханкале [штаб расейскай арміі ў Чачні, недалёка ад Грознага] ў жудасных умовах. Мы былі гуртам пасаджаны ў вагон, з мэблі там быў адзін зэдлік, прыбіты да падлогі. Усе рускія з лагера прыходзілі біць нас, нават кухар. Яны прымушалі нас прастойваць на нагах да двух-трох гадзін ночы. Потым яны выдавалі нам два матрацы на дзесяцёх.

Часта яны будзілі нас сярод ночы і прымушалі на карачках перацягваць наш абутак з аднаго канца вагона ў іншы. Адначасна адзін з нас павінен быў распавядаць сваю біяграфію. Яны патрабавалі, каб мы расказвалі ім падрабязнасьці свайго прыватнага жыцьця, асабліва тое, пра што чачэнцы не гавораць ніколі.

Мы ня мелі права хадзіць у туалет. Даводзілася адпраўляць патрэбу прама перад усімі, у пластыкавыя бутэлькі. Нам было амаль няма чаго есьці. Мы былі зьнясіленыя. Але яны прымушалі нас выконваць земляныя работы. Часам яны ставілі нас на калені ў гразь.

У рэшце рэшт, яны мяне вызвалілі й прымусілі падпісаць паперу, што мне вярнулі 1600 даляраў, якія былі пры мне ў момант арышту. Вядома ж, яны іх забралі.  

Ці вінаваты чалавек, ці не – іх не цікавіла. Іх цікавяць грошы і зброя, якую яны перапрадаюць злачынным групоўкам ў Расеі».

 

«Падвешаны за руку, як кумпяк» (Муса, 23 года, з Урус-Мартана)

«Да вайны я быў механікам на аўтобуснай станцыі. Каб пазьбегчы арыштаў, я зьбег у Інгушэцію, калі пачалася вайна. Але мая маці засталася ў Чачні, у нашым доме ва Ўрус-Мартане. Месяц таму я вырашыў адведаць яе. Я ня ведаў, што за два дні да майго прыезду ва Ўрус-Мартане была перастрэлка. На ўездзе ў горад ад 30 да 40 узброеных салдат у масках спынілі маё таксі. Яны зьвязалі мне рукі за сьпіной скотчам, надзелі на галаву чорны пластыкавы пакет, тры разы абвязаўшы яго скотчам вакол шыі. Я прагрыз пакет зубамі, каб дыхаць. Яны кінулі мяне ў грузавік Урал і адвезьлі мяне ў нейкі будынак, дзе я заставаўся чатыры дні. Я нічога ня бачыў, ня мог адрозьніць дня ад ночы. Рускія казалі мне: «Плаці, калі хочаш жыць».

Я быў падвешаны за адну руку ў кайданках, як кумпяк. Мае ногі не дакраналіся да зямлі. Іншая рука была зьвязана за сьпіной, я не мог ёй паварушыць. Увесь гэты час я нічога ня еў і ня піў. Яны рэгулярна спускалі мяне на зямлю, каб катаваць, часта электрашокам. Я атрымліваў да 15 разрадаў за раз. Перш чым ўключыць ток, яны аблівалі мяне вадой. Разрад кідаў мяне да сьцяны. Часам я губляў прытомнасьць.

Былі і іншыя катаваньні. Рускія называюць гэта «ластаўкай». Гэта нагадвала чвартаваньне – чацьвёра салдат расьцягвалі мяне за рукі й ногі. Яшчэ быў «прэс». Яны выцягвалі мяне на зямлі й клалі мне на грудзі ды на жывот нешта вельмі цяжкае, што прыдушвала мяне да ванітаў. Гэтым катаваньням мяне падвяргалі чатыры разы. Яны білі мяне па нырках электрычнымі кабелямі. Калі я быў падвешаны за руку, мяне выкарыстоўвалі ў якасьці баксёрскай грушы. Але горш за ўсё была электрычнасьць. Кожны раз мне здавалася, што маё сэрца спыніцца, што адбудзецца спазм. Я адчуваў, што сіла разраду павялічвалася з кожным разам.

Я думаю, што разам са мной катавалі яшчэ аднаго чалавека, таму што я чуў стогны. Яны прымусілі мяне падпісаць паперу, што я баявік. Рытм катаваньняў залежаў ад іх настрою. Большую частку часу яны былі п’яныя. Я казаў сабе, што гэта лепш, чым калі б яны тут жа забілі мяне. Я не спадзяваўся выйсьці адтуль жывым. Але мая сям’я заплаціла выкуп: 1600 еўра. І яны высадзілі мяне на аўтобусным прыпынку.

Затым яны пагражалі мне: «Мы ўсё пра цябе ведаем. Калі ты загаворыш, то не мы, а маскоўскае ФСБ заб’е цябе».

Я хачу знайсьці працу, каб вярнуць грошы, якія людзі пазычылі маёй сям’і, каб выкупіць мяне. У мяне праблемы з памяцьцю і з ныркамі таксама. Я думаю, што страціў розум. Самая малая непрыемнасьць выклікае ў мяне сьлёзы. Усё закранае мяне. Любая дробязь прымушае мяне залівацца сьлязьмі».

 

Расейскія войскі: сьведчаньне салдата (Ісар, 22 гады, інгуш, які быў пакліканы ў расейскую армію і дэмабілізаваўся ў сьнежні 2001 года)

Пасьля паўгода падрыхтоўкі ў Чэлябінску нас адправілі ў Чачэнію, у Шалі. У наш полк большасьць патрапіла па закліку, але былі і кантрактнікі. Сярод іх шмат рэцыдывістаў і ветэранаў першай Чачэнскай кампаніі [1994 – 96 гг.] ці нават Афганскай вайны. Мы павінны былі суправаджаць на БМП калоны з харчаваньнем. Мы таксама блакавалі дарогі падчас «зачыстак». Звычайна баевікі ведалі пра тое, што будзе зачыстка, і салдаты арыштоўвалі толькі мірнае насельніцтва.

Баевікі не нападалі на нас. Яны не атакуюць палкі́, дзе шмат навабранцаў-прызыўнікоў. Яны нападаюць на кантрактнікаў.

Нас дрэнна кармілі. Супам, які нам прадавалі, лепш было б карміць жывёл, а не людзей. Афіцэры прадавалі рацыён салдатаў – дастаткова было пайсьці на рынак, каб знайсьці там кансервы, прызначаныя для салдат. Каб пракарміцца, даводзілася рабіць цёмныя справы. Салдаты, асабліва кантрактнікі, рабавалі. У нашым лагеры ў палатках – уся мэбля была з чачэнскіх дамоў. Таксама салдаты адпраўляліся на рынак, дзе абіралі няшчасных бабуль-чачэнак. Я не п’ю, але іншыя пілі гарэлку. Мы павінны былі атрымліваць 810 рублёў [27 еўра] у дзень. Але мы не атрымлівалі ні капейкі.

Калі мы адпраўляліся на заданьне, нам выдавалі двухдзённы паёк, хоць аперацыя часта працягвалася тыдзень. Мы паміралі з голаду. Тады мы палявалі на кароў – забівалі, каб паесьці. Расейскія афіцэры ставіліся да нас, салдатаў-інгушоў, так, як звычайна да каўказцаў. Калі ім было заўгодна, яны ўздымалі нас сярод ночы, зьдзекаваліся над намі, білі нас. Яны прымушалі нас чысьціць сарціры, хоць ведалі, што каўказцы аддаюць перавагу брацца за любую іншую, цяжкую і небясьпечную працу. У нас не было праблем з чачэнскімі баевікамі, затое былі з афіцэрамі й з кантрактнікамі: «Глядзіце, мы прыб’ём вас усіх, чарнажопых. Мы будзем страляць вам у сьпіну…».  

На мой погляд, 70% страт у нашым палку адбыліся ў выніку ўнутраных разборак. Напрыклад, адзін пачатковец, якога абражалі “дзяды” і зьдзекаваліся над ім, вырашыў адпомсьціць. Падчас зьмены варты ён спытаў: «Хто ідзе?». «Дзед» назваў сваё імя. Навабранец адкрыў агонь. Толькі ў маёй частцы за восем месяцаў чацьвёра ці пяцёра загінулі ў выніку зьвядзеньня рахункаў. Было нямала дэзерціраў. Каля 12 у маёй частцы за 9 месяцаў службы. Ад уцёкаў нас утрымліваў страх трапіць на міну або ў рукі чачэнскіх баевікоў.

Армія адпраўляла ў Расею целы тых, хто падарваўся на міне або загінулі ў выніку ўнутраных разборак, і паведамляла родным, што яны загінулі сьмерцю храбрых у баі з чачэнскімі тэрарыстамі».

(канец матэрыялаў ад Стэнлі Грына)
–

 

“Будзеце скардзіцца, прыйдзем і даб’ем!” (Л. Вахідаў, ГІА «Чачэнпрэс»)

11 чэрвеня 2002 году расейскія войскі нарэшце пакінулі паселішча Мескер-Юрт. 12 чэрвеня ў вёсцы жалоба – праходзілі адначасова 24 пахаваньні. Хаваюць па-зьверску закатаваных і затым забітых людзей, у большасьці сваёй маладых. Ні да вайны, ні да Супраціву гэтыя хлопцы дачыненьня ня мелі. Шмат каго з забітых родныя апазналі па фрагментах адзеньня, бо целы выглядалі, як суцэльнае месіва.

Некалькімі днямі раней тут былі пахаваныя яшчэ 8 мужчын, забітыя расейскімі вайскоўцамі. Усе целы носяць на сабе сьляды найжорсткіх катаваньняў: вырваныя вочы, адрэзаныя вушы і насы. Многіх зь іх катавалі паяльнымі лампамі – на целах глыбокія апёкі. Некаторыя былі ўзарваныя – іх целы разарваныя на кавалкі.

Зь ліку затрыманых у ходзе карнай аперацыі ня знойдзеныя ні забітымі, ні жывымі яшчэ 10 мужчын.

На месцы дыслакацыі расейскіх вайскоўцаў – паміж паселішчамі Меськер-Юрт і Цоцын-Юрт – знаходзіліся вялікія яміны, у якіх ўтрымлівалі «фільтруемых» вяскоўцаў. Тут іх катавалі токам, паяльнай лампай. З жывых яшчэ людзей здымалі скуру – у Цемірсултанава Адама, 1976 г.н., на сьпіне шклом зрабілі надрэзы, у іх насыпалі порах і затым падпалілі. У іншага забітага з хрыбту цалкам зьнятая скура.

Жыхары Мескер-Юрта пасьля таго, як акупанты пакінулі месца дыслакацыі, зь вялікай цяжкасьцю адкрылі адну зь ямін. Адтуль яны дасталі парэшткіі целаў дзьвюх жанчын – яны былі падарваныя. Адна зь іх, як мяркуецца, настаўніца Салтамурадава Зара, 45 гадоў.

Усё мужчынскае насельніцтва Мескер-Юрта было неаднаразова «прафільтравана» ў самым паселішчы, і за яго межамі – у гэтых самых ямах. Усіх іх зьбівалі й катавалі. Над усімі зьдзекаваліся. Адпушчаныя дадому яны былі толькі пасьля таго, як падпісалі па дзьве паперы. У адной гаворыцца, што «ў паслугах адваката ня маю патрэбу». Другая – чысты бланк. Што ў яго акупанты пазьней упісалі – невядома.

Жыхароў вёскі – і перш за ўсё сваякоў забітых – расейскія вайскоўцы папярэдзілі: “Калі будзеце скардзіцца, прыедзем і даб’ем!» З-за гэтага жыхары Мескер-Юрта вельмі неахвотна кажуць пра тое, што адбылося, многія хаваюць свае імёны, імёны сваіх загінулых сваякоў…

 (Пазьней жанчыны, якія вырваліся зь вёскі Мескер-Юрт і пікетавалі будынак акупацыйнай адміністрацыі ў Джахары (Грозны), паведалі, што разам каля 200 мясцовых жыхароў былі ўзятыя акупантамі ў закладнікі й вывезены ў невядомым кірунку. Дзесяткі зь іх забітыя. Практычна ўсё мужчынскае насельніцтва падвергнута жахлівым катаваньням і зьдзекам. Было згвалтавана і забіта 7 жанчын, сярод якіх ёсьць і цяжарныя. Двое малалетніх дзяцей расстраляныя ў цэнтры вёскі).

–

 

З хронік генацыду («Кавказ-Центар», па матэрыялах праваабарончых арганізацый).

 

“У самым канцы чэрвеня 2002 года праваабарончыя арганізацыі распаўсюдзілі папярэднюю няпоўную інфармацыю пра падзеі ў паселішчы Чачэн-Аул з 11 па 26 чэрвеня 2002 года.

Па наяўнай інфармацыі, у карнай сьпецаперацыі ўдзельнічалі падраздзяленьні, якія да гэтага праводзілі “зачыстку” паселішча Мескер-Юрт. Камандуе імі генерал І.Браніцкі.

У 7.30 раніцы ля вёскі высадзіўся дэсант зь верталётаў, затым падышла бронетэхніка, вёску блакавалі.

У першы дзень акупанты, якія праводзілі карную акцыю, паводзілі сябе дэманстратыўна карэктна. Аднак у той жа дзень празь некалькі гадзін ўсьлед за першымі “зачыстку” пачалі праводзіць іншыя падраздзяленьні. Новая «праверка пашпартнага рэжыму» суправаджалася бязьмежжам, мужчын пачалі затрымліваць і адводзіць з дамоў.

На працягу ўсяго часу правядзеньня карнай сьпецаперацыі выезд з Чачэн-Аула быў строга абмежаваны. У вёску дазвалялася праходзіць толькі тым жыхарам, у якіх маецца мясцовая прапіска. Не маглі пакінуць Чачэн-Аул нават прарасейскія міліцыянты.

18 чэрвеня ў Чачэн-Аул прыехаў так званы “дэпутат” Дзяржаўнай Думы РФ А.Аслаханаў і знаходзіўся у вёсцы трохі больш за 3 гадзіны. Ён сустракаўся з вайсковым кіраўніцтвам карнай сьпецаперацыі й дамовіўся, каб зь вёскі быў арганізаваны выезд студэнтаў на сесію ў сталіцу. Арганізацыя вывазу студэнтаў была ўскладзена на дырэктара мясцовай школы Вахіда Дукаева. 19 чэрвеня для студэнтаў быў выдзелены аўтобус, на якім іх спачатку адвезьлі на тэрыторыю племяннога саўгаса, дзе быў абсталяваны часовы канцлагер, і пасьля асабістага ператрусу і праверкі дакументаў па кампутары ім быў дадзены дазвол на выезд.

Зыходзячы з тых зьвестак, якімі валодаюць праваабарончыя арганізацыі, можна сцьвярджаць, што «зачыстка» суправаджалася самай сапраўднай крывавай вакханаліяй і рабаваньнямі.

Відавочцы паведамляюць, што на ўскраіне вёскі былі знойдзены трупы трох неапазнаных мужчын (па словах мясцовых жыхароў, яны з Урус-Мартану); яшчэ двух чалавек акупанты ўзарвалі ў пустым доме.

Акрамя таго, пры спробе бегчы ў вёску Белгатой, якая знаходзіцца на іншым беразе ракі Аргун, на вачах бацькоў былі застрэленыя некалькі маладых жыхароў Чачэн-Аула. Іх трупы акупанты не дазволілі падабраць з ракі. Як паведамляюць сваякі, забітыя ня мелі пашпартоў і таму вырашылі перачакаць “зачыстку” ў суседняй вёсцы.

У сваім доме ў адзін зь першых дзён былі забітыя тры сына Алхазура Ідалава: старэйшаму было 25 гадоў, малодшаму – 14 гадоў. Паводле іншай версіі, на якой настойваюць суседзі й родныя Ідалавых, акупанты павезьлі траіх братоў з дома са зьвязанымі рукамі, і толькі затым забілі іх.

Труп В.Вацаева знайшлі ў рацэ Аргун.

Шаміль Пашаеў уваходзіў у групу маджахедаў ЧРІ, якая, пакідаючы вёску ў момант блакаваньня Чачэн-Аула, адстрэльвалася ад агрэсараў. Паранены Шаміль Пашаеў, застаўся, каб прыкрыць адыход асноўнай групы, бо ня мог далей рухацца. Каб ня трапіць у палон, ён падарваў сябе разам з адным расейскім агрэсарам, які наблізіўся да яго.

Вядома, што расейскія акупанты ў ходзе карнай аперацыі (у лютым або ў сакавіку 2002 года) павезьлі з хаты, а затым забілі бацьку Султана Пашаева. Яго труп разам з трупам яшчэ аднаго маладога чалавека, затрыманага ў той жа дзень, быў знойдзены на ўскраіне вёскі Старыя Атагі.

Калі акупанты адводзілі з хаты Магамеда Зубхаджыева, то яго 18-гадовая дачка паспрабавала перашкодзіць ім. У адказ акупант моцна ўдарыў яе прыкладам у жывот. Цяпер гэтая дзяўчына знаходзіцца ў шпіталі ў сувязі з кровазьліццём у страўнік у выніку ўдару. Як стала вядома, у Магамеда Зубхаджыева расейскія агрэсары яшчэ ў мінулым годзе забілі двух братоў. Адзін ваяваў супраць расейскай арміі й загінуў у баі. Іншы яго брат, Руслан, быў забіты падчас “зачысткі” вёскі ў 2001 годзе.

У першы дзень у сваім доме быў затрыманы Адлан Манаеў. Дом Манаева быў спалены.

19 чэрвеня ў сваім доме быў затрыманы і вывезены Нурдзі Дака, 55-гадовы інвалід (практычна сляпы). За «сувязь з баевікамі» – так растлумачылі акупанты . Яго адвезьлі на тэрыторыю канцлагера. Там акупанты моцна зьдзекаваліся зь яго, прабілі цьвікамі рукі й ногі. Дакаева бачылі кіраўнік акупацыйнай адміністрацыі й дырэктар сельскай школы №2 Вахід Дукаеў, якія былі дапушчаныя ў канцлагер для арганізацыі праверкі й вывазу студэнтаў зь вёскі.

21 чэрвеня трупы Нурдзі Дакаева і А.Манаева былі выданыя сваякам затрыманых з тэрыторыі часовага канцлагера, які акупанты называлі «фільтрацыйным пунктам». У цела Дакаева не было рукі, у А. Манаева – галавы. Пры гэтым у бацькоў А. Манаева і Дакаева ўзялі расьпіску ў тым, што Манаеў і Дакаеў падарваліся самі.

Сайд-Хусэйна Манаева забралі з уласнага дома, папярэдне жорстка зьбілі. Ён быў дастаўлены ў канцлагер. 19 чэрвеня труп Сайд-Хусэйна быў адданы сваякам. Яшчэ адзін Манаеў Лом-Алі быў забіты акупантамі ва ўласным доме, за тое, што група маджахедаў, якія адыходзіла з боем, прайшла празь іх двор.

На 22 чэрвеня 2002 года вядома, што трупы 8 чалавек былі выкупленыя ў акупантаў, а затым пахаваныя. Усяго, па даных мясцовых жыхароў, у вёсцы Чачэн-Аул былі забітыя 20 чалавек.

Па зьвестках праваабаронцаў, сотні мужчын і дзяцей ва ўзросьце ад 13 да 65 гадоў вывозіліся на тэрыторыю племяннога саўгаса, недалёка ад пас. Гікала, дзе быў абсталяваны часовы канцлагер. Закладнікаў зьбівалі і катавалі. Акупанты патрабавалі ад закладнікаў назваць імёны маджахедаў і людзей, у якіх ёсьць зброя. Пасьля катаваньняў і допытаў закладнікаў на машынах адвозілі назад у вёску і выкідалі на вуліцах ці аддавалі сваякам за грашовы выкуп.

На момант заканчэньня «зачысткі» невядомае месцазнаходжаньне 17 чалавек, зьніклых пасьля затрыманьня.

Сярод вязьняў рускага канцлагера быў Кантаеў, 1975 г.н., інвалід дзяцінства. Калі яго празь некалькі дзён вызвалілі, фалангі пальцаў на яго руках былі раздушаныя (па яго словах, абцугамі), на целе былі сьляды ад цыгарэтных апёкаў.

Гэтак жа сярод тых, хто падвяргаўся катаваньням і зьбіцьцю, называюцца Ібрагім Эльмурзаеў, шэсць братоў Чабдарханавых, двум зь якіх былі нанесеныя агняпальныя раненьні.

22 чэрвеня кіраўнік мясцовай акупацыйнай адміністрацыі паведаміў жыхарам вёскі аб 6 забітых зь ліку закладнікаў на тэрыторыі племяннога саўгаса і некалькіх неапазнаных трупах, якія ляжалі ў рацэ Аргун.

«Зачыстка» у Чачэн-Ауле суправаджалася пагромамі ў дамах і рабаваньнямі маёмасьці мясцовых жыхароў. Ёсьць факты грубага абыходжаньня з жанчынамі й дзецьмі, і нават зьбіцця ў час іх спробаў абараніць сваіх сыноў, братоў і бацькоў. Акупанты вымагалі ў людзей грошы, адбіралі каштоўнасьці й рэчы, упадабаныя імі.

Так акупанты павезьлі з хаты Маўсара Гехаева, 1967 г.н., і яго 70-гадовага бацьку. Іх абодвух павезьлі на ўскраіну вёскі й прапусьцілі празь «фільтраваньне». Папярэдне зьбіўшы, старога ўвечары адпусьцілі дадому. На наступны дзень у цэнтры вёскі быў знойдзены выкінуты з машыны разам зь іншымі аднавяскоўцамі Маўсар Гехаеў. Ён быў жорстка зьбіты, ляжаў на дарозе і ня мог рухацца. Высьветлілася, што пасьля чарговага допыту акупанты сапхнулі яго ў яміну са зьвязанымі за сьпіной рукамі й зь мяшком на галаве. Гехаеў пры падзеньні атрымаў пашкоджаньне хрыбта. Спачатку акупанты падумалі, што Гехаеў прыкідваецца і сталі тушыць аб яго цела цыгарэты, але, пераканаўшыся ў тым, што ён сапраўды паралізаваны [вынік пералому хрыбта], яны адвезьлі й выкінулі Маўсара ў цэнтры вёскі. У той жа дзень карнікі зноў прыйшлі ў дом да Гехаевых для паўторнага ператрусу. Усю сям’ю яны пры гэтым замкнулі ў адзін з пакояў. Празь пяць хвілін карнікі заявілі гаспадарам, што знайшлі гранаты. Але паказваць іх яны ня сталі, затое пагрузілі на БТР і павезьлі з хаты ўсю маёмасьць, якая ўяўляла хоць нейкую каштоўнасьць.

Пад пагрозай расстрэлу сямью Гехаевых прымусілі падпісаць дакумент, у якім тыя прызнаюць, што ў іх канфіскавалі гранаты і пра тое, што ў іх няма прэтэнзіяў да карнікаў, якія праводзілі ператрус.

Ёсьць выпадкі, калі акупанты спрабавалі забраць дзяўчат. Так, адну дзяўчыну, 18 гадоў, адбілі жанчыны, калі карнікі спрабавалі пасадзіць яе ў БТР. Другі выпадак, калі бабуля за 500 рублёў выкупіла сваю ўнучку, 25 гадоў.

Маецца шмат выпадкаў, калі акупанты вымагалі грошы іншым спосабам: пад’язджалі на БТРы да брамы і крычалі: «Выходзьце». Пасьля таго, як жыхары выходзілі з хаты, агрэсары казалі гаспадару: «Табе патрэбныя вароты, гані 500 рублёў». Калі гэтыя грошы не знаходзіліся, ці хто іх не даваў, вароты ламаліся бронетэхнікай. Калі ў хаце меліся маленькія дзеці, на іх паказвалі рукой і пыталіся: «Вам патрэбна гэтае дзіця? Калі патрэбна, давайце 1000 рублёў». Абрабаванага чалавека пры гэтым прымушалі падпісваць распіскі аб адсутнасьці прэтэнзій”.
–

 

Няўдалы захоп школьнікаў у Аргуне (Л. Вахідава, ДІА «Чачэнпрэс»)

10 красавіка 2002 г. у 13.00 у горадзе Аргун школьнікі са школы №1 знаходзіліся на перапынку – хто ў класах, хто ў спартовай зале. Ля цэнтральнага ўваходу ў будынак школы стаяла ахова з 10 чалавек, якая ахоўвала дзяцей.

Раптам да двара школы імкліва пад’ехалі пяць адзінак БТР, тэнтаваны УРАЛ, машына “Аўтазак”.

З БТРаў выскачылі салдаты расейскага сьпецпадразьдзяленьня – на акупантах былі сьпецшлемы, яны былі ўзброены сьпецзброяй. Без адзінага слова агрэсары ўварваліся ў будынак школы, зьбіўшы з ног ахоўнікаў. Вучняў Бацуева і Юсупава, якія стаялі ля ўваходу, таксама зьбілі з ног і сталі штурхаць ботамі, а затым, нацягнуўшы на галаву дзяцей кашулі, вывалаклі з будынка школы ў БТР. Іншая частка сьпецназаўцаў тым часам уварвалася ў кабінеты і спартзалу. Дзяцей зьбівалі з ног, адпрацоўваючы на іх прыёмы. Тых са школьнікаў, хто быў вышэй ростам, зьбіваючы, выцягвалі да аўтамашын УРАЛ і БТРаў.

Ня вытрымаўшы гвалту над школьнікамі, ахоўнік школы адважыўся прастрэліць колы аўтамашыны УРАЛ, цалкам забітай школьнікамі. У выніку былі выйграныя каштоўныя хвіліны, і ўдалося прадухіліць масавы захоп дзяцей ды іх наступнае забойства. Жыхары Аргуна, якія прыбеглі з усіх канцоў горада, кінуліся на дапамогу дзецям. У адказ камандзір расейскага падраздзяленьня пачаў крычаць «Палі іх!» і адкрыў шквальны агонь па людзях, якія запоўнілі школьны двор.

У выніку параненыя : Арсаліева Седа, 1959 года нараджэньня – у яе агнястрэльнае кулявое раненьне абедзьвюх ног і правай ступні; Ахъядаў Аюб, 1978 года нараджэньня – кулявое раненьне сьцягна; Усманаў Алі Адамовіч, 1975 года нараджэньня – асколачнае раненьне сьцягна. У вельмі цяжкім стане ў шпіталь дастаўлена Джабраілава Зура. На думку лекараў, шанцаў на выжываньне ў яе практычна няма.

–

 

З будняў Ічкерыі (Аддзел аператыўнай інфармацыі, «Каўказ-Цэнтар» ад 2 траўня 2002 года)

Акупанты пагражаюць забойствам галаве акупацыйнай адміністрацыі вёскі Алахан-Кала Маліце Умажавай пасьля таго, як яна адмовілася падпісаць акт, што «зачыстка» ў гэтай вёсцы прайшла без парушэньняў і прэтэнзій з боку мясцовых жыхароў, – паведамляе міратворчая арганізацыя «Рэха вайны».

З 25 па 30 красавіка ў вёсцы Алхан-Кала акупацыйныя фарміраваньні правялі ўжо другую за красавік жорсткую карную акцыю. Першая «зачыстка» праходзіла з 11 па 15 красавіка. Пасьля яе Умажава выступіла з рэзкай заявай, у якой падвергла крытыцы дзеяньні расейскіх агрэсараў і заявіла, што «зачыстка» праходзіла з грубымі парушэньнямі правоў чалавека. Падчас другой «зачысткі» Маліка Умажава падвяргалася псіхічнаму ціску з боку расейскага камандаваньня. У яе доме тры разы рабілі ператрусы, а адзін з пакояў быў абстраляны з аўтаматаў. Падпалкоўнік ФСБ, які кіраваў ператрусам, прыгразіў Умажавай, што да другога подпісу яна не дажыве.

Пасьля таго, як 30 красавіка ў праграмах навін расейскіх тэлевізійных каналаў прайшла інфармацыя, што ва Умажавай падчас ператрусу знойдзена некалькі сотняў тысяч даляраў і паўвядра каштоўнасьцяў. Жыхары Алхан-Калы ўспрынялі гэта паведамленьне, як падрыхтоўку да ліквідацыі Умажавай. Па словах алханкалінцаў, ва Умажавай не магло быць гэтых грошай і каштоўнасьцяў, бо яна жыве толькі сельскай гаспадаркай і выхоўвае дзяцей-сірот сваіх сваякоў.

–

 

Сьведкі абвінавачваюць русізм («Каўказ-Цэнтр» ад 25 красавіка 2002 года)

На 58-й сесіі Камісіі ААН па правах чалавека выступілі чачэнскія прадстаўнікі, якія на аснове фактычнага матэрыялу аргументавана абвінавацілі Расею ў зьдзяйсьненьні цяжкіх злачынстваў супраць чалавецтва.

Адной з дакладчыц на сесіі Камісіі ААН была Магамадава Мадзіна, прэзідэнт Асацыяцыі «Маці Чачні за мір», якая выступіла ад імя Міжнароднага Бюро Міру.

У сваім дакладзе Мадзіна Магамадава, у прыватнасьці, адзначыла :

«Больш за 900 дзён працягваецца другая за сем гадоў незаконная вайна ў Чачні. Расейскія вайскоўцы сьціраюць з твару зямлі малалікі каўказскі народ. РФ-Расея заяўляе, што яна пры гэтым выконвае нормы гуманітарнага права, міжнародныя і еўрапейскія хартыі па правах чалавека. У выніку ў Чачні забіта 20% мірных жыхароў, у тым ліку 40 тысяч дзяцей, дзясяткі тысяч сталі інвалідамі, сотні тысяч бежанцамі, 10 тысяч прапала бязь вестак.

Разбураныя гарады і вёскі, шпіталі й школы, музеі й запаведнікі, мячэты й цэрквы. Цалкам разбурана сацыяльная і эканамічная інфраструктура. На ўсёй тэрыторыі Чачэніі Расея праводзіць карныя рэпрэсіі супраць мірных жыхароў, масавыя незаконныя затрыманьні, пазасудовыя пакараньні сьмерцю, катаваньні й забойствы.

Чачэнскія жанчыны вымушана становяцца сьведкамі жудасных крывавых сцэн, якія зьдзяйсьняюцца расейскімі войскамі штодня: звараныя людскія галовы, скальпаваньне, валачэньне калючым дротам па зямлі голых трупаў, жыўцом спаленыя людзі, адрэзаныя вушы і кісьці рук.

Нашых сыноў жыўцом спальваюць з агнямётаў, ім адразаюць галовы. Мы сталі сьведкамі сістэматычных парушэньняў фундаментальных правоў чалавека ў Чачні, як у Палестыне і ў Кашміры.

Асноўныя моманты карных рэпрэсій расейскай арміі ў Чачні: “Мама, я ўзрадаваўся, калі нас павялі на расстрэл». Гэта словы 16-гадовага Ідыгава Магамеда з Атагоў, выкупленага маці ў расейскіх акупантаў. Яго нароўні з дарослымі катавалі токам.

Гвалцяць і забіваюць жанчын і маладых дзяўчат, пасьля ўсяго навідавоку ў членаў сям’і расстрэльваюць.

11 студзеня 2002 года над 40-гадовай цяжарнай Джаватханавай Зайнап зь вёскі Нохч-Келой спачатку назьдзекаваліся, затым адрэзалі галаву і спалілі.

11 студзеня 2002 года пакаралі сьмерцю 5 мірных жыхароў вёскі Нохч-Келой. Над імі па-зьверску зьдзекаваліся, ужываючы адмысловыя катаваньні, перарэзалі горла, затым трупы склалі ў машыну, аблілі бензінам і спалілі.

У час карных аперацый адвольна затрымліваюць мірных жыхароў, якія затым зьнікаюць бяссьледна.

Сьпікер парламента Чачні Аліхаджыеў Руслан быў затрыманы ў сябе дома 17 траўня 2000 г., бяссьледна зьнік у маскоўскай турме ФСБ, як і 10 тысяч іншых грамадзян.

Вымагаюць у чачэнскіх жанчын грошы за трупы і за тое, каб не затрымалі іх сыноў. Трупы 50 тысяч забітых сваіх родных маці выкупілі ў расейскіх вайскоўцаў. Больш за 100 тысяч нашых дзяцей прайшлі праз выкуп.

За забойства нашых сыноў расейскія вайскоўцы атрымліваюць званьні. Больш за 100 жанчын падпісалі патрабаваньне аб ўзбуджэньні крымінальнай справы супраць забойцы – каменданта Урус-Мартанаўскага раёна, Гаджыева. Аднак Расея дала яму званьне генерала.

Расейскі генерал Трошаў публічна заклікае да забойству чачэнцаў.

У выніку карнай палітыкі Расе, чачэнскі народ апынуўся на мяжы гібелі. Злачынствы супраць чачэнскага народу няслыханыя нават па балканскіх мерках.

Сусьветная супольнасьць не павінна далей мірыцца са злачынствамі расейскай арміі супраць чалавечнасьці ў Чачні. Вайна ў Чачні – гэта вайна і супраць цывілізаванага сьвету, супраць яго прававых і маральных стандартаў.

Заклікаем паважаную Камісію па Правах Чалавека прыняць неадкладныя меры па спыненьні злачынстваў расейскай арміі ў Чачні. Прыняць жорсткую рэзалюцыю па сітуацыі ў Чачні й заклікаць у сваёй рэзалюцыі стварыць Міжнародны трыбунал для рассьледаваньня злачынстваў супраць чалавечнасьці і ўвесьці ў рэгіён міжнародныя сілы для абароны мірнага насельніцтва».

Written Statement in the Session on the situation of the occupied territory of Chechen Republic Ichkeriya 58 Session of the UN Commission on Human Rights, April 17, 2002.

From: International Peace Bureau.

P.S. Камісія ААН па правах чалавека адмовілася [!!! – Рэд.] асудзіць Расею за жахлівыя злачынствы супраць чалавечнасьці, матывуючы сваю пазіцыю нейкай палітычнай мэтазгоднасьцю.

–

 

Нармальнага жыцьця няма (Міхаіл Гохман, «Маскоўскія Навіны», ліпень 2002; інтэрвю зь вядомай французскай журналісткай Ан Нівай пра яе апошнюю камандзіроўку ў Чачэнію)

 

– Што б ты назвала галоўным у настроі чачэнцаў?

– Сталае чаканьне зачыстак. Ужо даўно няма маштабных баявых дзеяньняў, выключаючы поўдзень. Але зачысткі могуць быць у любы час у любым месцы. Ты сядзіш у сябе дома, едзеш на машыне, ідзеш па вуліцы – усюды ты можаш стаць ахвярай зачысткі. Я сустракалася зь бежанцамі, якія вярнуліся ў Грозны. Сярод іх шмат рускіх. Я пазнаёмілася з адной такой сям’ёй. Муж, жонка, трое дзяцей. Гэта маладыя людзі, яны не хочуць больш жыць у сваякоў на Стаўрапольлі, вярнуліся ў свой ​​дом. Дык вось яны больш за ўсё баяцца зачыстак.

– Рускія жыхары Чачні баяцца расейскіх салдат!

– Вядома. Салдатам усё роўна, хто перад імі. Паводзіны іх цалкам непрагназуемыя, здарыцца можа ўсё, што заўгодна. Нармальнага жыцьця няма, людзі страцілі надзею.

– Няўжо сітуацыя горш, чым год назад? [зьвярніце ўвагу, гэта паказальна: заходнікі толькі чакалі, што сітуацыя палепшыцца сама сабой; такая пазіцыя еўрапейцаў была абсалютна на карысьць расейскіх акупантаў. – Рэд.]

– Год таму была надзея на перамовы. Цяпер вайскоўцы апавядаюць, што антытэрарыстычная аперацыя ўступіла ў трэцюю фазу. Паўтараюцца словы пра тое, што наладжваецца мірнае жыцьцё, але я ня бачыла ў Чачні месца, дзе можна было б нармальна жыць.

– Расейскія ўлады не хаваюць, што іх турбуе ў Чачні карупцыя…

– Тут гэта нават уявіць сабе немагчыма. Неяк раніцай я стаяла ў чарзе на перагаворным пункце. Каля ўсіх трох тэлефонаў былі салдаты і афіцэры, і ўсе яны тэлефанавалі дадому з адным: «Ці атрымалі вы грошы? Чакайце хутка яшчэ. Я тут стаю на залатой дарозе». Ніхто не зьдзіўляецца. Усе чачэнцы ведаюць, што дарогі ў іх залатыя…

– Цяпер пры сустрэчах з вайскоўцамі можна зразумець, зь кім маеш справу?

– Хаця і дзейнічае палажэньне, што падчас зачысткі салдаты і афіцэры павінны быць без маскі й падаваць  сябе, але гэта нідзе не выконваецца. Я была ў Мескер-Юрце праз 2 дні пасьля таго, як вёску адкрылі пасьля 22 дзён зачысткі. Хто там рабіў зачыстку? Людзі ў масках, якія адмовіліся прапусьціць самога Кадырава. Людзям у масках пляваць было на тое, што ён прадстаўнік Крамля. Яны самі сказалі, што падпарадкоўваюцца толькі аднаму чалавеку – Пуціну.

Я не магу апісаць тое, што бачыла ў гэтай вёсцы. Людзі ў жаху – гэта горш, чым жах. Я размаўляла з жанчынай, якая страціла траіх сыноў: 11 , 13 і 15 гадоў. Салдаты забралі іх. Яна іх знайшла ў ямах, у палях каля Мескер-Юрта.

Бедныя жыхары ў жаху, яны баяцца нешта казаць, – гэта напалоханыя людзі. Людзі ў масках абяцалі вярнуцца праз 10 дзён. Вядома, фэдэралы скажуць: так, мы правялі зачыстку, таму што там былі баевікі. Але ў Мескер-Юрце жывуць мірныя мясцовыя людзі, грамадзяне Чачэніі, значыць – грамадзяне Расеі. Дакладна гэтак жа ніякіх вахабітаў, ніякіх баевікоў у Грозным больш няма. Там ёсьць толькі інфарматары баевікоў, і фэдэралы гэта выдатна ведаюць. Там няма нават зброі. У Грозным блокпасты праз кожныя 50 метраў. І тым ня менш зачысткі праходзяць кожны дзень. Кожны чалавек у Чачні даўным-даўно ходзіць з пашпартам. Але нават калі ў цябе ўсё ў парадку ў пашпарце – цябе могуць забраць пад любой падставай, ды і без прычыны таксама.

– А ці не паўтараеш ты прапагандысцкія байкі баевікоў? [?! – Рэд.]

– Не ўсе чачэнцы – баевікі, але ўсе, зь кім я размаўляла, распавядалі мне адно і тое ж. Людзі, у якіх я жыву, калі бываю ў Чачні, – гэта простыя добрыя людзі, якія мараць пра тое, каб урэшце нешта стала ясна зь іх будучыняй.

– Ужо штамп, што пасьля камандзіровак у Чачэнію журналісты скардзяцца на блокпасты.

– Яны альбо патрабуюць грошы, альбо даведку N10. Гэта значыць, дзесяць рублёў. 10 рублёў – гэта самае таннае. Але вельмі часта просяць даведку N50, 100 – калі ў цябе грузавік, легкавая машына. Ці яшчэ адзін прыклад. Мой сябар сядзеў за рулём, я ззаду: у яго ўсе дакументы ў парадку – новы расейскі пашпарт, прапіска, правы кіроўцы. Але ўсё роўна яны яго затрымліваюць і, не саромеючыся, кажуць – я сама гэта чула: мы забярэм у цябе гэты пашпарт, ідзі далей, на базар, купі нам сёе-тое паесьці, вярніся сюды – і мы табе аддамо пашпарт. І ён абавязаны гэта рабіць, таму што інакш яны забяруць пашпарт. Гэта кожны дзень, гэта пастаяннае прыніжэньне.

– Ты там шмат сустракала замежных карэспандэнтаў?

– Ні аднаго. [!!! – Рэд.]

– А расейскіх ?

– Таксама ні аднаго. Яны сядзяць у Маздоку, у Ханкале, пад кантролем арміі.

– Перад паездкай у Чачэнію ты дамовілася з шэрагам часопісаў, газет аб серыі рэпартажаў. Ты можаш сказаць, чым адрозніваецца тое, што пішаш пра Чачню ты, і тое, што друкуецца на гэтую тэму ў Еўропе, у той жа Францыі, напрыклад?

– Розьніца відавочная. У мяне – рэпартажы, а ў іх – артыкулы. Я пішу толькі пра тое, што бачыла на свае вочы. Менавіта гэта і называецца рэпартажам. І ў мяне, акрамя любові да сваёй прафесіі, няма іншай прычыны ехаць у Чачэнію.

–

 

“Яны па-зьверску катавалі 15-гадовага хлопчыка” (распавёў Лом-Алі. Аповяд запісаны А.Гехоевай; http://www.kavkazcenter.com/russ/article.php?id=16017)

 

Мяне затрымалі «федэралы» для «высьвятленьня асобы» 6 жніўня 2002 года, хоць усе дакументы, якія сьведчаць пра маю асобу, былі пры мне. Маю асобу «высьвятлялі»… 6 месяцаў.  

У першы ж дзень, 6 жніўня, у 5 гадзін вечара мяне паклікалі да кратаў і спыталі: “За што трапіў?».

На мой адказ, што я не ў курсе, навошта я тут, што мяне прывезьлі з будаўнічых работ падчас “зачысткі”, мне задалі новае пытаньне: «Адкуль у цябе турэцкая манета?». «Знайшоў», – адказаў я і пачуў: «Ты ў мяне цяпер гранатамёт знойдзеш!».

Мяне зацягнулі ў пакой, абабіты «футрам» – бяз вокнаў, пасадзілі на крэсла, рукі прышпілілі кайданкамі за спіной. Перада мной паставілі палявы тэлефонны апарат, адзін провад апранулі на вялікі палец левай рукі, другі, – на вялікі палец левай нагі, і патлумачылі, што гэты апарат б’е токам. Мне таксама папулярна патлумачылі, што калі я не падпішу паперы, у якіх мне прыпісвалася: 2 гранатамёты, 4 аўтаматы, 1 пісталет, 8 гранатаў Ф-1, то я выпрабую на сабе дзеяньне гэтага апарата.

Я нічога падпісваць ня стаў і сапраўды зьведаў сілу току ў гэтым апараце. З гэтага моманту пачаліся жахі, якія звычайнаму чалавеку ня могуць прысьніцца нават у  самым жудасным сьне. Апрытомнеў я ў камеры, зь якой мяне адвялі на допыт.

Празь некаторы час «федэралы»-«кантрактнікі» ў хустках, п’яныя, вывелі мяне і яшчэ аднаго хлопца ў двор заводскай камендатуры Грознага і, пагражаючы расправай ды мацюкаючыся, загадалі чысьціць прыбіральні. Атрымаўшы адмову ад мяне і таго юнака, нам абодвум надзелі мяшкі на галовы і з аўтаматаў пачалі страляць пад ногі, пагражаючы расстраляць. Атрымаўшы другі раз адмову, мяне зьбілі да паўсьмерці, зламалі 5 рэбраў з правага боку і закінулі ў камеру.

За час знаходжання ў “фільтры”, а гэта было 6 доўгіх месяцаў, мне давялося пабачыць і перажыць шмат жорсткіх, зьверскіх катаванняў. Але страшней за ўсё гэта прыніжэньне чалавечай годнасьці. Зьдзекі, парушэньне ўсялякіх нормаў маралі, якія рабіліся расейскімі маньякамі над намі, чачэнцамі.

15-гадоваму хлопцу зь паселішчаі Урус-Мартан, які трапіў пад абстрэл і быў паранены ў рукі ды ногі, на маіх вачах пратыкалі раны доўгімі медыцынскімі нажніцамі, па кавалачках адрэзалі палову левага вуха. Зрабілі нейкі ўкол, пасьля якога ён страціў прытомнасьць і доўга ня мог прыйсьці ў сябе, усю ноч ванітаваў жоўцю. Такімі метадамі яго «прасілі» падпісаць «прызнаньне» ў зьдзяйсьненьні «тэрактаў» у Грозным, якіх ён не зьдзяйсьняў. Мяне прымусілі цягнуць гэтага хлопчыка ў камеру катаваньняў і назад. Бо ён не трымаўся на нагах.

Так як катаваньні праводзілі на маіх вачах, і я ня мог нічым яму дапамагчы, то адмовіўся другі раз цягнуць яго ў камеру катаваньняў. Пасьля маёй катэгарычнай адмовы мяне папярэдзілі, што ці ён, ці я падпішам гэтую паперу, ім няма розніцы. Я наадрэз адмовіўся што-небудзь падпісваць. Мяне зьбілі і зноў паднесьлі паперу, дзе было «прызнаньне» ў зьдзяйсьненьні некалькіх «тэрактаў» і «разбойных нападаў». Я зноў адмовіўся гэта падпісаць, бо разумеў, што жывым у любым выпадку мне тады ня выйсьці.

Тады гэтыя зьвяры пацягнулі мяне ў лазьню з драўлянай ашалёўкай і прыбілі шашлычным шампуром левую руку да сьцяны, замест малатка па шампуры білі прыкладам аўтамата. У гэтым становішчы мяне пратрымалі каля трох гадзін, затым мяне кінулі ў камеру. Празь дзень зноў за адмову падпісаць паперы мне праткнулі руку ў тым жа месцы, што і раней, і цяпер прыкавалі да вялікага пяньку, які ляжаў на двары. Але я нічога не падпісаў (мне ламалі рэбры, тушылі аб мяне цыгарэты, душылі поліэтыленавым пакетам, апраналі на галаву пятлю і закручвалі на патыліцы да пякельнага болю, прыстаўлялі нож да горла да крыві).

Празь 5 месяцаў майго зьняволеньня да мяне прыйшлі работнікі Чырвонага Крыжа. Я ім патлумачыў, што я нічога супрацьзаконнага не зьдзяйсьняў, што мяне забралі з працы падчас «зачысткі». Толькі ад іх я даведаўся, што нас ўтрымліваюць на тэрыторыі цэнтральнай камендатуры Грознага. Калі затрымалі, я быў ​​вывезены ў камендатуру Заводскага раёна, але адтуль перавезены невядома куды.

На працягу пяці месяцаў я лічыўся бязь зьвестак зьніклым. Празь некалькі дзён, пасьля наведваньня Чырвоным Крыжам, я быў ​​этапаваны ў СІЗА Чарнакозава. На працягу месяца мне загаілі раны і сінякі, каб падрыхтаваць да сустрэчы са сваякамі. Майму старэйшаму брату ўдалося перадаць маю справу ў суд, і мяне праз 6 месяцаў зьняволеньня судзіў выязны суд Заводскага раёна, які вынес «апраўдальны прысуд».

Я ведаю, што гэта адзінкавыя выпадкі, калі чачэнцам даюць магчымасьць вось так «судзіцца». Лічу, што мне “пашанцавала” болей, чым каму-небудзь іншаму, бо вельмі шмат чачэнскіх хлопцаў, якія ня маюць дачыненьня ні да якіх правапарушэньняў, але зьведваюць ў расейскіх «фільтрах» нялюдскія мукі.

Я выйшаў адтуль інвалідам: і фізічна, і псіхічна. Нервы мае ня здатныя ні на што. Мне вельмі цяжка нават з блізкімі мне людзьмі, бо я ведаю, што вельмі часта я незаслужана магу пакрыўдзіць іх, але нічога не магу з сабой зрабіць…

–

 

Чачэнія: Старажытныя вежы перад пагрозай зьнішчэньня (Леча Ільясаў, Аргунская цясьніна, Чачня; www.iwpr.net, сакавік 2003 г.)

 

У гарах Чачні па віне расейскіх федэральных сіл працягваецца зьнішчэньне ўнікальных помнікаў архітэктуры.

З тых часоў, як у 1999 годзе ў Чачні аднавіліся баявыя дзеяньні, расейскія войскі стала абстрэльваюць старажытныя будынкі, разьбіраюць іх, ужываючы старажытны камень для будаўніцтва ваенных умацаваньняў, выкарыстоўваюць [старажытныя будынкі] як склады і бліндажы.

Рэальны памер нанесенай шкоды ацаніць цяжка. Прызнаючы гэтую праблему, расейскія вайскоўцы, тым ня менш, кажуць, што абарона помнікаў не ўваходзіць у іх кампетэнцыю. Аднак і ў Маскве праблема зьнішчэньня помнікаў чачэнскай культуры мала каго хвалюе.

Сёньня ў чачэнскіх гарах захавалася 150 вежавых паселішчаў, у якіх знаходзіцца больш за 300 жылых вежаў рознай захаванасьці й больш за 100 баявых вежаў, 15 культавых збудаваньняў, каля 150 наземных склепаў, а таксама два найбуйнейшыя ў сьвеце някропалі. Яны былі пабудаваныя ў розныя часы – зь першага тысячагоддзя да нашай эры [! – Рэд.] да 16-га стагоддзя нашай эры. Усе гэтыя будынкі ўяўляюць вялікую гістарычную і культурную каштоўнасьць ня толькі для гісторыі Каўказа, але і для сусьветнай культуры і гісторыі ў цэлым. Бо чачэнскія вежы і някропалі ўтрымліваюць унікальную інфармацыю аб больш старажытных культурных пластах і могуць дапамагчы ў разгадцы многіх таямніц цывілізацый пярэдняй Азіі й Міжземнамор’я, праліць дадатковае сьвятло на ўзаемаадносіны і ўзаемаўплыў народаў, якія стварылі іх.

Вялікую цікавасьць для навукоўцаў уяўляюць пятрогліфы, магічныя знакі на каменных вежах і някропалі горнай Чачні, якія часта маюць больш старажытнае паходжаньне, чым самі вежы. Справа ў тым, што пры будаўніцтве вежаў часта выкарыстоўваліся ўжо апрацаваныя камяні з больш старажытных цыклапічных пабудоў, некаторыя зь якіх датуюцца 10-5 стагоддзямі да нашай эры.

На думку вядомага чачэнскага этнографа Саід-Магамеда Хасіева, «каменныя вежы для чачэнцаў ня толькі помнікі старажытнай матэрыяльнай культуры іх продкаў, але і сімвал іх адзінства, сьведчаньне былой велічы іх дзяржаўных утварэньняў, якія існавалі на працягу пяці тысяч гадоў агляднай гісторыі Чачні”.

Больш за ўсё помнікі чачэнскай архітэктуры пацярпелі падчас Каўказскай вайны 19-га стагоддзя, калі былі зьнішчаныя сотні баявых і жылых вежаў у Горнай Чачні. Сістэматычнаму зьнішчэньню чачэнскія вежы падвяргаліся і падчас высяленьня чачэнцаў ў 1944 годзе, калі войскамі НКУС у многіх зь іх былі ўзарваныя дахі, спалены перакрыцьці, а склепавыя магільнікі разрабаваныя. Не пашкадавала старажытныя помнікі архітэктуры і вайна 1994-96 гадоў. Расейскімі вайскоцамі было разбурана 10 баявых і жылых вежаў 11-17-га стагоддзяў, пяць наземных скляпоў 12-15 стагоддзяў у някропалі Цой-педэ, магільнікі 1-4 стагоддзяў.

І нішто не дае надзею на тое, што вандалізм у дачыненьні да помнікаў чачэнскай культурнай спадчыны калі-небудзь спыніцца.

–

 

Ад рэдакцыі.

Выстаўляючы гэтыя матэрыялы, мы разумелі, што ў многіх беларусаў-літвінаў зародзіцца пачуцьцё недаверу да іх. Маўляў, “гэтага ўсяго ня можа быць”, “гэта прапаганда чачэнскіх баевікоў” – “бо ня могуць рускія салдаты на чачэнскай зямлі быць такімі ж, як нямецкія фашысты на беларускай зямлі ў час Другой сусьветнай вайны, а то і горшымі за іх”.

Ведаючы наперад пра такую ўласьцівасьць паданага матэрыяла, мы заранёў падбіралі яго такім чынам, каб у ім было максімум дакументальнасьці, каб паболей было запісаных сьведчаньняў простых чачэнцаў – непасрэдных відавочцаў і ўдзельнікаў падзей, каб у ім прысутнічала максімум сьведчаньняў іншых людзей, якім варта давяраць, а таксама дакументаў аўтарытэтных праваабарончых арганізацый.

Мы так і зрабілі. Таму ва ўсё, што пададзена вышэй, і будзе выстаўлена на сайце ў наступныя разы, (што да паводзін расейскай імперыякратыі на чачэнскай зямлі) мы самі верым калі й не на 100%, дык на 99,9%.

Для падвышэньня даверу да нашых “чачэнскіх матэрыялаў” прапануем прагледзець два відэа.

У першым зь іх (гл. тут: http://www.youtube.com/watch?v=bWcSxPh8N5E&feature=youtu.be) гаворка ідзе пра  забойства мірных жыхароў падчас зачыстак чачэнскіх паселішчаў расейскімі акупантамі. Гэта ЧРІ, вёска Цоцын-Юрт, запіс ад 16 лютага 2002 года. Зьвярніце ўвагу на сьведчаньне рускай жынчыны.

Іншыя відэа паказваюць атмасьферу, якая існуе цяпер у расейскай арміі (расейскі дысбат у Муліна, здымкі 2003 года):

– http://www.youtube.com/watch?v=Hgt9kI–dQU#t=522

– http://kavkazcenter.com/russ/content/2013/10/15/101195.shtml

– http://www.youtube.com/watch?v=gByQ_Kh6V48

– http://www.youtube.com/watch?v=EFfeH-Z5_74

Магчыма, што многім адкрыць і паглядзець гэтыя відэа ўжо не атрымаецца (такая ў нас “свабода слова”), таму падаем адзін каментар таго, хто яго бычыў:

“Жах. Ганьба. Спачатку афіцэры нашай арміі выхоўвалі салдат пад дзедаўшчыну, затым па зьбегу абставінаў частка маладога папаўненьня гінулі ці ўвогуле ўцякалі, затым бюракратычная машына вайсковай пракуратуры асуджала тых жа служачых тэрміновай службы і тыя траплялі ў гэтае ПЕКЛА. Гэта сапраўдная бойня [гаворка ўсё яшчэ пра расейскую армію. – Рэд.]. За тры гады дысбату малады 19-20-гадовы хлопец становіцца хворым калекай. Гэта ў тры разы горш турмы і горш за гэта не прыдумаць. Пацаноў шкада – вялікая частка туды патрапілі па віне афіцэраў…”.

–

Усяго лепшага, сябры!

І няхай будзе мір на нашай зямлі!

 

Гэты запіс апублікаваны: Аўторак, 28 студзеня, 2014 у 20:00
Катэгорыі: 1.6. Сьвет сёньня, 2.5. Прыглядаемся да Захаду, 3.1. Імпербюракратыя Расеі, 3.4.4. Чачня, Паўночны Каўказ, 4.3. Інтэрнацыяналізм сапраўдн., 4.4. Падаем дакумент, 4.9. Тэрарызм?, 5.5. Паралелі сацыяльныя. Вы можаце сачыць за каментарамі пры дапамозе RSS 2.0 стужкі.
Вы можаце пакінуць каментар. Але пінгі забаронены.