У беларускай інфармацыйнай прасторы зьявіўся новы інфармацыйны рэсурс – сайт nashaziamlia.org (можна таксама выклікаць www.nashaziamlia.org).
Усіх, хто сапраўды за Беларусь і беларускі народ, віншуем з гэтай падзеяй!
Мы – група энтузіастаў – на ўласныя сродкі вырашалі пачаць, як мы лічым, неабходную справу – стварыць і забясьпечыць працу трыбуны, зь якой могуць прадстаўляць свае думкі ўсе тыя, хто лічыць, што беларускі народ – гаспадар сваёй краіны – Беларусі, што Беларусь – гэта наша зямля.
Як аптымальна уладкаваць яе, каб кожны беларус і ўвесь беларускі народ у цэлым маглі максімальна поўна раскрыць свой жыцьцёвы і гістарычны патэнцыялы – вось асноўная тэма, да якой зьвернуты нашыя пачуцьці й думкі.
Каб больш дакладна акрэсьліць тую сьферу інтарэсаў, у адпаведнасьці зь якой будуць зьбірацца і прэзентавацца матэрыялы на нашым сайце, аб’яўляем 5 галоўных тэмаў (гл. малюнак):
1. Аналіз грамадскай сітуацыі ў цяперашняй Беларусі (тэма: Беларусь сёньня).
2. Аналіз сітуацыі ў сучасным Сьвеце людзей (тэма: Сьвет сёньняшні).
3. Уяўленьні пра беларускую дзяржаву, як нашу мару (тэма: Беларусь будучая).
4. Уяўленьні пра ідэальна ўладкаваную агульналюдскую цывілізацыю, да якой варта імкнуцца (тэма: Сьвет будучы).
5. Праграма пераходу ад сёньняшняй Беларусі да Беларусі будучай, калі зыходзіць з таго, што ўлада нібы ўжо ў нашых руках (тэма: Пераход у будучыню).
Па-сутнасьці, варта ўяўляць, быццам мы ўсе вырашылі зьбіраць матэрыялы для будучай кнігі пад назовам “Наш беларускі шлях”.
Паколькі вызначэньне грамадскі значных мэт ды іх абаснаваньне ёсьць сьферай ідэалогіі, наш сайт можна лічыць ідэалагічным. Мы будзем усімі сіламі імкнуцца, каб дадзеная ідэалогія была навуковай!
Лагатыпам сайта, як вы бачыце, абрана наша нацыянальнай птушка шчасьця – бусел, якая, прылятаючы на Беларусь, сваімі крыламі разганяе сьвінцова-шэрыя хмары няўдач і нашчасьцяў, апанаваўшых нашу зямлю… Вы глядзіце ўверх і бачыце, што неба над Беларусьсю стала чыстым…
Адначасова зьвяртаем увагу чытачоў і будучых аўтараў: мы не плануем займацца палітыкай – сьферай грамадскага жыцьця, зьвязанай з узяцьцем і распараджэньнем улады. Мы ня будзем займацца прапагандай ці PR-ам (бо гэта – палітычныя тэхналогіі). Мы ня будзем сайтам грамадскіх навінаў. Такія сайты ўжо ёсьць. Заранёў просім артыкулы з неаналітычнай грамадазнаўчай тэматыкай ці проста навінамі нам не дасылаць. Наш сайт будзе аналітычна-прагнастычным, калі жадаеце, сьветаглядна-ідэалагічным.
Праца сайта будзе арганізавана так, што кожны артыкул можна будзе абмеркаваць, даслаўшы свае каментары (націскайце “Х каментароў” пад кожным артыкулам). Свае матэрыялы для друку можна дасылаць пасьля ўсталяваньня сувязі з рэдакцыяй сайта праз каментары да апошняга артыкула. На жаль, наш ранейшы Е-адрас – info@nashaziamlia.org – хутка забіваўся спамам, таму мы яго вымушаны былі адключыць.
Галоўным рэдактарам сайта адзінагалосна абраны вядомы грамадскі дзеяч прафесар Алесь Астроўскі.
Ён – беларус. Карэнны гарадзенец. Нарадзіўся ў 1957 г. у рабочай сям’і. Жанаты, мае шасьцёра дзяцей. У 1980 г. з адзнакай скончыў Гродзенскі медыцынскі інстытут (цяпер медыцынкі універсітэт) і з таго часу працуе там жа на кафедры медыцынскай біялогіі й агульнай генетыкі. З 1985 г. кандыдат біялагічных навук, з 1993 г. – доктар медыцынскіх, з 1994 г. прафесар. З 1986 г. (з часоў гарадзенскай “Паходні” – вось ужо больш 20 гадоў) актыўна займаецца грамадска-палітычнай дзейнасьцю. Удзельнічаў у шэрагу кампаній. Да 2004 г. быў сябрам БНФ “Адраджэньне” і Партыі БНФ. Прафесар Алесь Астроўскі – аўтар шэрагу артыкулаў і кніг, прысьвечаных беларускай і сусьветнай грамадска-палітычнай сітуацыі. Апошняе слова па ключавых пытаньнях і працы сайта (вызначэньне стратэгіі, вырашэньне спрэчных пытаньняў і г.д.) будзе за ім…
Працу нашага сайта мы пачынаем з прадстаўленьня апошняга аналітычнага артыкула Алеся Астроўска “НАША ГАЛОЎНАЯ ПРАБЛЕМА – ЭТНАЦЫД, НАША МЭТА – БЕЛАРУСКАЯ ДЗЯРЖАВА!”. Атрыкул быў напісаны за паўгады да апошніх – 2006 году – прэзідэнцкіх выбараў у Беларусі. Яго не пажадалі друкаваць газета “Народная воля”, сайт pahonia.promedia.by, часткова надрукавала газета “Наша слова”, а поўнасьцю надрукавалі толькі маскоўскія беларусы на сваім сайце www.probelarus.ru, за што мы ім выказваем асаблівую падзяку… Прачытаўшы артыкул, вы можаце самі пераканацца, наколькі дакладна прадказаны і прааналізаваны тыя падзеі, якія цяпер ужо сталі гістарычным фактам.
СІСТЭМАТЫЗАЦЫЯ І ПОШУК МАТЭРЫЯЛАЎ НА САЙЦЕ
Праз некалькі месяцаў працы рэдакцыі мы зразумелі, што тых спосабаў сістэматызацыі выстаўляемых матэрыялаў, якія мы запланавалі заранёў, недастаткова. Высьветлілася, што такую сістэматызацыю прыйдзецца ўдакладняць далей. На сёньняшні час яна выглядае наступным чынам:
1). Найперш, самыя важкія палажэньні, якія выводзяцца як прынцыпы працы нашай рэдакцыі, складаюцца ў дзьве дактрыны: Сьветаглядную і Беларускую. Для таго, каб знайсьці артыкулы, у якіх дадзеныя прынцыпы разглядаюцца, трэба націснуць клавішы “Сьветаглядныя прынцыпы” ці “Дактрынальныя прынцыпы” ў левым слупку.
2). Кожны артыкул, якой бы тэме ён ня быў прысьвечаны, забясьпечваецца сімвалам адпаведнай рубрыкі. Таму націснуўшы любую з адпаведных клавіш у левай калонцы, вы выцягнеце ўсе артыкулы, якія ўтрымліваюць матэрыялы па адпаведнай тэме. (заўвага: рубрыкацыя будзе ўвесь час дасканаліцца)
3). Усе артыкулы аўтаматычна сістэматызуюцца па календарным прынцыпе ў межах архіва (левая калонка). Таму, калі вы ведаеце хаця б год і месяц, калі шукаемы вамі артыкул выстаўляўся, вы можаце знайсьці яго ў архіве.
4). Апошнім сродкам дапамогі пры пошуку неабходнага матэрыялу зьяўляецца ўнутрысайтавы пашукавік, разьмешчаны ўнізе зьлева. Праверце, ці мы Вас ужо ўзгадвалі?
вітаю і дзякую за ініцыятыву.
.
гранічна патрэбнае мерапрыемства.
.
вашая падборка па “катынь2” – найлепшая, што мне ўдалася ўбачыць у сеціве.
Прыемна зьдзіўлены і ўзрадаваны, зайшоўшы на Ваш сайт, пасьля таго, як выпадкова прачытаў Ваш грунтоўны каментар наконт песьні Саўкі ды Грышкі пра геяў.
Дзякуй Вам за такое неабходнае для беларусаў пачынаньне.
Як добра было б, каб такія разумныя людзі, як Вы, кіравалі дзяржавай!
Узаемна дзякуй і Вам, спадар Шалейка.
Разам некалі пераможам!
Сустрэча са Славамірам Адамовічам
10.11.2010
——————————————————————————–
17 лістапада, а 18 гадзіне ў сядзібе Партыі БНФ (пр. Машэрава, 8) адбудзецца творчая сустрэча зь пісьменьнікам Славамірам Адамовічам. Будуць чытаньні вершаў, цікавыя аповеды, адказы на пытаньні. Запрашаем!
Славамір Адамовіч — беларускі пісьменьнік, аўтар паэтычных зборнікаў “Кальварыйскія клёны”, “Зямля Ханаан”, “Плавільшчыкі расы”, дакумэнтальнай кнігі “Турэмны дзёньнік” ды інш. За верш “Убей презідента” быў асуджаны, правёў 10 месяцаў у турме. У 2002 годзе эміграваў у Нарвэгію, дзе атрымаў статус “гуманітарнага ўцекача”. У 2009 годзе вярнуўся на радзіму.
Cпадар Алесь, што здарылася? Дзе новыя матэрыялы? Вас “зламалі”?
Паважаныя стваральнікі сайта. Хачу прапанаваць для чытачоў, якія цікавяцца зьместам кнігі “Белорусь превыше всего! О національной белоруской ідее” (на рускай мове, укладальнік і рэдактар Тарас А.Я.) тэксты некаторых артыкулаў на беларускай мове, якія я знайшоў на старонках інтэрнэта.
A R C H E П а ч а т а к № 3 (37) – 2005
SpyLOGSpyLOG Пачатак Цалкам
3-2005
” да Зьместу ”
палеміка • аналітыка • крытыка • эсэістыка • літаратура • рэцэнзіі
аналітыка
ІГАР БАБКОЎ
Вокладка ARCHE 3-2005.
Мінулыя нумары:
ARCHE (2’2005)
ARCHE (1’2005)
ARCHE (5’2004)
ARCHE (4’2004)
ARCHE (3’2004)
ARCHE (2’2004)
ARCHE (1’2004)
ARCHE (6’2003)
ARCHE (5’2003)
ARCHE (4’2003)
ARCHE (3’2003)
ARCHE (2’2003)
ARCHE (1’2003)
ARCHE (3’2002)
ARCHE (2’2002)
ARCHE (1’2002)
Скарына (6’2001)
ARCHE (5’2001)
Скарына (4’2001)
Скарына (3’2001)
ARCHE (2’2001)
Скарына (1’2001)
ARCHE (9’2000)
Скарына (8’2000)
ARCHE (7’2000)
Скарына (6’2000)
ARCHE (5’2000)
Скарына (4’2000)
ARCHE (3’2000)
Скарына (2’2000)
ARCHE (1’2000)
ARCHE (4’1999)
ARCHE (3’1999)
ARCHE (2’1999)
ARCHE (1’1999)
ARCHE (1’1998)
Ігар Бабкоў
Генэалёгія беларускай ідэі
Зь лекцыяў для Беларускага Калегіюму
1. Беларуская ідэнтычнасьць: палітыка веды
Тое, што веда ня ёсьць ідэалягічна й палітычна нэўтральнай, а амаль заўсёды ўпісаная ў тыя альбо іншыя стратэгіі ўлады, з 70-х гадоў XX стагодзьдзя выступае, хутчэй, як аксіёма, чым як дыскусійнае палажэньне. Ува ўсходнеэўрапейскай гуманістыцы пік папулярнасьці Мішэля Фуко прыпадае на васьмідзясятыя – першую палову дзевяностых. Тым ня менш, дасюль канфігурацыі ўлада/веда ў большасьці выпадкаў разглядаюцца ў рамках «францускай тэорыі» як штосьці цікавае і нават моднае, але пры гэтым такое, што знаходзіцца на бясьпечнай дыстанцыі ад тутэйшай рэальнасьці.
Веда – гэта ня проста ідэі, тэорыі, дасьледаваньні, што знаходзяць сябе ў прасторы абстрактна зразуметай чалавечай суб’ектыўнасьці, ня проста вынік пазнавальных намаганьняў, але заўсёды й паўсюль яшчэ й сацыяльная практыка. Веда ня проста творыцца, ствараецца, але й вытвараецца, яна ўпісаная ў сацыяльнасьць і грае ў ёй надзвычай істотную ролю.
Больш за тое, сёньня веда творыць рэальнасьць і сама ёсьць рэальнасьцю.
Веда разьмяркоўваецца й спажываецца, функцыянуе пэўным чынам у сыстэме абмену.
Веда заўсёды мае геакультурную лякалізацыю: яна вытвараецца ў пэўны час і ў пэўным месцы, а таксама з пэўнай суб’ектнай пазыцыі.
Веда ўнутрана герархізаваная і структураваная. І тут маюцца наўвеце ня толькі дысцыплінарныя падзелы. У сыстэме веды заўсёды існуюць больш і менш легітымныя зоны, існуе тое, што Мішэль Фуко назваў падпарадкаванай ведай.
На скрыжаваньні веды і ўлады паўстае тэрыторыя ўзаеманакладкі, у якой адбываецца палітыка веды. Палітыка веды – гэта ня толькі панятак, у якім пастулюецца сувязь веды і ўлады, але й поле дасьледаваньняў, у якім выяўляецца ды аналізуецца сувязь між вобразамі, ідэямі, канцэпцыямі й шырока зразуметай сфэрай «палітычнага».
Тут маецца наўвеце не архаічная тэма «палітычнай пазыцыі» дасьледніка, а тое, што навуковая веда, асабліва ў сацыяльна-культурнай і сацыяльна-палітычнай сфэрах, заўсёды ўпісаная ў больш шырокі кантэкст функцыянаваньня дыскурсіўных ансамбляў улады, і рэфлексія над гэтай сытуацыяй даўно сталася неабходным элемэнтам сацыяльных і культурных дасьледаваньняў.
Задача нашага разгляду, такім чынам, – аналіз і дэканструкцыя пэўных канфігурацыяў веды і ўлады, якія складваюцца ў дачыненьні да беларускай ідэнтычнасьці.
Гэтае канцэптуальнае зьмяшчэньне праблемы ідэнтычнасьці засноўваецца на факце, што яна – ідэнтычнасьць – у мадэрных грамадзтвах ня дадзена натуральным чынам, яна ствараецца, канструюецца, набываецца ды зьмяняецца падчас сацыяльных практык.
Ідэнтычнасьць сёньня – гэта ня столькі рэспэктабэльны аб’ект дасьледаваньняў, колькі поле вайны, у якой улада і веда бяруць самы актыўны ўдзел.
Ідэнтычнасьць – гэта праект зборкі комплексу палітычных, сацыяльных і культурных стратэгіяў.
Такая пастаноўка пытаньня дазваляе нам выйсьці па-за межы дысцыплінарных дыскусіяў гісторыкаў і літаратуразнаўцаў і зьмясьціць праблему беларускай ідэнтычнасьці ў іншым кантэксьце: кантэксьце сацыяльнай эпістэмалёгіі, гэта значыць, што побач з традыцыйнымі практыкамі гермэнэўтыкі традыцыі і аналітыкі сучаснасьці мусяць разьмясьціцца практыкі іншага кшталту: крытыка веды.
* * *
Працэс фармаваньня беларускай ідэнтычнасьці ўвайшоў у сваю мадэрную фазу пры канцы XVIII стагодзьдзя і, як лічаць некаторыя дасьледнікі, дасюль зь яе ня выйшаў. Вынік гэтай дзіўнай затрымкі звычайна апісваецца як недааформленасьць, а сама затрымка сымбалічна выносіцца за межы эўрапейскай мадэрнасьці як «унівэрсальнага» працэсу і апазнаецца як «пэрыфэрыя».
Да 1991 году беларуская ідэнтычнасьць не была ўлюбёнай тэмай як заходняй, так і ўсходняй гуманістыкі: у пасьляваеннай заходняй навуцы зьявілася толькі адна аглядная праца па беларускай гісторыі і адна па гісторыі беларускай літаратуры1. Але нават гэтыя дзьве манаграфіі паўсталі ў шчыльным супрацоўніцтве іх аўтараў зь беларускай пасьляваеннай эміграцыяй (амэрыканскай і брытанскай) і таму ў вельмі абмежаванай ступені могуць лічыцца вынікам незалежных гуманітарных дасьледаваньняў. Выданьне «Journal of Belarusian Studies» хаця й згрупавала заходніх беларусістаў, мела абмежаваны посьпех і не змагло, па сутнасьці, пераламіць пэўныя стэрэатыпы ў асяродзьдзі славістаў ды саветолягаў.
філёзаф, аўтар кнігі «Філязофія Яна Сьнядэцкага» (2002).
Увогуле ж у вышэйазначаных асяродках само слова «беларускі» так пасьлядоўна й сыстэматычна праміналася ў разнастайных пераліках (славянскіх народаў, паняволеных народаў, сярэднеэўрапейскіх нацыяў, спадкаемцаў спадчыны Рэчы Паспалітай), што выглядала дзіўным кантрастам да існаваньня досыць разгалінаванай «савецкай» беларускасьці, – БССР як дзяржава-заснавальніца СССР і ААН, вялізарны корпус беларускай савецкай літаратуры, аўтаномная інфраструктура дзяржавы (парлямэнт, Рада міністраў, нацыянальная Акадэмія Навук).
Насуперак гэтаму масіву «савецкай беларускасьці» і на Захадзе, і на Ўсходзе Беларусь збольшага разглядалася як буфэрнае, хімэрычнае ўтварэньне, пераходнае ў сваёй сутнасьці, якое ня мае аніякай адрознасьці, аніякай аўтаномнай суб’ектнасьці, якая б адрозьнівалася ад суб’ектнасьці савецка-расейскай.
Гэтая ацэнка беларускай ідэнтычнасьці як хімэрычнага ўтварэньня, здавалася, была ў поўнай згодзе з рэчаіснасьцю: пры канцы 70-х – пачатку 80-х гадоў XX стагодзьдзя ў Менску беларускасьць анікому не замінала адчуваць сябе жыхаром «вялікай краіны». Лякальна-арнамэнтальны калярыт, рэалізаваны ў беларускай савецкай культуры, здавалася, проста дасканала аздабляе агульнасавецкі ляндшафт. Тыя ж фрагмэнты традыцыі і ідэнтычнасьці, якія патэнцыйна выломваліся з гэтай карцінкі, былі надзейна схаваныя ў спэцхраны, турмы й псыхушкі.
Не ў апошнюю чаргу неапазнаваньне Беларусі як асобнай часткі Сярэдня-Ўсходняй Эўропы было справакавана няўдалым перакладам самога слова «беларускі» як white russian, што часам прыводзіла да анэкдатычных выпадкаў атаясамленьня беларусаў зь белагвардзейцамі, але пераважна да атаясамленьня іх з russians, дзеля нейкіх кансьпірацыйных мэтаў пафарбаваных у белы колер.
У выніку беларуская ідэнтычнасьць на Захадзе цалкам адсутнічала як прадмет сур’ёзных гуманітарных дасьледаваньняў. У самой жа Беларусі яна была прысутная і непрысутная адначасова: як капілярная ўлада Мішэля Фуко, яна была незаўважная для тых, хто не хацеў яе заўважаць, і наадварот, усюдыпрысутная для тых, хто быў у яе заангажаваны, – прысутная нават у спробах яе ня бачыць.
Таму раптоўнае абуджэньне гэтай ідэнтычнасьці пры канцы 80-х гадоў XX стагодзьдзя, а потым утварэньне на руінах Савецкага Саюзу незалежнай Рэспублікі Беларусі было шокавым досьведам ня толькі для бальшыні саміх насельнікаў гэтай краіны, але й для Захаду. Раптам выявілася, што разгалінаваная, добра фінансаваная машына саветалёгіі анічога ня ведае пра гісторыю і ідэнтычнасьць гэтай новай краіны. Больш за тое, з пэрспэктывы саветалёгіі такой краіны ня мусіла існаваць увогуле. Першыя ж спробы саматлумачэньня былі ўспрынятыя зь яўным скепсісам.
Гэтае пачуцьцё шоку добра праглядаецца ў невялічкім тэксьце францускага саветоляга, акадэміка французскай акадэміі навук Элен Карэр Д’Анкос, якая адгукнулася на беларускую дэклярацыю незалежнасьці невялічкай нататкай у газэце «Фігаро».
Паводле Д’Анкос, «беларусаў» як нацыю прыдумалі бальшавікі ў 1918 годзе з мэтай «аслабіць сапраўдныя, аўтэнтычныя нацыі: польскую і расейскую». Беларуская мова ёсьць штучнай мяшанкай польскіх і расейскіх словаў, а Рэспубліка Беларусь паўстала ў выніку таго, што «за… гады савецкай улады беларусы нарэшце паверылі ў сваё існаваньне».
Калі адпрэчыцца ад эмацыйнага зьместу нататкі, у якой праглядаецца відавочны скепсіс да магчымасьцяў нацыягенэзу ў сучасным постнацыянальным сьвеце, і відавочнай ненавуковасьці гэтай «тэорыі», яна можа быць цікавым прыкладам стэрэатыпу ўспрыняцьця беларускай ідэнтычнасьці на Захадзе, што разглядаецца як эфэмэрная і непрысутная. А таксама, у больш шырокім кантэксьце, прыкладам залежнасьці тэорыяў беларускага нацыягенэзу ад культурных стэрэатыпаў і нацыянальнай лякалізацыі самога дасьледніка. (Д’Анкос зьяўляецца нашчадкам расейскіх эмігрантаў першай хвалі і не хавае сваіх антыпатыяў да антыкаляніяльных нацыяў.)
Пасьля 1991 году беларуская ідэнтычнасьць атрымала статус выключэньня альбо асобнага выпадку. Наяўнасьць незалежнай дзяржавы, з аднаго боку, не дазваляла дэкляраваць яе поўную адсутнасьць, з другога – беларуская рэчаіснасьць анічым не нагадвала рэчаіснасьць сучаснай культурна гамагеннай нацыі з пэўным наборам мітаў, каштоўнасьцяў і стэрэатыпаў, якія звычайна і ствараюць поле нацыянальнай ідэнтычнасьці. Сытуацыя ўскладнялася яшчэ тым, што новыя нацыянальныя міты, якія пачалі шпарка нараджацца пасьля 1991 году, знаходзіліся ў канфлікце з ужо паўсталымі стэрэатыпамі ўспрыманьня Беларусі. Гераічная міталёгія і культура супраціву, якія складаюць ядро сёньняшняй моцнай беларускай ідэнтычнасьці, дзіўна кантрастуюць з заходняй і ўсходняй візіямі Беларусі як нацыі без гісторыі, але таксама і зь мясцовай «слабой» беларускай ідэнтычнасьцю, характэрнай для гарадзкой расейскамоўнай альбо білінгвістычнай большасьці. Асобная гісторыя зь мястэчкам і вёскай, што гавораць на трасянцы ды ўпарта адмаўляюцца ідэнтыфікаваць сябе ня толькі зь беларускай гераічнай міталёгіяй, але і ўвогуле зь якімі-колечы нацыянальнымі мітамі і трымаюцца сваёй тутэйшасьці.
* * *
У сувязі з гэтай сытуацыяй паўстае шэраг пытаньняў, якія мы сфармулюем як мага больш радыкальна:
Чаму, нягледзячы на больш чым два стагодзьдзі інтэнсіўнай работы мадэрнасьці, скіраванай на выпрацоўку сучаснага культурна гамагеннага, нацыянальнага грамадзтва (у дадзеным кантэксьце неістотна, польска-, расейска- альбо беларускамоўнага), мы дасюль знаходзім сябе «сярод рознасьцяў»?
Ці значыць гэта, што мадэрнасьць на гэтай прасторы пацярпела гістарычную паразу і мы знаходзімся ўсё яшчэ ў дамадэрным (альбо нават у а-мадэрным) грамадзтве? Альбо, калі мы прызнаём, што мадэрнізацыя ў Беларусі адбылася (хаця б у форме каляніяльнай альбо таталітарнай мадэрнізацыі), ці мусім мы паставіць пад пытаньне саму ідэю адзінай нарматыўнай траекторыі эўрапейскай мадэрнасьці і гаварыць надалей пра траекторыі мадэрнізацыі, сярод якіх беларуская траекторыя мусіць быць разгледжаная асобна?
Зь іншага боку, які статус гэтых рознасьцяў у сучасным беларускім грамадзтве? І якая іх пэрспэктыва ў сытуацыі сучаснага постмадэрнага, інфармацыйнага грамадзтва? Ці пэрспэктыва культурна гамагеннага, нацыянальнага грамадзтва – усё яшчэ актуальная задача, да якой мы будзем вымушаныя ісьці праз «дэкалянізацыю» альбо «гібрыдызацыю» рознасьцяў, іх сплаў у нешта адрознае, але адзінае? Альбо мы можам дазволіць сабе застацца сярод рознасьцяў і разглядаць прастору нацыянальнага як прастору іх цыркуляцыі альбо нават гульні?
Усе гэтыя пытаньні і ўтвараюць пэўнае праблемнае поле «беларускай ідэнтычнасьці», яе генэалёгіі й пэрспэктываў.
Дзеля тлумачэньня гэтага асобнага выпадку паўставалі дастаткова розныя тэорыі, якія мы можам згрупаваць у два тыпы: назавём першы «тэорыямі слабасьці», а другі – тэорыямі «гераічнага супраціву». Па сутнасьці, больш карэктна разглядаць іх як інтэрпрэтацыйныя стратэгіі, якія акумулююць пэўную колькасьць тэарэтычнай аргумэнтацыі. Яны могуць шукаць адказы на сфармуляваныя вышэй пытаньні ў пэўных падзейных канфігурацыях беларускай гісторыі альбо тлумачыць беларускі выпадак пэўнымі соцыякультурнымі «фактарамі», але супольным для гэтых двух тыпаў ёсьць прыняцьце ідэі а-нармальнасьці беларускай сытуацыі і пэўная гістарычная абсалютызацыя гэтай а-нармальнасьці, якая разглядаецца як яе – сытуацыі – іманэнтная рыса.
ТЭОРЫІ «СЛАБАСЬЦІ»
У гэтага тыпу тэорыях анармальнасьць сытуацыі можа тлумачыцца самымі разнастайнымі фактарамі: культурнай і моўнай гетэрагеннасьцю, слабасьцю самой ідэнтычнасьці, негістарычным характарам нацыі, доўгім знаходжаньнем у адной дзяржаве з Польшчай, а потым Расеяй і г. д. Беларуская ідэнтычнасьць пры гэтым разглядаецца як «маўклівая» рэальнасьць, якая так і ня здолела прабіцца на ўзровень рэпрэзэнтацыі. Прычыны ж гэтай «няздольнасьці» звычайна натуралізуюцца: імі можа быць мэтафізычна зразуметая слабасьць, містычнае «нежаданьне» беларускага этнасу ўсьведамляцца нацыянальна, належнасьць да пэўнага «заганнага» цывілізацыйнага кола (напрыклад, эўразійска-праваслаўнага) ды інш.
Усе гэтыя тлумачальныя стратэгіі аб’яднаныя таксама імкненьнем падаць беларускую сытуацыю як пэрыфэрыю чагосьці, гэта значыць прадставіць вынікі дзейснасьці разнастайных гістарычных фактараў з пэрспэктывы таго ці іншага, адрознага і аддаленага ад мясцовай тэрыторыі цэнтру. Гэта можа быць пэрспэктыва эўрапейскай мадэрнасьці, польскага ці расейскага нацыягенэзу, пэрспэктыва цывілізацыйнага сутыкненьня альбо вялікай канфэсійнай вайны (лацінства і праваслаўя). Кожны з гэтых фактараў, пакладзены ў аснову вытлумачэньня, імкнецца да сымбалічнай гамагенізацыі сытуацыі, адмяняючы разнастайнасьць праз выключэньне «іншага» альбо праз трактоўку гэтага «іншага» як неістотнага альбо небеларускага.
У дачыненьні да беларускага нацыягенэзу ў выніку паўстаюць пэўнага кшталту мадэлі: самыя заўважныя зь іх – мадэль затрыманай альбо няскончанай мадэрнасьці, калі сама мадэрнасьць разумеецца як адзіная правільная траекторыя, якая аніяк ня можа дайсьці да свайго канца празь неспрыяльныя ўмовы, альбо (другая вэрсія) – тэорыя вясковай нацыі, што трактуе вяскоўцаў як адзіных аўтэнтычных прадстаўнікоў беларускага этнасу і таму выключае з поля беларускасьці ўсе формы і праявы ўрбаністычнай цывілізацыі. Натуральным вынікам гэтага і ёсьць вобраз культурнай адсутнасьці і слабасьці альбо спробы лякалізаваць і вытлумачыць артэфакты мясцовай культурнай прасторы па-за межамі гэтай самай прасторы.
Так, польскі сацыёляг Рышард Радзік, дасьледуючы працэсы паўставаньня беларускай нацыі і абапіраючыся на цывілізацыйную мадэль Сэмюэля Гантынгтана, лякалізуе беларускую ідэнтычнасьць як «вясковую» і «праваслаўную», і менавіта ў гэтых фактарах бачыць прычыны «затрыманасьці» беларускай мадэрнасьці2. Паводле Радзіка, Беларусь належыць да заходняга пасу постбізантыйскай цывілізацыі, у якой структуры грамадзтва традыцыйна былі разьвітыя надзвычай слаба ў параўнаньні з структурамі дзяржавы. Менавіта дзяржава, а не грамадзтва ў гэтай зоне выступае як галоўны нацыяўтваральны чыньнік, а адсутнасьць сваёй дзяржавы ў часы клясычнай мадэрнасьці і сталася прычынай беларускай адсталасьці, негістарычнасьці і анармальнасьці. Праваслаўе ж у гэтым рэгіёне (канфэсійны фактар), традыцыйна дзейнічае ўва ўнісон зь дзяржавай, зрастаецца і супадае зь ёй, і таму два стагодзьдзі беларускага нацыягенэзу былі часам нацыягенэзу насуперак нацыяўтваральным фактарам.
1 Vakar N. Belorussia. The Making of Nation: A Case Study. – Harward University Press, Cambridge, 1956; McMillin A. A History of Byelorussian Literature. Giessen, 1977.
Гэтая мадэль Радзіка ў цэлым карэктна апісвае сытуацыю, але з адным істотным выняткам. Гэта сытуацыя толькі часткі беларускага грамадзтва і часткі фактараў, якія бралі ўдзел у беларускім нацыягенэзе. Другая частка – білінгвістычная (польска-беларуская) шляхта, у асяродзьдзі якой і паўстаў праект новай беларускай нацыі, і якая аніяк ня можа быць залічаная да ўсходняй і праваслаўнай цывілізацыі, адназначна трактуецца Радзікам як небеларуская.
Даніэль Бавуа ў адпаведным разьдзеле «Гісторыі Сярэдня-Ўсходняй Эўропы»3 разглядае беларускую ідэнтычнасьць як поле спаборніцтва польскай і расейскай нацыяў, і хаця напачатку атаясамлівае яе выключна з ідэнтычнасьцю беларускіх вяскоўцаў, надалей пачынае трактаваць яе больш шырока, уключаючы ў поле протабеларускасьці білінгвістычную шляхту зь яе этнаграфічнымі праектамі абуджэньня народу. Даніэль Бавуа ўвогуле быў першым гісторыкам, які паставіў праблему каляніяльных стратэгіяў і практык у рэгіёне, якія істотна ўплывалі на працэсы нацыягенэзу і ў гэтым сэнсе зрабіў першыя крокі на дэнатуралізацыю сытуацыі. Бо калі зыходзіць з ідэі «слабасьці», дык незразумелым і невытлумачальным застаецца факт, што менавіта слабое і адсутнае беларускае грамадзтва прайшло праз эўрапейскую мадэрнасьць і існуе надалей менавіта ў сваёй слабой і адсутнай вэрсіі, нягледзячы на наяўнасьць значна больш моцных калянізацыйных стратэгіяў (ідэнтычнасьцяў), якія нібыта непазьбежна мусілі ператварыць гэтыя прасторы ў заходнерасейскія альбо ўсходняпольскія.
2 Радзік Рышард. Беларусь і Сярэдне-Усходняя Еўропа //Фрагмэнты. 1997. № 1–2. с. 314–329.
Яшчэ адзін крок зрабіў вядомы гісторык Пётар Вандыч4, разглядаючы вэрсіі паўставаньня нацыяў на ўсходзе Сярэдняй Эўропы. Так, ён гаворыць пра беларускі і славацкі варыянты нацыягенэзу як пра найбольш складаныя і дзіўныя варыянты захаваньня ўласнай ідэнтычнасьці. Паводле Вандыча, беларускі (і славацкі) нацыягенэзы разглядаюцца ў неадпаведным кантэксьце нацыятворчых працэсаў моцных, каляніялісцкіх нацыяў, у параўнаньні зь якімі тыя і выглядаюць слабымі і спозьненымі. Вандыч прапануе зьмяніць кантэкст і пэрспэктыву і разглядаць беларускі выпадак на тле шматлікіх няўдалых антыкаляніяльных нацыятворчых праектаў у межах Эўропы: шатляндзкага, брэтонскага, басцкага, валійскага і г. д. Ён зьвяртае ўвагу на тое, што гістарычнымі ахвярамі эўрапейскай мадэрнасьці сталіся шматлікія лякальныя этнасы і этнакультурныя супольнасьці, шматлікія магчымыя нацыі. У гэтым кантэксьце беларуская гісторыя дае прыклад менавіта пасьпяховага супраціву і нацыянальнага выжываньня нягледзячы на эўрапейскую мадэрнасьць.
ТЭОРЫІ «ГЕРАІЧНАГА СУПРАЦІВУ»
Уласна кажучы, прапанова Вандыча даўно рэалізаваная беларускай гістарыяграфіяй, якая абаперла беларускі гістарычны наратыў на міт гераічнага супраціву калянізацыі. Ён паўстаў на пачатку XX стагодзьдзя ў першых вэрсіях беларускай гісторыі, якая імкнулася сканструяваць гістарычны наратыў як зьмену чатырох вялікіх пэрыядаў: кансалідацыя протабеларускай нацыі (X–XV стагодзьдзі), Залаты Век беларускай дзяржаўнасьці і культуры (XVI стагодзьдзе), пэрыяд заняпаду – палянізацыі і русіфікацыі (XVII–XIX стагодзьдзі) і пэрыяд нацыянальнага Адраджэньня (канец XIX – пачатак XX стагодзьдзя). У выніку гісторыя Беларусі Новага Часу апісваецца ў гэтай схеме ў большай ступені праз выключэньні і разглядаецца як перадгісторыя Беларусі, а нацыянальнае адраджэньне трактуецца ў большай ступені як містычная падзея абуджэньня, чым як соцыякультурны працэс паўставаньня сучаснага (новаэўрапейскага, нацыянальнага) грамадзтва.
І хаця сёньняшнія беларускія дасьледнікі ўжо не атаясамліваюць беларускую ідэнтычнасьць зь яе этнанацыянальнай, адраджэнскай вэрсіяй, што паўстала на пачатку XX стагодзьдзя і сёньня складае адну зь яе частак, ідэя гераічнага супраціву засталася ў цэнтры тлумачальных стратэгіяў. У трактоўцы сёньняшняй беларускай гістарыяграфіі сучасная беларуская нацыя прэтэндуе на спадкаемнасьць у дачыненьні да Полацкага княства, якое разглядаецца як першая форма беларускай дзяржаўнасьці, і ў дачыненьні да Вялікага Княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага, у якім выказваецца прэтэнзія на ягоныя літоўскую і рускую часткі.
Трэба адзначыць, што ў падкрэсьліваньні пераемнасьці з позьнесярэднявечнымі дзяржаўнымі ўтварэньнямі беларускія гісторыкі не самотныя. Іншыя нацыі рэгіёну (палякі, літоўцы, украінцы) маюць у сыстэме культуры пэўныя міты пераемнасьці, у якіх падкрэсьліваецца сувязь сёньняшніх (збольшага) монанацыянальных дзяржаваў з шматнацыянальнымі (шматэтнічнымі), полілінгвістычнымі і полікультурнымі дзяржаўнымі ўтварэньнямі сярэднявечча. Так, для польскай культуры характэрна атаясамленьне фэдэратыўнай Рэчы Паспалітай з Польшчай, а лаціны альбо польскамоўнай шляхты рознага этнічнага паходжаньня з «польскасьцю» як такой. У літоўскай культуры функцыянуе міт старажытнай літоўскай дзяржавы – Вялікага Княства Літоўскага, – у якой літоўцы панавалі над напаўдзікімі славянскімі плямёнамі. Украінская культура стаіць крыху ўбаку з базавым гістарычным мітам казацтва.
Гэтая вайна за спадчыну асабліва абвострана праявілася пры канцы 80-х – пачатку 90-х гадоў XX стагодзьдзя між беларускімі і літоўскімі дасьледнікамі, а таксама між польскімі і ўкраінскімі. Сёньня заўважаецца тэндэнцыя адыходу ад наіўных перабольшаньняў тых часоў і арыентацыя на напісаньне рэгіянальнай і трансэтнічнай гісторыі. Тым ня менш, і сёньня базавым беларускім гістарычным мітам застаецца міт гераічнага супраціву, які яшчэ ня скончыўся.
* * *
Тэорыі слабасьці і тэорыі гераічнага супраціву, пры ўсёй рознасьці сваёй аксіялягічнай базы, зыходзяць з сытуацыі каляніяльнага сутыкненьня і імкнуцца абсалютызаваць гэтую сытуацыю, падаць яе як пазагістарычную канстанту, падзяляючы ўсе гісторыка-культурныя фэномэны на калянізатарскія і антыкаляніяльныя. Па сутнасьці, абедзьве тэорыі функцыянуюць як часткі каляніяльных і антыкаляніяльных дыскурсаў, якія ня столькі тлумачаць, колькі канструююць, дабудоўваюць сытуацыю, кансэрвуючы каляніяльнае сутыкненьне як пэўную сымбалічную альбо мэтафізычную падзею.
Насамрэч – з пункту гледжаньня посткаляніяльнага мысьленьня – у сытуацыі няма ніякай мэтафізыкі. Пачынаючы з канца XVIII стагодзьдзя мы маем на адной і той жа тэрыторыі тры адрозныя нацыягенэзы, тры працэсы фармаваньня сучасных нацыяў – польскай, расейскай і беларускай. Гэтыя працэсы сутыкаюцца між сабой у межах адной прасторы, накладаюцца адзін на адзін, і ў выніку паўстае тая шматлікасьць канфліктных рэпрэзэнтацыяў, той канфлікт інтэрпрэтацыяў, які быў характэрнай адзнакай беларускай сытуацыі цягам двух апошніх стагодзьдзяў.
Пры канцы XVIII стагодзьдзя пачынаецца працэс фармаваньня польскай нацыі на базе пераўтварэньня шляхецкага палітычнага народу ў сучасную нацыю, ужо нацыянальна польскую. У XIX стагодзьдзі пачынаецца працэс фармаваньня расейскай імпэрскай нацыі з трох частак «адзінага рускага народу», і беларускія тэрыторыі апазнаюцца як складовая частка гэтага працэсу (разам з «маларасійскімі»). У гэтым жа стагодзьдзі распачынаецца працэс фармаваньня новай беларускай нацыі на падставе традыцыйнай, этнічнай культуры і пераважна вясковага насельніцтва.
Калі казаць пра традыцыйную тэарэтычную мадэль нацыягенэзу, у выніку якога й паўстае тое, што завецца нацыянальнай ідэнтычнасьцю, дык яна абапіраецца на пэўныя фактары, такія, як тэрыторыя, мова, этнічныя сувязі, дзяржава, рэлігія. Усе гэтыя фактары працуюць на ўмацаваньне групавой саматоеснасьці і дазваляюць той альбо іншай групе выдзяляцца і выпрацоўваць пэўныя інтэгральныя міты.
У нашай сытуацыі розныя фактары бралі ўдзел у фармаваньні розных нацыяў.
Так, фактарамі фармаваньня беларускай нацыі традыцыйна выступаюць наступныя: тэрыторыя, мова і этнічныя сувязі (этнічнасьць як такая). Тым часам другая (польскі нацыягенэз) нацыя абапіраецца на рэлігію, цывілізацыйна-дзяржаўную традыцыю і практыкі калянізацыі. Расейскі ж нацыягенэз карыстаецца з паслуг каляніяльнай адміністрацыі (чыноўніцтва) і праваслаўнага духавенства.
Традыцыйна гэтыя працэсы разглядаюцца паасобку, у межах адпаведна польскай, беларускай і расейскай гісторыі.
І «тэорыі слабасьці», і «тэорыі гераічнага супраціву» абапіраюцца на атаясамленьне сацыяльнага і нацыянальнага, калі тыя альбо іншыя часткі полікультурнага альбо нават гетэракультурнага грамадзтва трактуюцца як асобныя этнасы альбо часткі гэткіх этнасаў. Мы прапануем зыходзіць не з «нацыянальнай» пэрспэктывы, а з пэрспэктывы грамадзтва, якое на працягу ўсёй сваёй гісторыі заставалася цэльным і адзіным. Іншымі словамі, беларускамоўнае сялянства, білінгвістычная шляхта, поліканфэсійны клер і габрэйская грамада ўтвараюць адно грамадзтва, якое мы рэтраспэктыўна можам лічыць беларускім (не ў кантэксьце этнічнасьці, а ў кантэксьце тутэйшасьці, аўтахтоннасьці).
Нашая гіпотэза засноўваецца на тым, што генэалёгія беларускай ідэнтычнасьці значна больш карэктна можа быць апісаная як поліцэнтрычнае поле змаганьня розных культурных і цывілізацыйных стратэгіяў усярэдзіне гэтага грамадзтва, чым як пэўны статычны набор «нацыянальных» мітаў альбо самахарактарыстык, які паўставаў у розныя часы ў розных яго стратах.
Пры гэтым сама ідэнтычнасьць разумеецца ня як натуральны, сутнасны фэномэн, а як культурны прадукт, які вырабляецца ў акрэсьленых соцыякультурных асяродках, і ўжо далей унівэрсалізуецца й прэзэнтуе сябе як агульнанацыянальны. Пры гэтым сытуацыя этнасацыяльнай і культурнай гетэрагеннасьці прыводзіць да паўставаньня розных, альтэрнатыўных, а часьцяком і антаганістычных вэрсіяў ідэнтычнасьці.
* * *
Поль Рыкёр у сваіх дасьледаваньнях прапануе разрозьніваць два аспэкты ідэнтычнасьці: аспэкт базавай, падставовай тоеснасьці з самім сабой, і атаясамліваньне, ідэнтыфікацыя сябе зь нечым, што мусіць разглядацца як выяўленьне альбо рэпрэзэнтацыя гэтага базавага аспэкту тоеснасьці.
Калі прыкласьці гэтую мадэль да беларускай рэчаіснасьці, дык мы мусім адзначыць надзвычай моцна выяўлены першы аспэкт, які рэалізуецца ў пачуцьці «тутэйшасьці» альбо ў іншых вэрсіях «аўтахтоннасьці». У той жа час плян рэпрэзэнтацыі характарызуецца ня столькі слабасьцю, колькі шматлікасьцю патэнцыйных вэрсіяў беларускай ідэнтычнасьці. Гэтая шматлікасьць утварае сытуацыю канфліктнай разнастайнасьці, калі розныя вэрсіі беларускай ідэнтычнасьці ўзаемавыключаюць адна адну.
Мы паспрабуем паказаць, што сытуацыя «вайны рэпрэзэнтацыяў», у эпіцэнтры якой усё ніяк ня можа дааформіцца беларуская ідэнтычнасьць, генэраваная двума фактарамі: існаваньнем у зоне цывілізацыйнага разлому: у зоне бізантыйска-лацінскага сутыкненьня, на мяжы Сярэдня-Ўсходняй Эўропы і Эўразіі, – і другі, але ня менш істотны, – існаваньне ў зоне сутыкненьня двух інтэнсіўных працэсаў калянізацыі «пэрыфэрыі». Больш за тое, мы паспрабуем давесьці, што мадэрная беларуская культура ёсьць натуральным вынікам гэтага разлому, нясе ў сабе гэты разлом і гэтыя сутыкненьні. І калі ўплывы першага фактару – цывілізацыйнага – звычайна ўлічваюцца, дык «каляніяльны» аспэкт разглядаецца з гледзішча ідэалягічнага, а не навуковага.
2. Беларуская ідэнтычнасьць: генэалёгія
Мы знаходзім сябе пры канцы XVIII стагодзьдзя, у канфэдэрацыйнай і гетэракультурнай дзяржаве: Рэчы Паспалітай, што складалася з Польскага Каралеўства і Вялікага Княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага. Падчас і асабліва пасьля падзелу гэтай дзяржавы між Аўстрыяй, Расеяй і Нямеччынай прастора Вялікага Княства пачынае трактавацца як прастора патэнцыйнай калянізацыі, якая мусіць быць гамагенізаваная і далучаная альбо да Польшчы, альбо да Расеі. Нараджаюцца польскі і расейскі каляніяльныя праекты.
Польскі каляніяльны праект паўстаў у выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай і адасабленьня ўсходніх (беларускіх) тэрыторыяў ВКЛ.
Адказам на гэтае адасабленьне сталася праграма прысьпешанай і ўжо цалкам сьвядомай палянізацыі Рэчы Паспалітай, якая нарадзілася ў асяродзьдзі асьветніцкіх элітаў краіны. У межах гэтай праграмы Літва, страціўшы сваю цывілізацыйную і культурную гетэрагеннасьць, мусіць канчаткова супасьці з Польшчай. Так, паводле Канстытуцыі 3 траўня, Літва як канфэдэрацыйная частка Рэчы Паспалітай ліквідуецца, а сама Рэч Паспалітая стаецца ўнітарнай спадчыннай і ўжо нацыянальна польскай канстытуцыйнай манархіяй. І хаця палітычная частка гэтай каляніяльнай праграмы страціла актуальнасьць у выніку зьнікненьня самой дзяржавы, культурна-ідэалягічная гамагенізацыя працягвалася ў межах Расейскай Імпэрыі да 1832 году, да таго часу, як польскія асьветніцкія эліты страцілі кантроль над адукацыйнай сыстэмай у рэгіёне.
Увогуле, калянізацыйная сутнасьць Асьветніцкага праекту ў Рэчы Паспалітай ня ёсьць сакрэтам для дасьледнікаў. Бо ўласна iдэнтычнасьць і сацыяльная праграма позьняга асьветнiцтва абапіраецца на ідэю кансалiдацыі «усёй польскай нацыi» пры дапамозе асьветы, грамадзянскага выхаваньня, прапаганды гiсторыi й культурнай традыцыi. Асьветнiцкая праграма была ў сваёй сутнасьцi праграмай культурнай гамагенiзацыi грамадзтва, праграмай культурнай экспансіi «асьвечанага розуму», навязваньня ўсяму грамадзтву «высокай культуры», сьвецкай, рацыяналiстычнай i, безумоўна, ужо нацыянальнай (польскай).
Але пры рэалiзацыi гэтай праграмы на этнiчна няпольскiх тэрыторыях асьветнiкi былi вымушаныя сутыкацца з рэальнай культурнай i сацыяльнай гетэрагеннасьцю грамадзтва, i, у прыватнасьцi, зь вялізным мацерыком традыцыйнай культуры, «культуры простага народу». Гэтае сутыкненьне, а таксама вiдавочная немагчымасьць адразу (альбо ў найбліжэйшай пэрспэктыве) калянiзаваць, ператравіць гэтую культуру, прывялi ўрэшце да апазнаваньня гэтых тэрыторыяў як «крэсаў», як недастаткова польскіх прастораў, якія яшчэ мусяць быць палянізаваныя.
Расейскі каляніяльны праект паўстаў амаль сынхронна, на пачатку XIX стагодзьдзя – і канчаткова аформіўся да яго сярэдзіны.
Iнкарпараваўшы тэрыторыi Рэчы Паспалiтай, Расея атрымала заходнiя губэрнi, якiя стаялi на вышэйшым узроўнi культурнага разьвiцьця, чым уласна расейскiя тэрыторыi. Напачатку дзевятнаццатага стагодзьдзя мы можам казаць пра калясальныя ўплывы «нованабытых» земляў на ўласна расейскую культуру. Таму традыцыйныя калянiзацыйныя стратэгii, якiя Расея практыкавала ў дачыненьнi да «iншародцаў» Сібіры, Сярэдняй Азii цi iншых расейскiх калёнiяў, тут не маглi даць пажаданых вынiкаў. Да таго ж, расейскай адміністрацыі ў гэтым рэгіёне супрацьстаяла ня толькі і ня столькі «вёска», колькі польскамоўная (альбо білінгвістычная) шляхта, што мела традыцыю высокай культуры і пачуцьцё гісторыі, шляхта, якая ўвесь час выпрацоўвала палітычныя праграмы адваяваньня незалежнасьці і якая арганізавала тры ўзброеныя паўстаньні. Да сярэдзiны XIX стагодзьдзя фармуецца спэцыфiчнае стаўленьне i спэцыфiчныя практыкi расейскай калянiзацыi што да заходнiх тэрыторыяў, якiя засноўваліся на:
1. Iнстытуцыйным вынiшчэньнi. Сюды ўваходзiла закрыцьцё мясцовых культурных, адукацыйных iнстытуцыяў, кантроль над прэсай i кнiгадрукаваньнем.
2. Вываз культурных каштоўнасьцяў. За XIX стагодзьдзе Расея вывезла калясальную колькасьць культурных набыткаў (кнiгi, творы мастацтва i г. д.) у мэтраполiю.
3. Выключэньне пэўных сацыяльных i этнiчных слаёў з вытворчасьцi культурнай прадукцыi, нэўтралiзацыя асаблiва небясьпечных сацыяльных стратаў (шляхта).
4. Фармаваньне «пятай калёны» на калянiзаваных тэрыторыях з спэцыфiчнай iдэалягiчнай i культурнай мiсіяй (праваслаўнае духавенства, расейскае чынавенства) і ідэалягічная праца зь сялянствам, распальваньне «сацыяльных антаганізмаў» між панам і мужыком.
Такiм чынам, у дачыненьні да шляхты расейская адміністрацыя практыкавала пераважна «мэханiчны» тып калянiзацыi, якi палягаў на беспасярэднiм выцясьненьнi шляхты з культурнай i сацыяльнай прасторы і наступным усталяваньні сваіх каляніяльных інстытуцыяў.
На гэтым (каляніяльным) тле і адбываецца працэс пераходу ад гетэракультурнай прасторы Вялікага Княства Літоўскага да сучасных нацыянальных дзяржаваў і культураў. Гэты працэс суправаджаўся канцом ВКЛ як дзяржавы (канфэдэрацыйнай часткі Рэчы Паспалітай) і як поліэтнічнага, поліканфэсійнага і полікультурнага ўтварэньня, якое ўжо не адрадзілася, і на спадчыну якога прэтэндавалі і прэтэндуюць літоўская, украінская, беларуская і польская нацыянальныя культуры.
Разгледзім тыя праекты ідэнтычнасьцяў, якія паўставалі цягам гэтага стагодзьдзя ў асяродзьдзі мясцовага грамадзтва.
БЕЛАРУСЬ І: АД КАНСЭРВАТЫЎНАЙ УТОПІІ ДА НАРОДНІЦКАГА ПРАЕКТУ
Калі ў 1773 годзе, падчас першага падзелу Рэчы Паспалітай, адбываецца акупацыя расейскімі войскамі ўсходніх земляў Вялікага Княства Літоўскага, нараджаецца цалкам новы праект: беларускі. Як адзначае Яўген Анішчанка, «менавіта з мая 1772 году занятую тэрыторыю ў Пецярбурзе сталі называць «Белоруссией» і надалей ужываць гэты тэрмін…».
Ідэалягічнай падставай інкарпарацыі была задача абароны праваслаўнага насельніцтва ад засільля лаціньнікаў і ўвогуле рэалізацыя гістарычнага права на рускія землі. Але ў выніку інкарпарацыі расейская адміністрацыя замест «Русі» знаходзіць на нованабытых тэрыторыях цалкам іншае грамадзтва: білінгвістычную (польска-беларускую) шляхту, ува ўласнасьці якой знаходзяцца ўсе землі, каталіцкую сыстэму адукацыі і беларускую вёску, якая не разумее па-маскоўску. Расейская адміністрацыя ўкладае часовы кампраміс з тутэйшым грамадзтвам, пакідае езуітам сыстэму адукацыі, у выніку чаго на кароткі час Беларусь стаецца цэнтрам эўрапейскага кансэрватызму.
Полацкі Езуіцкі Калегіюм (потым Акадэмія) застаецца адзінай у сьвеце (і галоўнай) вышэйшай езуіцкай вучэльняй, супрацьстаўляецца Віленскаму ўнівэрсытэту з антыасьветніцкай і антылітоўскай праграмай.
На гэтай базе і ў гэтай традыцыі да сярэдзіны XIX стагодзьдзя пачынае складвацца новая беларуская ідэнтычнасьць, якая набывае голас, афармляецца ў творчасьці Яна Баршчэўскага, Рамуальда Падбярэскага і іншых польска-беларускіх творцаў.
Часавай мяжой гэтага беларускага праекту можна лічыць 50-я гады XX стагодзьдзя, калі польскамоўная альбо білінгвістычная культурная прадукцыя на ўсходнебеларускіх тэрыторыях канчаткова саступае расейскамоўнай (альбо беларуска-расейскай). У сваю чаргу, ён дзеліцца на тры пэрыяды. Першы, ад канца XVIII да 30-х гадоў XIX стагодзьдзя (да закрыцьця Полацкай Акадэміі) характарызуецца абарончай рэакцыяй на Асьветніцтва і можа быць названы кансэрватыўным. У гэтыя часы Беларусь характарызуецца такімі эпітэтамі, як «цёмная», «абскуранцкая» і г. д. Другі пэрыяд, ад 30-х гадоў XIX стагодзьдзя да 1861 году – час росквіту і фармаваньня корпусу тэкстаў і ідэяў, якія можна назваць кансэрватыўна-рамантычнымі, альбо кансэрватыўна-этнаграфічнымі. Трэці пэрыяд – паступовае згасаньне праекту і пераход большасьці яго прадстаўнікоў у лягер народнікаў альбо краёвай інтэлігенцыі.
Сваю рэалізацыю гэты праект знаходзіць у шматлікіх мясцовых ініцыятывах, якія паўстаюць амаль сынхронна ў Полацку, Пецярбурзе, Вільні, і Менску. Засноўваюцца новыя часопісы («Рубон», «Незабудка», «Паментнік навукова-літэрацкі»), выходзяць білінгвістычныя зборнікі. У 1846 годзе ў Віленскай друкарні Юзафа Завадзкага выходзіць лібрэта «Ідыліі» («Сялянкі») Дуніна-Марцінкевіча – першая беларуская білінгвістычная опэра. У 1855–1857 гадох – ягоныя ж беларускамоўныя кнігі: «Гапон», «Вечарніцы і Апантаны», «Цікавісься – прачытай».
Але ў цэнтры гэтага праекту стаяць постаці Яна Баршчэўскага і Рамуальда Падбярэскага. Кніга Баршчэўскага «Шляхціц Завальня, альбо Беларусь у фантастычных апавяданьнях» і «Лісты пра Беларусь» Падбярэскага могуць разглядацца як ідэалягічнае ядро новага беларускага праекту і маніфэстацыя ягонай суб’ектнасьці.
Менавiта ім двум (а Падбярэскi быў аўтарам першага крытычнага агляду «беларускай» лiтаратуры) належыць гонар першага ўжываньня прыметнiка «беларускi» па-за адмiстрацыйна-тэрытарыяльным i гісторыка-рэгіянальным кантэкстамі.
Менавiта Ян Баршчэўскi зрабiў першы крок ад культурнай гетэрагеннасьцi (польска-беларускай) да культурнай полiглясіi i транскультурнасьцi, i менавiта ён прапанаваў праект «Беларусi», якi не выключаў тыя альбо iншыя iдэнтычнасьцi, а наад
Дзякуй за новую патрыятчную ініцыятыву. Удачы!
Дзякуй вам за сапраўды цікавы і патрэбны сайт,знайшоў тут шмат чаго цікавага і нават вельмі…..Лічу вашу справу вельмі патрэбнай.Зычу плену і посьпехаў…
поспехау нм усiм!
Дзень добры!
… ОНИ ЕЩЁ ВЕРЯТ В СИЛУ НЕЗАВИСИМЫХ, НЕСМОТРЯ НИ НА ЧТО !!!
… ОНИ ЕЩЁ ВЕРЯТ В СИЛУ НЕЗАВИСИМЫХ, НЕСМОТРЯ НИ НА ЧТО !!!
Я не выбирал кого-либо специально. Всё происходило естественно, в непринуждённой обстановке.
Никто не пугался и не уходил от вопросов. Люди охотно идут на неофициальный контакт, в своих взглядах искренни и последовательны, оригинальны в рассуждениях. Желают сделать что-то по-настоящему полезное, правильное, справедливое. Выходит, что у нас у всех, точнее, у большинства есть горячее желание начать действовать, помочь выйти народу Беларуси из депрессии.
Александр
– Александр, ваше отношение к профсоюзам?
– Профсоюзы созданы для защиты, для отстаивания законных прав трудящихся, обязанностей нанимателей.
– В чём конкретно видите различия между двумя профсоюзами, официальным из Федерации и демократическом из Конгресса, работающими на нашем предприятии?
– Задачи и цели у них идентичны. Различий в принципе не может быть, как бы они себя ни называли. Но, если, например, ни тот, ни другой профсоюз не смог отстоять рабочего перед явным произволом со стороны нанимателя, то это говорит об отсутствии реальных рычагов воздействия у профдвижения в целом.
– Что это означает?
– Социальное партнёрство – это признание бессилия, поражения. В жёстких условиях диктатуры не может быть никакой альтернативы открытой политической борьбе. Всё остальное – это трусость, ущербность.
В нашей стране народ находится в кабале. Гарант Конституции выбрал путь р а з р у ш и т е л я.
– Что нам мешает добиться перемен?
– Раздробленность. Отсутствие единства у лидеров профдвижения. Нет реальной поддержки со стороны трудовых масс. Грамотно поставлена система подавления недовольства народа.
Игорь
– Ваше личное отношение к профсоюзам?
– Позаимствую образ из мультика про Маугли. Про старую кобру, которая охраняла и защищала свои сокровища.
Она была страшная на вид, но уже не представляла опасности. Профсоюзы создавались для защиты прав трудящихся, а не для культмассовых мероприятий.
Андрей
– Я состою в двух профсоюзах. От одного и другого ничего не имею, кроме новогодних подарков. Но к независимым отношусь лучше. Потому что независимые всё-таки зависят от народа, а так называемые из федерации от народа не зависят, они вроде как государственные.
– Как это?
– Если все члены покинут профсоюзы федерации, профбоссы всё равно будут получать денежное содержание. А независимые в такой ситуации по миру пойдут.
Пётр
– Сколько лет вы работаете на нашем предприятии?
– С 1988 года
-Пару слов о профсоюзах…
– Нет накала страстей, не хватает бойцовского духа.
– Но ведь что-то есть?
– Есть поганый метод социального партнёрства, упование на который ведёт к потере всего, что было достигнуто в далёкие и славные 90-е годы. Настоящие люди были. Одно имя Ивана Юргевича чего стоит! Бойцовские качества лидеров подменяются бюрократическими.
– А чем вы занимались в те далёкие 90-е годы?
– Был с народом. Мне было тогда чуть-чуть за двадцать.
– А сейчас почему не в гуще событий?
-Увы, я не лидер. Но помогать готов. Обязательно.
Павел
– Немного ослабли наши профсоюзы. Помнишь 90-е годы? Вплоть до начала 2000-ых слово «независимый профсоюз» вызывало трепет, уважение, у кого-то даже страх. Знал нас горисполком и вынужден был считаться. Сейчас действия всячески притормаживают, затюкивают. Висит над нами дамоклов меч. У вновь поступающей молодёжи есть возможность выбора между авторитетом и жёлтеньким цветом. И они выбирают независимый, если конечно, не ИТРовские карьеристы.
– Значит, профсоюзы живут, работают?
– Есть ещё какая-то работа. Но нам далеко до парней из начала девяностых.
Валерий
– Ты состоишь в каком-либо профсоюзе?
– Нет. Не считаю нужным платить взносы.
– А колдоговоры?
– Это неполноценное дитя, рождённое в муках социального партнёрства, а не личная заслуга лидеров профсоюза.
– Валерий, но может именно от вашего нежелания участвовать в работе профсоюза всё так вяло, плохо, как вы определили?
– Возможно. Но мне пока никто доходчиво не объяснил, ничего не предложил. Я бы и сам готов примкнуть к лидерам.
– А есть ли различия между двумя нашими профсоюзами?
– В названиях. Люди же похожи друг на друга, как похожи две капли воды друг на друга. Все человеческое пожирает страх, делает всех братьями-близнецами.
– А пример «Гранита» нравится?
– Молодцы, ребята, проявили бойцовские качества! Но дело тухнет. Настоящей помощи от масс нет.
– Валерий, вы сами так красиво рассуждаете, но сами не при делах. Может, вы просто трус.
– Я не трус, но я боюсь. Сил хватает на знакомство с ситуацией, информацией.
– Откуда информация?
– Интернет …
Сергей
Сколько вам лет?
В этом году стукнет 35.
Состоите в профсоюзе?
Да. Ещё со времен учёбы в училище.
Чувствуете влияние профсоюза?
Подарки новогодние получаю, пару раз в профилактории отдыхал. На катании в Ледовом дворце был.
– И всё?
А что ещё?! Зарплату выдают регулярно и вовремя.
Есть ли различия между профсоюзами?
Они делают одну и ту же работу.
Дмитрий- 1
Есть ли различия между профсоюзами?
Федерация официально, через Козика, легла под нанимателя. И в Федерации у них вся верхушка из недавних силовиков, далёких от профсоюзных проблем.
У независимого профсоюза мало моральных сил, духовных возможностей и желания сопротивляться из-за всеобщенародной апатии. Но среди них нет явных ставленников режима
– В чём причина?
Не хочу строго судить нынешних лидеров. Они по-своему болеют за дело. И сами прекрасно осознают свое место. Но нет Льва! Нет человека, умеющего принимать мудрые и волевые решения, взять на себя ответственность за всех и всё. Пока пятимся по-рачьи назад. Маленькие битвы, постоянные уступки опустошают, обедняют.
Дмитрий-2
Как вы относитесь к нашим профсоюзам?
К независимым пока нормально. И всё же настоящая работа затухает. Федерация давно танцует под музыку администрации. А независимые пока сопротивляются.
Каково будущее?
Или вместе в сражении или все вместе в позоре
Десять человек ответили на мои вопросы. Ответы могут многим не понравится.
Но мы же не разбиваем зеркало, если оно показывает нам седину, морщины…
Каждый человек имеет законное право на свою точку зрения. Прежде чем осуждать за то или иное высказываеие, давайте подумаем, а как бы вы сами ответили. Хватило бы у вас честности, смелости, мудрости?
В принципе, ваши комментарии и будут продолжением разговора.
Ваш ЯХБУЛОН МАБУС
Дарагая рэдакцыя!
Хачу даведацца пра магчымасьць зьмясціць банэр часопіса “Сакавік: КУЛЬТУРА, НАЦЫЯ” на Вашым сайце. (і як гэта зрабіць).
Дзякуй. Усяго найлепшага.
З павагай,
Пётра Мурзёнак
Мне падаецца сайты на сённяшні дзень марнаванне часу але ок
Вітаю,
Выдатна, што існуе такі сайт. Дзякуй за цікавыя тэксты, думаю. усім беларусікм сайтам мае сэнс аб’ядаць намаганні.
ggedzk
l1kmt8
bxdwx6
vpz2z7
uj7hg7
zv1pn0
lu4lk9
0526h9
o6lydm