10 ліпеня 1994 года ў другім туры прэзыдэнцкіх выбараў перамог Аляксандар Лукашэнка. 20 ліпеня 1994 года адбылася яго інагурацыя як прэзідэнта Рэспублікі Беларусь. Пайшоў 16-ы год беларусафобскай дыктатуры. Яе негатыўныя наступствы для лёсу нашага беларуска-літвінскага народа відавочныя ўсім прыстойным людзям. Скарочана найгалоўныя зь іх адлюстраваны ў 80-м прынцыпе нашай Дактрыны. На гэтым фоне цікава, як адбрэхваюцца ад такіх вынікаў 15-гадовай дыктатуры ідэалагічныя служкі рэжыму, што кажуць розныя падазроныя асобы нібы ад апазіцыі, як на ўсё гэта рэагуюць прыстойныя беларусы – на колькі яны разумеюць сітуацыю і ўзброены аргументамі? Некаторыя адкуазы на гэтыя пытаньні былі ў перадачы Валерыя Карбалевіча (на малюнку уверсе, 3) на радыё “Свабода” (http://www.svaboda.org/content/transcript/1774267.html)
Рэдакцыя.
Валер Карбалевіч
Сёньня спаўняецца 15 гадоў перамогі Аляксандра Лукашэнкі на прэзыдэнцкіх выбарах. Што атрымала краіна за гады ягонага кіраваньня? Якія чыньнікі паўплывалі на фармаваньне беларускай сацыяльнай мадэлі? Ці адбылася эвалюцыя беларускага палітычнага рэжыму за 15 гадоў? На гэтыя пытаньні адказваюць намесьнік дырэктара Інфармацыйна-аналітычнага цэнтру пры адміністрацыі прэзыдэнта Беларусі Леў Крыштаповіч (на малюнку №1) і мэтадоляг Уладзімер Мацкевіч (№2).
Што атрымала краіна за гады кіраваньня Лукашэнкі?
Валер Карбалевіч: “10 ліпеня 1994 году ў другім туры прэзыдэнцкіх выбараў перамог Аляксандар Лукашэнка. З гледзішча сёньняшняга часу бачна, што гэтая падзея стала пачаткам цэлага гістарычнага этапу ў гісторыі Беларусі. Ацэнкі гэтага этапу розныя, нават дыямэтральна процілеглыя. Дзяржаўныя мэдыі даводзяць, што гэта быў час росквіту эканомікі, навядзеньня парадку ў краіне, усталяваньня стабільнасьці, умацаваньня дзяржаўнасьці і незалежнасьці Беларусі. Апанэнты цьвердзяць, што гэта быў пэрыяд дыктатуры, нацыянальнай катастрофы, міжнароднай ізаляцыі, шлях у гістарычны тупік. Што ж насамрэч атрымалася за гэтыя 15 гадоў?”
Леў Крыштаповіч: “Сапраўды, за гэты час адбылося наша разьвіцьцё ў якасьці незалежнай, самастойнай дзяржавы. Усё пазнаецца ў параўнаньні. Возьмем сытуацыю ва Ўкраіне, Прыбалтыцы, іншых постсавецкіх краінах. І на гэтым фоне нам удалося стабілізаваць сытуацыю, асабліва ў эканоміцы, умацаваць яе сацыяльна, духоўна, ментальна. Можа, галоўны вынік кіраваньня Лукашэнкі — духоўна-маральны. Нам удалося аднавіць сістэму каштоўнасьцяў, якая была разбурана на ўсёй постсавецкай прасторы на пачатку 1990-х гадоў”.
Уладзімер Мацкевіч: “За гэтыя гады Беларусь набыла рысы незалежнай краіны. Першы пэрыяд беларускай дзяржаўнасьці будзе зьвязаны з Лукашэнкам. 15 гадоў таму напярэдадні і пасьля выбараў у сваіх аналітычных працах я фармуляваў 10 задач, якія стаяць перад першым прэзыдэнтам. І гэтыя задачы так ці інакш выконваліся. Нават выкананыя — хоць і не да канца, некаторыя напалову ці менш. Я казаў пра эканамічныя, палітычныя, геапалітычныя зьмены, дэсаветызацыю, беларусізацыю й інш. І гэтыя задачы выконваліся насуперак ідэалёгіі, якую дэкляраваў Лукашэнка. За 15 гадоў ён паказаў сябе аўтарытарным лідэрам з прэтэнзіямі на таталітарызм. Цынічным лідэрам, які лёгка адмаўляецца ад ідэалягічных пастулятаў. Лукашэнка таксама паказаў сябе рэальным палітыкам, часам выяўляў цуды палітычнага майстэрства і эквілібрыстыкі. У выніку гэтага мы ня горшыя за тыя краіны, якія нас акружаюць. Але ж на пачатку 1990-х гадоў было распаўсюджана меркаваньне, што мы знаходзімся на адным узроўні з Чэхіяй, мелі лепшыя ўмовы, чым Украіна, Літва і інш. А сёньня краіны, якія далучыліся да ЭЗ, знаходзяцца ў значна лепшым эканамічным, палітычным, міжнародным стане, чым Беларусь“.
Ці ёсьць перавагі ў аўтарытарызму?
Крыштаповіч: “Сіла нашага прэзыдэнта ў тым, што ў сваёй палітыцы ён ішоў ад жыцьця. „Посьпехі“ краін Прыбалтыкі, якія знаходзяцца ў ЭЗ, — гэта фікцыя. Сёньня відавочна эканамічнае банкруцтва Латвіі, Эстоніі, дый фактычна Літвы. І без дапамогі МВФ там быў бы крах”.
Мацкевіч: “Тое ж можна сказаць і пра Беларусь. Без дапамогі МВФ быў бы крах”.
Крыштаповіч: “Нічога падобнага. Уся прамысловасьць працуе. А там, у Прыбалтыцы, — толькі тэрытарыяльны пляцдарм НАТО”.
Мацкевіч: “Трэба прызнаць, што Лукашэнка можа карыстацца аб’ектыўнымі ўмовамі, якія складаюцца. Некаторыя рэчы маглі быць зробленыя толькі Лукашэнкам. Ні Шушкевіч, ні Пазьняк не змаглі б пераадолець такія архетыпы электарату, якія зьвязаныя з Расеяй, з сацыялізмам. На 1994 год у Беларусі не было іншай альтэрнатывы, як аўтарытарнае кіраваньне. Іншая справа, што ў аўтарытарызму ёсьць хібы і небясьпекі, якія паглыбляюцца па меры ягонага захаваньня. Аўтарытарныя лідэры душаць ініцыятыву грамадзтва і эліты”.
Крыштаповіч: “Улада працуе ў інтарэсах большасьці народу. Вось ва Ўкраіне захоўваюцца інстытуты дэмакратыі. А рэальна ўлада належыць алігархам. Альбо ўвогуле безуладзьдзе”.
Мацкевіч: “Сапраўды, ва Ўкраіне сапраўднай дэмакратыі няма. Але ў Беларусі яе ўвогуле няма”.
Карбалевіч: “Вось сп. Крыштаповіч сказаў, што ў Беларусі ўлада выражае волю народу, а гэта галоўная прыкмета дэмакратыі. Але для таго, каб даведацца, якая воля народу, патрэбныя дэмакратычныя інстытуты і мэханізмы. А паколькі іх няма, то якая насамрэч воля народу, ніхто ня ведае”.
Ці садзейнічаў Лукашэнка выкананьню гістарычных задач?
Карбалевіч: “Сп. Мацкевіч, шчыра кажучы, мяне зьдзівіў ваш тэзіс, што Лукашэнка выканаў поўнасьцю ці напалову тыя гістарычныя задачы, якія стаялі перад краінай у сярэдзіне 1990-х гадоў. Адмова ад рынкавых рэформаў, кансэрвацыя старой эканамічнай сыстэмы, міжнародная ізаляцыя і палітычная вайна Захаду, прыпыненьне беларусізацыі, адмова ад дэсаветызацыі (Лукашэнка кажа, што Ленін і Сталін — сымбалі нашага народу, а на „Лінію Сталіна“ возяць дзяцей дзеля патрыятычнага выхаваньня), пра дэмакратызацыю і разьвіцьцё грамадзянскай супольнасьці ўвогуле няма чаго казаць. Ці гэтыя задачы стаялі перад Беларусьсю?”
Мацкевіч: “Спыніць рынкавыя зьмены нават Лукашэнка ня здолеў, яны адбываюцца. Зьменшылася пагроза незалежнасьці. Беларусізацыю рэжым ня любіць, аднак усё большая колькасьць людзей лічыць сябе беларусамі”.
Карбалевіч: “Усё гэта дзякуючы Лукашэнку ці насуперак яго жаданьню? Ён спрыяе ці перашкаджае гэтым зьменам?”
Мацкевіч: “Усё гэта адбылося за 15 гадоў кіраваньня Лукашэнкі. Я ня ўсё стаўлю яму ў заслугу. Шмат у чым ён перашкаджаў. Лукашэнка рабіў тое, што вымушаны быў рабіць з аб’ектыўных прычын. Але ён рабіў гэта недасканала ці дрэнна. Суб’ектыўна ён лузэр”.
Аб’ектыўны ці суб’ектыўны чыньнік?
Карбалевіч: “Беларусь выпала з тых грамадзка-палітычных тэндэнцый, якія разьвіваліся ў нашым рэгіёне. Краіна пайшла іншым шляхам, чым суседзі. Беларускія ўлады абвясьцілі гэты шлях беларускай мадэльлю разьвіцьця. Што сталася галоўным у такім спэцыфічным разьвіцьці краіны — аб’ектыўны ці суб’ектыўны чыньнік? Можа, менавіта такім шляхам Беларусь ішла б і без Лукашэнкі, зь іншым кіраўніком?”
Крыштаповіч: “Заўсёды ў рэальным жыцьці дзейнічае і аб’ектыўны, і суб’ектыўны чыньнік. Фэномэн Лукашэнкі палягае ў тым, што адбылося своеасаблівае рэзананснае накладаньне народнага настрою і палітыка, які злавіў гэты настрой. Пазьняк, Шушкевіч адпалі таму, што іх палітыка была супрацьлеглай мэнтальнасьці нашага народу. Няўдаласьць рынкавых рэформаў ва Ўкраіне, Расеі, Прыбалтыцы палягае ў тым, што яны ішлі супраць інтарэсаў народу. Вось вы ставіце пытаньне пра беларусізацыю. Але тое, што робіць Лукашэнка, — гэта і ёсьць беларусізацыя. Зводзіць яе да беларускай мовы — гэта вузкі падыход [такім чынам, этнацыд – вынішчэньня ўсяго беларускага ва ўсіх (!) сьферах грамадскага жыцьця – гэта ёсьць шырокі падыход да “беларусізацыі”…; вяршыня цынізму! – Рэд.]. Бо большасьць беларусаў гаворыць на расейскай мове”.
Мацкевіч: “Улада была для Лукашэнкі галоўнай мэтай. Але ён вымушаны быў адчуваць біцьцё пульсу аб’ектыўных патрабаваньняў і адэкватна на іх рэагаваць”.
Ці была эвалюцыя рэжыму?
Карбалевіч: “Ці адбылася эвалюцыя беларускай сацыяльнай мадэлі, беларускага палітычнага рэжыму за гэтыя 15 гадоў? Ці ўсё засталося нязьменным? Калі эвалюцыя адбылася, то ў які бок?”
Крыштаповіч: “Вядома, эвалюцыя адбываецца, няма нічога сталага. Але сутнасьць нашай мадэлі нязьменная. Лукашэнка — ня проста палітык, ён — дзяржаўны дзеяч. А гэта прынцыпова розныя рэчы. Дзяржаўны дзеяч, які адбыўся, працуе ў агульнанацыянальных інтарэсах. Якія могуць быць пытаньні?”
Карбалевіч: “Пытаньні ёсьць. Праблема вось у чым: што лічыць агульнанацыянальным інтарэсам, вырашае адзін чалавек. Грамадзтва [у т.л., і галоўнае, нацыянальная эліта! – Рэд.] ня мае магчымасьці ўплываць на вызначэньне нацыянальных інтарэсаў”.
Крыштаповіч: “У любой краіне ўлада, прэзыдэнт вызначаюць, што ёсьць нацыянальны інтарэс”.
Карбалевіч: “У дэмакратычнай краіне грамадзтва ўплывае на гэтае вызначэньне, а ў нас – гэта праблема”.
Мацкевіч: “Эвалюцыя адбываецца, і яе перапыніць немагчыма. Але нам патрэбная была не эвалюцыя, а мэтанакіраваныя рэформы. А іх не было”.
***
Камэнтары
Імя:: Зьміцер Горад:: Вільня
Выпадкова паглядзеў сеньня вечарам БТ. Прэзыдэнт наведваў Лужасьнянскую гімназію для таленавітых дзетак. Там адна вучаніца яго спытала: – А ці марылі вы стаць прэзыдэнтам? на што Лукашэнка адказаў: “Не мечтаў. Я – случайный прэзідэнт“. Усе, хто суправаджаў Бацьку пачалі яхідна ўсьміхацца, толькі Коля ніяк не адрэанаваў. Хіба, што яшчэ маленькі ды нічога не зразумеў.
Імя:: Сяржук
Вы, с-р Крыштаповіч, толькi пацьвердзiлi, што Лукашэнка ўлез на звычайным папулiзме. Лукашэнка не стварыў незалежнай дзяржавы, хаця б таму, што не стварыў законнай перадачы ўлады, дэмакратычных iнстытутаў, не перыаентаваў прамысловасьць, зьнiшчаў нацыянальную сьвядомасьць нашага народу i г.д. Таму цяпер, калi награнуў крызiс, уся сiстэма затрашчала, i далей калi пачне трашчаць яшчэ больш, вы ўсе вылiце з Карла Маркса як пробка з бутэлькi з пад шампанскага. I не палiтыка Пазьняка была супрацьлеглай мэнтальнасьці нашага народу, а вашая цяперашняя антынародная палiтыка.
Імя:: Сяржук
Вынiкi страшэнныя. Лукашэнку трэба засадзiць гадоў на 20… толькi за адно тое, што ён накiроўваў людзей у забруджаныя раёны ды загадваў там вырабляць прадукцыю.. Пазьняк бы такога не зрабiу ў адносiнах да свайго народу.
Вашыя развагi пра нацыянальны iнтарэс краiны выклiкае сьмех, бо лукашэнка неаднойчы абражау нашую родную мову, а Скарыну заслаў нават у Ленiнград працаваць. Выгнаў зь Беларусi Быкава. Больш ганебнай улады цяжка сабе ўявiць. Цяперашняя ўлада – гэта зьдзек зь вялiкай гiсторыi нашага народу i абраза перад усiм сьветам.
Імя:: цётка Горад:: Мінск
І такія людзі даюць каментары на радыё “свабода”?! Гэта ж цемрашальства.Такія думкі не адпавядаюць бальшыні беларускіх грамадзянаў. Колькі людзей пацярпела за гэты час “кіраваньня”? А зламаныя жыцці? З эканомікай жыццё чалавека не параўновываецца. Грамадзяне Беларусі ўвесь гэты час жывуць пад страхам.
Імя:: Michal Zaleski Горад:: Minsk
Адзіны вынік – магчымасць кіраваць колькі захоча.
Імя:: Dim Горад:: Mensk
Крыштаповіч: “Нічога падобнага. Уся прамысловасьць працуе. А там, у Прыбалтыцы, — толькі тэрытарыяльны пляцдарм НАТО”.
С июля начался практически контролируемый переход госпредприятий на 3-4- дневку.
Что будет дальше – понятно… И уже ни Орда ни МВФ не поможет.
Імя:: zuch Горад:: Вялейка
А ці варта Свабодзе запрашаць у свае праграмы прыкарытных прыгонных “аналітыкаў” з прыслугі Лукашэнкі? Што такога новага можна пачуць ад “экспэртаў” кшталту касьцянаў-якубовічаў-крыштаповічаў… Імкненьне да плюралізму – гэта файна, але навошта прафанацыя? 15 апошніх гадоў для лукашэнкавых ідэалагічных паплечнікаў-прастытутак – гэта час росквіту і ўзбагачэньня, для краіны ж і людзей нацыянальнаскіраваных – гэта згублены час, эпоха бруду, хлусьні і ганьбы. Дастаткова двух пытаньняў, каб зразумець зьмест лукашэнкавай улады: дзе зьніклыя палітыкі? дзе беларуская адукацыя? Відавочна, што маем справу з антыбеларускім дыктатарскім рэжымам. А тыя байкі пра эканамічны дабрабыт і шчасьлівае “населеніе” няхай лукааналітыкі пакінуць для сваіх унукаў. Накормленая жывёла ў хлеве таксама выглядае рахманай-шчасьлівай, але ж заўтра яе альбо зарэжуць на мяса, альбо выдаяць… Дык можа і мы за гэткую нацыянальную ідэю: каб нас даіць і забіваць?
Ад рэдакцыі:
Лёгка заўважыць, што каментары былі нашмат бліжэй да пазіцыі рэдакцыі па ўзьнятым пытаньні, чым меркаваньні эксьпертаў, запрошаных на “Свабоду”… Гэта значыць, што нягледзячы на ўсе стараньні з усіх бакоў, нашы людзі працягваюць ідэалагічна разьвівацца…
Першае, што стварыў Лу-ка? Лу-ка стварыў звычайную рабаўладальніцкую сістэму для сябе і сваіх сыноў. Беларусь – гэта канцэнтрацыйны лагер, лагер смерці. І гэта не я кажу. Аб гэтым кажуць статыстычныя даныя:
1. За годы кіравання Лу-кі насельніцтва Беларусі зменшылася на 350 тысячаў чалавек, павялічылася захворываемасць насельніцтва, скараціўся тэрмін жыцця чалавека – гэта фізічнае выміранне нацыі.
2. Беларусь выйшла ў першыя шэрагі па самагубствах, дэпрэсіўны стан насельніцтва дасягнуў масавага характару і ахапіў амаль што ўсё насельніцтва Беларусі. Дэпрэсія – гэта псіхічнае захворванне. Дык што ж было патрэбна зрабіць, каб давесці амаль што 10 млн. чалавек да псіхічнага захворвання?
3. За 15 год беларусы яшчэ ні разу не ўжывалі медыцынскую норму мяса, рыбы, масла, яйкаў ў ежу.
4. Да гэтага часу ў Беларусі не вырашана жыллёвая праблема.
5. Тысячы людзей не маюць працы.
6. Сотні прадпрыемстваў знаходзяцца на датацыях з бюджэту.
7. У струкрурах улады квітнее карупцыя, казнакрадства, хабар.
Пералічанае ёсць галоўныя паказчыкі эфектыўнайнасьці працы любога рэжыма любой краіны. Усё астатняе – гэта проста дэмагогія. Усе галоўныя паказчыкі жыцця беларусаў адмоўныя. Аб якой стабільнасці можа ісці размова? Можа аб тым, што беларусы стабільна выміраюць ці канчаюць сваё жыццё самагубствам? А можа, што стабільна павышаецца захворваемасць ракам? А можа тое, што беларусы стабільна менш і менш ужываюць неабходных для падтрымання жыццяздольнасці арганізма харчовых прадукта? Аб якой стабільнасці ідзе размова? Я асабіста бачу стабільнасць ў гэтым накірунку. Ды і статытычныя даныя кажуць аб такога роду стабільнасці.
Другое, Крыштаповіч: “У любой краіне ўлада, прэзыдэнт вызначаюць, што ёсьць нацыянальны інтарэс”. Вось скажыце мне: Ці могуць быць аднолькавыя інтарэсы ў воўка і авечкі? Аляксандр Рыгоравіч – гэта драпежнік. Гэта аксіёма і доказаў не патрабуе. Які можа быць інтарэс у драпежніка да сваёй ахвяры? Аб якіх агульных інтарэсах можа ісці размова, калі побач стаяць драпежнік і ахвяра? Так, асабіста сваіх інтарэсаў Лу-ка дабіўся і стабільна паразытуе на сваіх прыгонных рабах. Тут праўда. А вось беларускі народ сваіх інтарэсаў не дасягнуў, як быў эксплуатуемай ахвярай ў савецкія часы, так і застаўся. Гэта таксама стабільна.
Беларусам не патрэбна такая стабільнасць. Беларусам патрэбен прагрэс у сваім жыцці. Нацыю патрэбна вясці да лепшых, а не параўноўваць увесь час з горшымі.
Я магу сказаць толькі адно: “Не глядзіце драпежніку ў рот, а бярыце палку і бейце яму па зубахы. Толькі тады вы захаваеце сваё жыццё”.
Крыштаповіч проста брэша. Што ні слова – то хлусня.
У Мацкевіча больш хітры падыход – ён не імкнецца абвергнуць відавочнае, але так-сяк апраўдывае дыктатуру.
Палітыка Лукі: чарка-шкварка-этнацыд.