nashaziamlia.org

Асьветна-адукацыйны, грамадазнаўчы сайт для беларусаў: аналіз, прагноз, сілы, інтарэсы, сьветагляды, ідэі, ідэалогіі, праграмы, мэты.

Запісы

ДА ВЫВУЧЭНЬНЯ БЕЛАРУСКАЙ ЭТНАКУЛЬТУРНАЙ САМАБЫТНАСЬЦІ. Частка І (кБНІ)

30 ліпеня, 2006 | Няма каментараў

Гэтым глыбокім артыкулам Юрыя Сураўцава – вядомага расейскага пісьменьніка, публіцыста (Масква, РФ) і, адначасова, сапраўднага інтэлігента-інтэрнацыяналіста – мы завяршаем прэзетнацыю матэрыялаў раздзела «Культура, мова, сімвалы» міжнароднай навукова-практычнай канферэнцыі «Беларуская нацыянальная ідэя» (Гародня, 18-19 красавіка 1999 г.). Верагодна большасьць нашых чытачоў гэты артыкул за «аднім замахам» не адолее. Тым, можа быць, каштоўней тыя думкі, якія ў ім ёсьць. Пераклад на беларускую мову (у кнізе артыкул прадстаўлены па-руску) зроблены сіламі рэдакцыі.
Рэдакцыя.

Прадмет гэтага артыкула – і яго галоўны «матэрыял» – мастацкая культура беларускага народу (этнаса). Абапірацца мы будзем пераважна на беларускую мастацкую літаратуру. Нас будзе цікавіць пераважна этнакультурная парадыгма (сістэмнасьць, структураванасьць) беларускай самабытнасьці, і таму праца належыць да шэрагу культуралагічнай «беларусістыкі», да «беларусазнаўства» [1].

Гісторыя беларускага этнасу, беларускай культуры складалася (па крайней меры на працягу трох стагоддзяў – XVIII-XX) такім чынам, што беларускую “нацыянальную ідэю” вылучалі, распрацоўвалі, адстойвалі найбольш актыўна і яскрава пісьменьнікі, многія зь якіх былі й ідэолагамі, так сказаць, шырокага нацыянальнага профілю, а нямалая іх колькасьць і практычнымі палітыкамі. Культура Беларусі, такім чынам, вельмі й вельмі літаратурацэнтрычная. Больш за рускую, відаць. У лоне беларускай літаратуры зараджаліся, можна сказаць, усё тры “нацыянальных Адраджэньні”. Але гэта ўжо размова па сутнасьці нашай тэмы. Да яе і прыступім…

1.

Так, іх было па меньшай меры тры, беларускіх  “нацыянальных Адраджэньні” – эпохаў інтэнсіўных разготрваньняў творчых сілаў беларускага этнаса. Першае – самае працяглае, – з канца XV да прыкладна сярэдзіны XVII ст. у рамках дзяржавы, чыя поўная назва была: Вялікае княства Літоўскае, Рускае і Жамойцкае, і дзе большасьць насельніцтва складалі славяне, якія называлі сябе ў розных частках адзінай этнічнай тэрыторыі па-рознаму, у тым ліку “ліцьвінамі”, але якія адчувалі сваю этнічную агульнасьць, аддзеленую ад іншых славянскіх агульнасьцяў. Другое “нацыянальнае Адраджэньне” – гэта пачатак ХХ стагоддзя, дасавецкае і першае савецкае дзесяцігоддзе зь яго “беларусізацыяй”, хутка і крывава абарванай (спыненай) сталінізмам. Трэціе – тое, што пачалося, на наш погляд, у 60-70-я гады, разгарнулася, набрало моцы ва ўмовах сувярэннай Рэспублікі Беларусь і, пераадольваючы немалыя перашкоды, працягваецца і сёньня [нагадаем, артыкул напісаны ў 1999 г. – Рэд].

Беларуская літаратура налічвае шмат стагоддзяў сваёй гісторыі, зарадзіўшыся яшчэ ў “агульныя”, “кіеўска-рускія” часы. Але як літаратура новай гісторыі яна – дзіця ХІХ стагоддзя. У гэтым плане яна ў сваім разьвіцьці “адставала” ад рускай і польскай, але і “даганяла” іх, уваходзіла ў агульнаеўрапейскі культурны сьвет так імкліва, як мала яшчэ якая літаратура [2]. У пачатку ХХ стагоддзя яе творчыя лідэры – Я.Купала, М.Багдановіч, Я.Колас, А.Гарун й інш. – падняліся на той узровнь мастацкай і інтэлектуальнай сьвядомасьці, калі іх Слова аказалася здольным выразіць і актыўна фармаваць “універсальныя мадэлі нацыянальна-духоўнага быцьця” [3].

Па сутнасьці, “універсальныя мадэлі нацыянальна-духоўнага быцьця”, пра якія гаворыць беларускі навуковец, адэкватныя “ключавым сэнсам і формам”, у якіх, па выразу вядомага рускага культуролага В.Топарава, акамулюецца “этнічнае самапазнаньне ў асноўным” [4]. Яны як раз і складаюць тую этнакультурную парадыгму, асэнсоўваючы якую можна наблізіцца да разуменьня самабытнасьці любога народа.

Але… правільную думку трэба яшчэ і правільна зразумець. Менавіта тут ёсьць сэнс нагадаць тую метадалагічна павучальную памылку, у якую ўпадалі тыя, хто – быццам бы на базе “марксізма-ленінізма” – дасьледваў (а дакладней сказаць, каму здавалася, што ён дасьледуе) “нацыянальны характар”. Тую самую “чацьвертую рысу нацыі”, пра якую ў сталінскія і пасьлясталінскія часы  былі напісаны манбланы кніг і артыкулаў, якія, дарэчы, і цяпер множацца сьхематычна-напышлівымі пісаньнямі пра “нацыянальную ментальнасьць”. Памылка гэтая заключалася ў сьхільнасьці да нейкіх “перачняў адзнак”, рыс, уласьцівасьцяў і да т.п., якія нібы та характарызуюць сьпецыфікумы “характараў-ментальнасьцяў” таго ці іншага этнаса-народа. Шматаблічны, невычэрпна разнастайны, супярэчлівы этнапсіхічны і этнакультурны “вобраз народу” пры такой парадыгматыцы пераўтвараўся ў сьпіс ідэалагізаваных клішэ. І зразумела, ніякай рэальнай дыялектычнай сувязі паміж этнакультурнай асобасьцю і агульналюдскай зьмястоўнасьцю гэтых “адзнак” і “рыс” выявіць у русьле гэтай пералічальнай “метадалогіі” было немагчыма. Жывы ці то “характар”, ці то “менталітэт” гвалтоўна заганяліся ў сьхемы-прадпісаньні. Рускаму народу – памятаеце? – належыла быць у адпаведнасьці з такімі ўстаноўкамі мужна-цярплівым, мець “ясны розум” і “стойкі характар”. Цяпер пайшоў у ход іншы “дзіскурс”, які, між іншым, не адмяняе сталінскага, тоставага: рускія адрозьніваюцца “калектывізмам” сьветаадчуваньня, “саборнасьцю”, “духоўнасьцю” ды яшчэ “ўсясьветнай спагадлівасьцю”. Беларусам трэбы было і зараз трэба быць у адпаведнасьці зь некаторымі менскімі й маскоўскімі пісаньнямі… таксама цярплівымі (як у сэнсе “ўпартасьці”, так і ў значэньні “прыцярпелася”), падатлівымі (праславутая беларуская “памяркоўнасьць!”), талерантнымі, сьхільнымі да кампрамісаў і да т.п. Быццам бы і не было ў рускай гісторыі падзеяў і заўзятасьці, супрацьлеглых і “цярпеньню”, і “калектывізму”, і “спагадлівасьці”… а ў гісторыі беларускай – падзей і заўзятасьці, супрацьлеглаў ўсялякай падатлівасьці. Быццам не было шмат чаго неабачліва-“ірацыянальнага” ў гістарычным досьведзе “рацыянальных” французаў… выбуховай імпульсіўнасьці ў немцаў, “якія любяць орднунг”… прыстасаваньня да абставінаў у “ганарыстых” палякаў… “паўднёвага тэмпераменту” ў “спакойных” скандзінаваў… Усё, што ёсьць у агульналюдскай ментальнасьці, ёсьць і ў кожнай этнаментальнасьці.

Надзяліць тымі ці іншымі “рысамі” толькі дадзены этнас? Па-першае, несправядліва (пазбаўляем чагосьці іншых!). Ненавукова па-другое: канкрэтная сьпецыфічнасьць пры такой “пералічальнай” вербальнай парадыгматыцы як раз і губляецца. І ў трэціх, тырчаць за такога рода “сьпсамі”… вушы палітыканства.

Калі, разважаючы пра нацыянальную псіхіку, “пакідаюць паза ўвагай складаную гіерархію паняцьцяў, іх дыялектычную СУВЯЗЬ і пераклічку, – разважае над падобнымі ілжэпарадыгмамі ўжо ў адносінах да беларускай сьпецыфікі Міхась Тычына, – узьнікае нябеспадстаўнае падазрэньне: за гэтым часта прысутнічае звычайнае палітыканства, заснаванае на неразумным імкненьні любымі сродкамі распаліць нацыянальныя пачуцьці й вывесьці народную масу на барыкады”. Вельмі варта прыслухацца да таго, што гаворыць беларускі літаратуразнаўца і культуролаг пра праславутую ТАЛЕРАНТНАСЬЦЬ беларускай “душы”, тых яе якасьцях, “якія аднымі ацэньваюцца высока – як зьява, якая выдзяляе беларусаў у духоўным плане сярод еўрапейскіх нацыяў, а іншымі ўспрымаецца негатыўна – як вялікі недахоп у духоўным разьвіцьці народа. Часьцей за ўсё падобныя псеўданавуковыя высновы робяць людзі, вельмі далёкія ад сапраўды беларускага погляду на падзеі, якія аніяк не ўкладаюцца ў нормы, прынятыя нашымі блізкімі й далёкімі суседзямі”.

“Так, нам – беларусам”, гатовы прызнаць М.Тычына, уласьцівыя “пасіўнасьць у стаўленьні да свайго становішча, пэўная абыякавасьць да ўласнага лёсу”, але ж ці толькі беларусам такое бывала і бывае ўласьціва? Да і затым, “гэта, бадай што адзіна магчымы рэалістычны вырыянт выйсьця з ГІСТАРЫЧНАГА ТУПІКУ (выдзелена мной – Ю.С.): калі б беларусы былі занадта ўжо актыўнымі, дык, хутчэй за ўсё, яны былі б зьнішчаны альбо апалячаны, русіфікаваны, анямечаны” [5].

Апошняе дапушчэньне М.Тычыны не выглядае гістарычна пераканаўчым і бездакорна-бясспрэчным. Ці можна гаварыць пра якую-небудзь “пасіўнасьць” беларусаў en masse ў часы Вялікага княства? Альбо ў час паўстаньняў XVII, XVIII, XIX стагоддзяў? А на якія ахвяры ішоў гэты нібы та пасіўны, сьхільны да кампрамісаў народ – Вялікая Айчынная ва ўсіх у памяці! А ў старажытныя часы? Гісторыкі падлічылі, што “Масква” і “Літва” ваявалі – непрымерыма, хаця і дынастычныя шлюбы былі (у XV стагоддзі двойчы, а ў XVI – амаль усё стагоддзе), і ўжо тым больш былі культурныя сувязі!

Вялікае княства тады пасьля Люблінскай уніі 1569 году ўтварыла разам з каралеўствам Польскім своеасаблівую шляхецкую канфедэрацыю – “Рэч Паспалітую”. У XVII стагоддзі Рускае царства ваявала з Рэччу Паспалітай 5 разоў, і толькі за дзьве з гэтых войнаў (1654-56 і 1659-67 гг.) насельніцтва Княства паменьшылася амаль удвая.

Але зьвернем увагу на падкрэсьлены ў цытаце М.Тычыны выраз: «гістарычны тупік». Менавіта гістарычнасьць падыходу да пытаньня пра псіхакультурныя асаблівасьці беларускага этнаса падкупае нас у М.Тычыне. «Пасіўнасьць», «талерантнасьць» (і як раззбройваючыя якасьці, але і як упартасьць у выжываньні народа ў рэзка неспрыяльных і доўга трываючых жыцьцёвых абставінах) узьніклі ў сітуацыі «гістарычнага тупіку», калі абясьсільваецца этнаэнэргія, падае градус «пасіянарнасьці». Не, этнас ды этнакультура і тады не зьнікаюць, не ўпадаюць у летаргічны сон, але назапашваньне самабытных сілаў ідзе замаруджана і адкрывае сябе толькі ўважліваму аналітычнаму погляду; «нацыянальнае жыцьцё» ня б’е нібы крыніца, але знаходзіцца пад спудам.

Больш за два стагоддзі працягваўся-цягнуўся гэты стан – цяжкая для беларускай этнакультуры сітуацыя “гістарычнага тупіку”. Другая палова сумеснага ў Рэчы Паспалітай існаваньня Вялікага княства і полькай “кароны” – гэта час усё большай і больш настойлівай паланізацыі й каталізацыі беларускага этнаса. Уніяцтва, г.зн. канфесія грэка-рымская, якое захоўвала праваслаўную абрадавасьць, але падпарадкаванасьць каталіцкаму Рыму, папе і ўпісаная ў сьвет каталіцтва, стала, па выразу М.Багданвіча, у XVII стагоддзі “нібы нацыянальнай рэлігіяй края” – вось прыклад ня столькі “талерантнасьці”, колькі прыстасоўваемасьці да зьменаў жыцьця. Але справа была ня толькі ў канфесійных трансфармацыях: істотнымі былі й сацыяльныя зьмены, культурныя і ў сьферы этнічнай самасьвядомасьці. Калі да Берасьцейскай царкоўнай уніі (1596 г.) беларусы, называючы сябе ў розных месцах па-рознаму (“русінамі”, “ліцьвінамі”, “беларусамі”…) [6], ішлі, тым ня менш, па шляху, які вёў да ўсьведамленьня сябе адзіным этнасам і да ўмацаваньня гэтай этнічнай самасьвядомасьці, дык другая палова XVII і XVIII стагоддзе сталі – на рэлігійна-царкоўнай глебе – перашкаджаць гэтаму працэсу, выветрываючы «беларускасьць» [7]. Калі Беларусь стала часткай Расейскай імперыі, а беларусы яе падданымі [так у аўтара – Рэд.] – пайшоў нібы зваротны працэс – з “усходу” на “захад”. Афіцыйная Расея мэтанакіравана русіфікавала “Заходні край”, а пры Мікалаі І і яго пераемніках – і мэтанакіравана, і жорска, апраўдваючыся тым, што трэба ж супрацьстаяць вечна небясьпечнай “польскай інтрызе”, вечна бунтуючай шляхце – польскай і апалячанай. Трэба ж сьцьвярджаць праваслаўе над каталіцтвам і уніяцтвам. І зноў жа справа не звадзілася толькі да канфесійнага наступленьня, перахрышчваньню многіх уніятаў “назад” у праваслаўныя, ужо між волі й жаданьня іх (уніяцтва пусьціла карані ў народзе, ды й царква каталіцкая змагла праявіць пэўную здольнасьць да кампрамісаў, своеасаблівым сімвалам чаго стаў храм Цела Гасподняга ў “радзівілаўскім” Несьвіжы: там у плане храма спалучаны формы лацінскага і грэцкага крыжа) [8].

Русіфікацыя захоплівала ўвесь дыяпазон жыцьця этнаса. Шляхта, большай часткай апалячаная, другой сваёй часткай стала “распускацца” ў расейскай самаідэнтыфікацыі, у так званым “заходнім русізьме”, прапагандуемым і падтрымліваемым чыноўніцтвам края (пра калізіі душэўныя, зьвязаныя з гэтымі няпростымі працэсамі, якія адбываліся разам з узьнікаўшым у сярэдзіне стагоддзя нацыянальна-дэмакратычным ідэйна-духоўным абуджэньнем, ярка, па-мастацку пераканаўча і тонка расказаў знакаміты беларускі пісьменьнік з пакаленьня “шасьцідзесятнікаў ХХ стагоддзя” Ул.Караткевіч у гістарычным рамане “Каласы пад сярпом тваім”). Беларуская мова засталася дастаяньнем “вёскі”. Большасьць этнаса – жыхары вёскі, і тады атрымаў распаўсюджаньне погляд, што гэта – “мужыцкая” мова. Так лічылася ў колах панства. У колах чыноўніцтва. Ды й афіцыйная імперская статыстыка і часткова навука лічылі, што мова гэтая ёсьць “гаворка” (г.зн. «наречие» – Ю.С.) канешне жа… рускай мовы. У 70-я гады ХІХ стагоддзя «беларусы» і «украінцы» ўвогуле ўключаліся ў склад «рускіх» і як такія ў насельніцтве Еўрапейскай Расеі не ўлічваліся. У канцы стагоддзя такой погляд зрэдку прызнаваўся «састарэлым», але тым ня менш цалкам ліберальна-акадэмічнымі людзьмі, напрыклад вядомым географам Д.Анучыным, аднім з аўтараў «Энцыклапедычнага слоўніка РАСЕЯ», сьцьвярджалася, што руская мова мае «тры галоўныя гаворкі»: «вялікаруская», «маларуская», «беларуская». Пра другую «гаворку» гаварылася, што «некаторымі лічыцца самастойнай славянскай мовай», а пра трэцюю і такога дабаўленьня не давалася. Праўда, адзначалася, што «беларуская мова» (усё ж такі не гаворка?! – Ю.С.) была афіцыйнай мовай Заходняй Русі [што гэта такое? – Рэд.] у ХIV-ХVI стагоддзі» [9].

Вельмі сур’ёзныя зьмяненьні русіфікацыя ХІХ ст. прыўнесла ў склад, жыцьцё і быт гарадоў Беларусі. Зразумела, што пра якія-небудзь традыцыі самакіраваньня ў духе “магдэбургскага права”, якім карысталіся буйныя гарады Вялікага княства, няма чаго было і казаць. Гарады (акрамя Вільні-Вільнюса) перасталі быць цэнтрамі беларускай культуры, – а яны былі імі, у эпохі Рэнесанса і раньняга барока асабліва. Сам этнічны склад іх насельніцтва, некалі пераважна славянскі, беларускі, зьмяніўся.

Беларуская “частка” гарадскога насельніцтва стала расьці толькі ў першыя дзесяцігоддзі ХХ стагоддзя. Асабліва ў гады спачатку ўсур’ёз праводзімай савецкай уладай палітыкі “беларусізацыі”. Стварэньне цэнтраў сучаснай прамысловасьці, свайго нацыянальнага рабочага класу, адкрыцьцё цэнтраў беларускай навукі (Акадэміі навук рэспублікі, Інстытута беларускай культуры – Інбелкульта, зрабіўшага так шмат добрага для культуры эьнаса), Дзяржуніверсітэта, культурна-асьветных і творчых арганізацый і устаноў, ВНУ, ВТУзаў, разьвіцьцё выдавецкай справы з упорам на выданьні па-беларуску, нарэшце, апошняе ў пераліку, але, канешне, не па значэньні – беларусізацыя чыноўніцка-кіраўнічага апарату – усё гэта істотна зьмяняла і воблік, і функцыі, і этнасклад беларускіх гарадоў. Па агульнасаюзнаму перапісу 1926 г. гарадское насельніцтва БССР разьмяркоўвалася па этнічнай прыналежнасьці наступным чынам: беларусы – 39,26%, габрэі – 40,12%, рускія – 15,6%, палякі – 2,32% (нагадаем: гэта без Заходняй Беларусі, якая была тады “заходнімі крэсамі” Польшчы). Прапорцыі сельскага насельніцтва былі зусім іншымі: беларусы складалі 89,1% сельскага насельніцтва рэспублікі, габрэі – 1,6%, рускія – 6,1%, палякі – 1,86% [10].

БССР і яе, як цяпер кажуць, “тытульная нацыя” заставаліся пераважна сельскімі. Тым ня менш, калі параўноўваць некаторыя паказьнікі двух перапісаў – агульнарасейскага 1897 і 1926 гг., – выявіцца карціна дастаткова вялікай і дынамічнай беларусізацыі ў гарадах БССР. Так, у Менску ў 1897 г. доля беларусаў складала 9% ад усяго насельніцтва, а ў 1926 г. ўжо 42,4% (а доля габрэяў скарацілася з 51,2% да 40,8%, рускіх – з 25,5% да 9,6%). Адпаведныя даныя па Віцебску: беларусаў у 1897 г. 12,2%, у 1926 г. 29,5% (габрэі: 50,8% і 37,5%, рускія: 28,9% і 26,0%). Па Магілеву: беларусаў – 29,8% у першым выпадку і 48,4% у другім. Па Полацку: 15,4% і 40,0%… [11].

2. 

Прадаставім, далей, сьпецыялістам-гісторыкам высьвятляць асаблівасьці, важкасьць і проста месцазнаходжаньне, арэалы перадбеларускіх і раньнебеларускіх этнакультурных “гнёздаў” эпохі Кіеўскай Русі й феадальных церазпалосіцаў ХІІІ стагоддзя і пачатку Вялікага княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага. Ці можна весьці, напрыклад, прамую лінію ад Полацкага княства зь яго – у цяперашняй РБ – “знакавымі” фігурамі князя Усеслава Чарадзея, які так арыгінальна ахарактарызаваны ў “Слове аб палку Ігаравым” (усе ж такі агульным літаратурным помніку трох народаў!), і св. Эўфрасіньні Полацкай, гераіні прыжыцьцёвага агіяграфічнага “Жыція…”, а цяпер яшчэ і многіх раманаў, вершаў, п’ес сучасных беларускіх дзеячаў культуры, – ці можна весьці такую лінію да Беларусі як такой? Не бяруся судзіць… і ня станем мы тут дадаваць што-небудзь да таго, што ўжо коратка сказалі пра Вялікае княства Літоўскае, дзе беларусы, па выразу Францішка Багушэвіча, былі “ядром у арэху”: няхай гісторыкі й этнографы Беларусі, Расеі, Літвы абмяркоўваюць, удакладняюць, як сьпляліся ў ім розныя этнакультурныя патокі [12].

Так, гэта неабходная і вялікая справа – “вярнуць беларускай нацыі яе гістарычную памяць, вярнуць у такой паўнаце, каб стала відавочным для ўсяго сьвету: багацьці фактычнага зьместу гэтай памяці, дастатковыя для забесьпячэньня моцных духоўных асноваў нацыянальна-незалежнага існаваньня беларускага народу” [13]. Сказана дакладна і справядліва. Важная, актуальная думка пра паўнату памяці. Думка гэтая супрацьстаіць любым аднабаковасьцям ва ўспрыняцьці свайго нацыянальнага мінулага – і той, што “ачарняе” яго, і той, што з усёй стараннасьцю не па розуме яго “узьвялічвае”. І канешне, гэтая думка супрацьстаіць традыцыям мысьленьня савецкіх часоў, не памерлым, трэба заўважыць, і па сёньняшні дзень. І ў гады “беларусізацыі” партправадыры БССР, чужыя для беларускай, ды й усялякай іншай нацыянальнай культуры, у тым ліку і рускай, хаця яны і “узьвялічвалі” яе “перадавітасьць” не па розуме, безапеляцыйна заяўлялі, што “нацыянальныя задачы” ў Беларусі – справа другасная. Іх вырашыць пралетарыят, калі разаўецца, і пралетарыят для стварэньня беларускай культуры новага тыпу ня мае патрэбы ў памяці пра Сімяёна Полацкага, Кірылу Тураўскага, Кліменьція Смаляціча, і “ня трэба нам шукаць гісторыю нашага культурнага пад’ёму ў эпосе Стэфана Баторыя…” [4].

Усялякі разрыў зьвёнаў гістарычнага этнакультурнага ланцуга – небясьпечны. Але ўзьнікае важнае – і метадалагічна, і ў прымяненьні да многіх канкрэтных этнасаў, можа быць да большасьці зь іх – пытаньне: ці магчыма ахапіць усе гэтыя гістарычныя зьвёны адной культурна-гістарычнай парадыгмай фундаментальных “карэнных рыс этнічнага самапазнаньня” (нагадаем формулу В.Топарава), галоўных “сэнсаарыентыраў”, якія ўтвараюць “генетычны код” этнакультуры (тэрміны філосафа і палітолага Б.Капусьціна) [15]?

Магчыма, ёсьць этнакультуры, гістарычны досьвед якіх можна выразіць пры дапамозе адной усеахопнай парадзігмы “сэнсаарыентыраў”. Але наш выпадак, як уяўляецца, ня зь іх ліку. Увогуле культуры народаў са складаным, багатым, тым больш, сінусаідальным (па перыядах пад’ёму і ўпадка) лёсам такому спрашчэньню не паддаюцца. Альбо адбываецца тады “выраўноўваньне”, сьхематызацыя накшталт адзначаных вышэй ілжэпарадыгмаў з “нацыянальнымі характарамі”. Спробы зьвязаць нейкімі адзінымі “сэнсаарыентырамі” ўсе зьвёны гіганцкага рускага культурнага ланцугу, які расцягнуўся на тысячагоддзе ад Русі Кіеўскай да… СССР і РСФСР, а цяпер вось і РФ, ні да чаго пераканаўчага, на наш погляд, не прыводзяць [так у аўтара; мы ж лічым і ўжо пісалі пра ТУПІК ІМПЕРСКАСЬЦІ, як галоўную псіхалагічную і культурна-гістарычную рысу абставін жыцьця рускага этнасу – Рэд.]. Нас заклінаюць пустымі й маласэнсоўнымі з пункту гледжаньня канкрэтнага гістарычнага зьместу паняцьцямі, накшталт “усясьветнай спагадлівасьці”, “саборнасьці” й пр. І канешне ж, “праваслаўя” (без удакладненьня – якога? Да Нікана ж таксама было яно, праваслаўе!). Можна сказаць, што ў перыяд станаўленьня Вялікага княства Маскоўскага, а спачатку і Рускага царства, адданасьць праваслаўнаму хрысьціянству, апора на веру гэтую ўваходзілі як “сэнсаарыентыры” ня толькі ў палітыка-дзяржаўны, але і этнакультурны рускі комплекс, няпоўна, але кідка выказаны ў лозунге “Масквы – трэцяга Рыму… а чацьвертаму не бываць”. А потым… потым пайшлі ў ход іншыя “сэнсаарыентыры”, іншыя парадыгмы.

Вось і ў выпадку зь беларускай гісторыяй, беларускай этнакультурай, мы лічым, трэба бачыць некалькі зьвязаных адна з адной, але і зьмяняўшых адна адну парадыгмаў. Так, беларусам трэба памятаць і пра Полацкае княства, і пра Вялікае княства Літоўскае, Рускае і Жамойцкае. Памятаць. Але разумець, што цяперашняя сьпецыфіка Беларусі падрыхтавана іншымі, наступнымі часамі й таму патрабуе іншых парадыгмаў для аналіза. Падрыхтаваная драмай народа і яго культуры, гэтая расьцягнутая на амаль трохвекавую часовую “адлегласьць” (ад дэнацыяналізатараў часоў польскай “кароны”, а затым Мікалая да дэнацыяналізатараў савецка-сталінскай эпохі й прасталінскіх эпохаў) парадыгма была выпрацавана як сістэма “нацыянальна-адраджэнская”. Тады было ўсьвядомлена, што этнас і яго культура стаяць перад пагрозай зьнікненьня, але і этнас і этнакультура беларуская здольныя адрадзіца, калі будуць знойдзены і праведзены ў жыцьцё пэўныя “сэнсаарыентыры”. Вось чаму мы і засяроджваемся на “другім Адраджэньні” й перыядзе “беларусізацыі” 1920-х гадоў – засяроджваемся як на прамых папярэдніках цяперашняга “нацыянальнага Адраджэньня”. Прамымі нашчадкамі “другога Адраджэньня” – па аб’ектыўных аснаваньнях, а ня толькі суб’ектыўных дэкларацыях “адраджэнцаў” сёньняшніх – можна лічыць дзеячаў беларускай літаратуры (перш за ўсё) і мастацтва, якія стаяць ЗА СВАБОДНАЕ РАЗЬВІЦЬЦЁ МОВЫ І КУЛЬТУРЫ ВА ЎМОВАХ ЗАХАВАНЬНЯ І ЎМАЦАВАНЬНЯ НЕЗАЛЕЖНАЙ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ…

Пакінуць каментар

  • Старонкі

  • Катэгорыі

  • Апошнія запісы

  • Архівы