nashaziamlia.org

Асьветна-адукацыйны, грамадазнаўчы сайт для беларусаў: аналіз, прагноз, сілы, інтарэсы, сьветагляды, ідэі, ідэалогіі, праграмы, мэты.

Запісы

ХАРЫЗМА ТУТЭЙШАСЦІ. Частка ІІІ (дкБНІ)

8 студзеня, 2007 | Няма каментараў

Андрэй Насута

Адмысловы статус нашай зямлі і ключавая роля яе ў цывілізацыйным супрацьстаянні робяць з яе прывабную здабычу ў вачах чужынцаў, якія імкнуцца выкарыстаць яе ў сваіх геапалітычных гульнях, прышчапіць і спраўдзіць тут собскую культурна-палітычную сістэму ды зрабіць гэты край плацдармам для далейшай экспансіі. Знаходзячыся між двума жорнамі, заходнім і ўсходнім, якія кожны па-свойму перамолвалі тутэйшыя ініцыятывы, нерэалізаваным і нават дасканала нераспрацаваным застаецца аўтэнтычны метапалітычны праект. Абарончай рэакцыяй на панаванне чужародых анталагічных установак быў у сваім часе глыбокі кансерватызм народнай свядомасці, што выяўляўся ў неакрэсленасці нацыянальнага самаазначэння. І. Бурдзялёва і П. Васючэнка адзначаюць: «Рана або позна да фатальнай недапраяўленасці дадаўся інстынкт самазахавання тутэйшага. Урэшце рэшт, ці мала тут сноўдаецца набрыдзі ўсялякай, а кожнаму насустрач выскокваць ды пытацца: “Хто такі й чаго табе трэба?” – моцы не хопіць. Жыццё навучыла: усе яны гэтымі ж дарогамі й сыдуць, а ён, тутэйшы, заўсёды тут, каля свайго крыжа. <...> Гэта астатнім, хто блукае вакол, трэба дапасоўвацца да тутэйшай прасторы, выдумляць сабе найменні, а нам у гэтым ніякай патрэбы няма» [Бурдзялёва І., Васючэнка П. Укрыжаваная Беларусь. С. 140].

Тым не менш, знаходжанне пры сваім крыжы зусім не гарантуе бестурботнага існавання. З кожным новым этапам развіцця сучаснай цывілізацыі ўзмацняецца і ціск з боку даўніх апанентаў. Змяняюцца толькі формы гэтага ціску, але яго змест застаецца ранейшым: калі ў мінулым падтрыманне тут «русской народности» вымагала крывавай адміністрацыі і стагоддзяў адпаведнага «просвещения», дык цяпер гэтым плённа займаюцца тутэйшыя «дэмакратычна абраныя» хамы ды плойма FM-станцыяў. Тым часам «прагрэсіўная» прапаганда a la ex occidente lux трансфармавалася ў спакуслівы вобраз звыштэхналагічнага спажывецкага выраю. Аднак няма чаго жаліцца на лёс, які нібыта несправядліва зрабіў з бацькаўшчыны «прахадны двор». Калі раздарожжа ў галаве, дык і жывучы ў цэнтры сусвету можна разгубіцца. Дзеля гэтага трэба нямнога, бадай адзінае, што гэтаму замінае, – пачуццё тутэйшасці.

Мае рацыю М. Шкялёнак, які піша: «“Тутэйшасьць” зусім ня ёсьць tabula rasa, на якой першы лепшы можа без перашкод напісаць сваю нацыянальнасьць. Гэта паняцьце азначыла дакладна тое рэчышча, якім мае цячы нацыянальнае асьведамленьне, а нават азначыла яго сутнасьць» [Шкялёнак М. Аб «Тутэйшых». С. 130]. У гэтым рэчышчы аднолькава недарэчныя і непрыймальныя ўяўленні тых, хто цвердзіць, нібы беларусы – «самы інтэрнацыянальны народ» [Прэс-канферэнцыя Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь Аляксандра Лукашэнкі сродкам масавай інфармацыі рэгіёнаў Расіі // Звязда. 2003. 5 жніўня], або мяркуе, што вынаходніцтва нацыянальнай ідэі, «якая б апаноўвала і беларусаў іншаэтнічнага паходжаньня» [Дынько А. Захад ёсьць Захад // Наша Ніва. 2003. 12 траўня] [беларусаў “іншаэтнічнага паходжаньня” не існуе – гэта прапагандэма; ёсьць іншаэтнічныя грамадзяне Беларусі. – Рэд.], стала б панацэяй ад дэнацыяналізацыі.

Праўда тут на баку філосафа Уладзімера Конана, які кажа, што стабільнасць і, як вынік, перспектывы народу перадусім залежаць ад «наяўнасці моцнага, лакалізаванага на сваёй спрадвечнай прасторы, самабытнага і кансерватыўнага этнічнага ядра нацыі» [Конан У. Беларуская альтэрнатыва: глабалізацыя і нацыянальнае адраджэнне // Нацыянальныя пытанні: Матэрыялы III Міжнароднага кангрэса беларусістаў «Беларуская культура ў дыялогу цывілізацый» (Мінск, 21 – 25 мая, 4 – 7 снежня 2000 г.) (Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 22). Мн., 2001. С. 11; Паводле расійскага думанніка Канстанціна Крылова, «“кроў і глеба” для паняцця “нацыі” вельмі важныя. Дакладней кажучы, важныя іх суадносіны. І гэтыя суадносіны – тоеснасць. Нацыя пачынаецца там, дзе кроў = глеба. Якім чынам гэтыя два зусім розныя прынцыпы могуць атаесамляцца адзін з адным – асобная гутарка. Аднак толькі гэтая дзіўная тоеснасць і фармуе “нацыю”» (Крылов К. Перед белой стеной // http://www.traditio.ru/krylov/ww-n.html)].

Дарэчы, Валянцін Акудовіч, які крытычна ставіцца да этнічнай канцэпцыі нацыі і аддае перавагу «паспалітаму» (грамадзянскаму) нацыяналізму [калі такі “нацыяналізм” і ёсьць, дык яго варта лічыць хворым, анамальным… – Рэд.], тым не менш усведамляе, што пры рэалізацыі апошняга «пад беларускім нацыяналізмам пачнуць разумець зусім не тое, што разумеюць сёння. У ім мала застанецца ўласна беларушчыны, але затое будзе ўся Беларусь. І ў той Беларусі аб’явіцца процьма беларускіх нацыяналістаў, якім не да галавы будзе ні беларуская мова, ні нацыянальная культура, ні ўласная гісторыя…» [Акудовіч В. Нацыянальная парадыгма: ракурс канцэптуальнай перамены. Лекцыі 8 – 9 // http://baj.ru/belkalehium/lekcyji/litaratura/akudovicz01_8-9.htm].

Адзіны выпадак, калі поліэтнічная «грамадзянская» нацыя не пераўвасабляецца ў хімеру, гэта калі яна злучае кампліментарныя, блізкія генетычна і культурна этнасы або дазваляе сабе асіміляваць зусім нязначную колькасць лаяльных неаўтахтонаў. Тутэйшасць у гэткім разе выконвае засцерагальную функцыю, як, прыкладам, гэта колісь было на захадзе нашага краю, дзе суіснавалі і спалучаліся вельмі блізкія, роднасныя культуры. На падставе гэтага знаўца вялікалітоўскай мінуўшчыны Юльюш Бардах ацэньвае тутэйшасць у арыгінальным святле: «У гэтым акрэсленні найчасцей бачылі грамадскі прымітывізм элемента, які яшчэ не дарос да ўсведамлення свае нацыянальнае прыналежнасці. Можна, аднак, заўважыць у “тутэйшасці” і спецыфічную форму свядомасці, а менавіта краёвую свядомасць. На землях, дзе суіснавалі розныя мовы, вызнанні, уплывы розных культур, гэта прымала форму адмаўлення ад таго, каб выказацца за адзін з бакоў, нежадання абвяшчаць свой выбар, патрэба якога пры традыцыйным побытавым ладзе не адчувалася, але які пагражаў разбурэннем шматвяковых формаў сужыцця і камунікацыі, родзячы новыя, часам ледзьве адчувальныя, але рэальныя канфлікты і пагрозы» [Бардах Ю. Шматузроўневая нацыянальная свядомасць на літоўска-рускіх землях Рэчы Паспалітае ў XVII – XX стст. // Бардах Ю. Штудыі з гісторыі Вялікага Княства Літоўскага. Мн., 2002. С. 312. Тутэйшасць і яе ідэалагічная форма – «краёвасць» лучылі найперш разнамоўных аўтахтонаў краю: беларусаў, літвіноў, «літоўскіх палякаў». Пры гэтым самі ідэолагі краёвага руху добра ўсведамлялі не толькі культурную, але і кроўную блізіню гэтых тутэйшых жыхароў. Стаўленне «краёўцаў» да прыхадняў (расійцаў) было неадназначнае: К. Скірмунт, адна з ідэолагаў кансерватыўнай плыні краёвага руху, уважала іх, як і яўрэяў, за чужынцаў].

Пры сённяшнім фанатызме рэлігіі «правоў чалавека» і дагматыкі «агульначалавечых вартасцяў» мала хто рупіцца пра захаванне даўніх арганічных формаў сужыцця і камунікацыі. Адзіная прычына, паводле якой кожны прыхадзень атрымлівае магчымасць жыць з тутэйшымі на адной зямлі і валодаць роўнымі правамі, – гэта належнасць да нібы адзінага роду чалавечага. Праз тое, што на Захадзе пашырыліся і пануюць ідэі «ўсеагульнай роўнасці» ды «ўніверсальныя правы чалавека», усяму свету навязваецца «любоў да чалавецтва». Між тым, вядомы нямецкі думаннік Макс Шэлер заўважаў, што «любоў да чалавецтва паўстала спачатку як пратэст супраць любасці да бацькаўшчыны і ў выніку яна стала пратэстам супраць кожнай арганізаванай супольнасці» [Цыт. паводле: Sunic T. Against Democracy and Equality. The European New Right. N. Y., 1990. – С. 108]. Зрэшты, яшчэ Жан-Жак Русо ставіў рытарычнае пытанне: «Як людзі могуць любіць сваю краіну, калі яна для іх значыць не больш чым для чужынцаў і адорвае іх толькі тым, у чым не можа адмовіць нікому?» [Цыт. паводле: Ўолзэр М. Абароненасць і дабрабыт // Анталогія сучаснай палітычнай філасофіі / Укл. Я. Кіш. Мн., 1999. С. 387].

Гэтыя развагі, здаецца, сёння як ніколі актуальныя. Еўрапейскім урадам, відаць, больш рупіць лёс уцекачоў з усяго свету, а не насельнікаў сваіх краінаў, дзе, паводле статыстычных звестак, пры захаванні цяперашніх тэмпаў іміграцыі і натуральнага прыросту некарэннага насельніцтва, апошняе ўжо к 2050 г. будзе пераважаць у Францыі, Нямеччыне, Вялікабрытаніі [варта выявіць, хто прыплочвае ўрадоўцам гэтых краін за такую палітыку; калі гэта ўдалося б выявіць, усё адразу стала б зразумелым! – Рэд.]. Пры гэтым бальшыня жыхароў згаданых дзяржаваў стане «каляроваю», то бок гэта будуць нават не еўрапейцы. Хто ж тады абароніць правы не абстрактнага «чалавека», а канкрэтных карэнных народаў?

Ліберальна-дэмакратычная ўхвала мяшання бобу з гарохам ды эліна з юдзеем выклікае не толькі самазабойчую навалу імігрантаў, але і тыя з’явы, якія ўважаюцца за заганныя ў самых «грамадзянскіх супольнасцях». У рэальнасці расізм і жорсткі нацыяналізм звычайна існуюць найперш у мультыкультурных, поліэтнічных і полірасавых грамадствах, асабліва ў варунках, калі паноўная або найбольшая (аўтахтонная) этнічная група адчувае, што меншыня з прыхадняў пагражае яе нацыянальнай і гістарычнай ідэнтычнасці. Нацыя, якая вымушаная суіснаваць з іншай этнічнай групай у асадах адной палітычнай сістэмы, паступова са страхам усведамляе, што яе собская гістарычная і нацыянальная ідэнтычнасць будзе скасаваная замежнай, чужынскай масай, якая не здатная або не хоча падзяляць яе нацыянальныя, расавыя і гістарычныя вартасці [і адказнасьці – Рэд.]. Зрэшты, мультыкультурнае і полірасавае асяроддзе шкодзіць урэшце ўсім этнічным і расавым групам, што суіснуюць на адной тэрыторыі. Мяшанне ў адну масу розных народаў на першай стадыі прыводзіць да няпоўнай адаптацыі асобных этнічных групаў (з чаго, у сваю чаргу, вынікае адчуванне адарванасці ад сваіх каранёў у найбольшай групы). Пасля таго, як усе супярэчнасці ды адрозненні знішчаныя, пачынаецца другая стадыя – з агульнай ды ўніверсальнай адаптацыяй, якая выяўляецца ў форме масіфікацыі [Krebs P. Gedanken zu einer kulturellen Wiedergeburt // Das unvergängliche Erbe. Alternativen zum Prinzip der Gleichkeit. Tübingen, 1981. С. 18].

Працяг масіфікацыі і ўніверсалізацыі ў ліберальных грамадствах сведчыць пра адмову прызнаваць дадзеныя людзям ад прыроды генетычныя, гістарычныя і нацыянальныя адметнасці [усіх аднолькава шэранькімі рабілі ў свой час і бальшавікі (успомніце мары Мелехава з “Паднятай цыліны” Шолахава); псеўда-лібералы робяць тое ж толькі з дапамогай іншай тэхналогіі; калі зазірнуць глыбей, у матывацыю дадзеных “сацыяльных тэхнологій”, мы ўбачым, што сапраўдныя, а не прапагандуемыя, мэты і першых, і другіх выключна соцыя-паразітычныя; адсюль відавочна: разбурэньне натуральнай этнічнай разнастайнасьці чалавецтва ёсьць злачынствам, якое павінна падлягаць тэрміноваму спыненьню і пакараньню; ці пасьпее чалавецтва дарасьці да ўсьведамленьня і зьдзяйсьненьня апошняга, ці, не пасьпее, а раней дэградуе – вось яно адно з ключавых пытаньняў нашага часу. – Рэд.]. Усё гэта выціскаецца вераю ў тое, што адрозненні між людзьмі абумоўленыя адно рознымі культурнымі асяроддзямі [негры нараджаюцца чорнымі, а кітайцы вузкавокімі, са сьпецыфічнымі спадчыннымі рысамі характараў і г.д. пад уплывам культуры? Гэта ўжо нейкі пост-ламаркізм і пост-бальшавізм! Гэта ня вера, гэта – накінуты грамадствам чужынскі соцыя-паразітычны інтарэс. – Рэд.]. П’ер Крэбс піша: «Аднастайнасць чалавечых родаў пакрысе душыць паўсюль імкненні, якія ў іншым разе складалі б найбольш ідэальны ды найгрунтаўнейшы сэнс жыцця. Выраўноўванне ўсіх індывідаў паступова нішчыць асобу. Працэс масіфікацыі насельніцтва паступова нішчыць народы. Абагульненне адной “ісціны” ўплывае на цэласць усіх іншых “ісцін”» [Тамсама. С. 30. Да прыкладу, каталіцкі думаннік Пётр Рудкоўскі – адзін з тых, для каго «агульначалавечыя ідэалы» ёсць «сімвалам веры», адкрыта заклікае «быць гатовым да таго, што агульначалавечае часам будзе разбураць і перабудоўваць нашу свойскасць», апраўдваючы гэта ў рэчышчы прагрэсісцкай логікі тым, што нібыта «неўратычная» прывязанасць да свойскасці можа спрычыніцца да культурнага і духоўнага заняпаду (Рудкоўскі П. Пагоня за духамі ды ідэямі. Рэфлексія над некаторымі тэндэнцыямі ў беларускай грамадскай філасофіі // Arche. 2004. – № 3.- С. 109)]. [Калі няма разнастайнасьці, значыць няма дыферэнцыяцыі; калі няма дыферэнцыяцыі, ня можа быць інтэграцыі (няма чаго інтэраваць); а калі няма і таго, і другога, ня можа быць разьвіцьця; барацьба за “аднастайнасць чалавечых родаў” гэта адна с разбуральных штучак, закладзеных у псеўда-ліберальную ідэалогію, сапраўдныя мэты якой, як мы ўжо казалі, соцыя-паразітычныя. – Рэд.]

Паводле Алісдэра Макінтайра, у выніку чыста тэарэтычнага прыпушчэння пра існаванне ўсеагульных крытэраў маралі, лібералізм патрабуе «заняць абстрактную і штучную, часам нават немагчымую пазіцыю, пазіцыю нейкай рацыянальнай істоты ў чыстым выглядзе, якая б рэагавала на патрабаванні маралі не скрозь прызму бацькі, фермера або футбаліста, а як агент ratio, які абстрагаваўся ад кожнай сацыяльнай прыкметы і які зрабіўся не проста бесстароннім назіральнікам Эдама Сміта, але й адпаведна бесстароннім дзеячам, што ў сваёй бесстароннасці асуджаны на адсутнасць каранёў, на існаванне ў якасці грамадзяніна нічога» [тое, што такіх абстрактна-рацыянальных людзей не бывае, ёсьць яшчэ адной разбуральнай асновай псеўда-ліберальнай тэхналогіі. – Рэд.]. Але паколькі любая мараль – гэта заўсёды канкрэтная мараль канкрэтнага грамадства, лагічна вынікае цверджанне: «Адарваны ад сваёй супольнасці, я страчваю ўсе сапраўдныя стандарты для маральных высноваў. Лаяльнасць да супольнасці – да герархіі адмысловага сваяцтва пэўнай лакальнай супольнасці і пэўнай натуральнай супольнасці – ёсць згодна з гэтым поглядам перадумова маральнасці. У такім разе патрыятызм і роднасныя яму віды лаяльнасці – гэта не проста даброты ключавыя, а даброты асноўныя» [Макінтайр А. Патрыятызм: даброта ці загана? // Анталогія сучаснай палітычнай філасофіі. С. 428, 427].

Брак патрыятызму, культ меркантылізму [дадазім, рэзка абмежаванага, нізкаўзроўневага меркантылізму. – Рэд.] і адмаўленне ад уласнай гісторыі вядзе да апанавання тысяч тутэйшых ідэяй, што адно пошук «цёплага месца» за мяжою можа забяспечыць лепшае ды гаднейшае жыццё (параўн. цалкам інакшае стаўленне да чужыны ў беларускай традыцыйнай культуры: «З’ехаў на чужыну, як зваліўся ў дамавіну», «Чужбiна не грэець», «Чужбiна не родная матка: хлеба не дасць»). Між тым, яшчэ даўнія грэкі ведалі выпадкі, калі χώρα ‘зямля, край, радзіма, бацькаўшчына’ «пазбаўляецца свайго, ёй суроднага, крэўнага. Яна “сірацее” і лёгка становіцца здабычай таго, што ёй прынцыпова і па прыродзе чужое». Эліны разумелі, што «пазбаўленасьцю свайго і ўваладараньнем чужога, іншага – у прастору ўкараняецца безгранічнасьць і пасяляецца зло як нешта несувымернае самой прасторы, бо ўсё, што якімсьці чынам спрычынена анямераі, бязьмернасьці (τò άμετρον), тое неўнікова спрычынена да зла» [Санько С. Канстытутыўныя элемэнты антычнага космасу… С. 113].

Тутэйшасць ужо адным сваім існаваннем ставіць пад сумнеў «агульначалавечыя» каштоўнасці. Дасціпны закід прыхільнікам ліберальнай дэмакратыі зрабіў французскі кансерватар Жазэф дэ Мэстр, калі згадаў, як у часе свайго падарожжа па Еўропе бачыў «палякаў, расійцаў, італійцаў, але вось што да чалавека, ніколі не бачыў яго». Тутэйшы пачатку ХХ ст. на вокліч «Гэй, чалавек!» адказваў: «Я не чалавек, я пінчук». Гэты выраз добра ілюструе істу чалавечых дачыненняў у традыцыйным грамадстве. Ален дэ Бенуа звязвае пачатак дэструкцыі этнічнага космасу з урбанізацыяй, што істотна перакруціла гэтую мадэль. Раз’яднанне месца працы і месца жыхарства стала падмацоўвацца сацыяльнай практыкай, якая штодня змушала выходзіць па-за межы свайго дому. Прастора стала маёмасцю – нібы рэч, якую можна прадаць, памножыць або абмяняць. Вынаходніцтва сучасных формаў тэхнакратычнай рэальнасці (да прыкладу, Інтэрнэту) толькі ўзмацняе ды паскарае гэтыя працэсы. Віртуальны свет, дзе няма дыстанцыяў, краёў, нацыяў ды г. д., пашыраецца [ Дэ Бенуа А. Час Сеціва // http://gegaruch.org/ben_net.html. Сяргей Дубавец адзначае, што мэтанакіраванае знішчэнне беларускай вёскі ў БССР фактычна прывяло да знішчэння космасу нацыі (Дубавец С. Белорусы уходят… Белорусы возвращаются // Беларуская думка ХХ ст.: Філасофія, рэлігія, культура (анталогія) / Укл. Ю. Гарбінскі. W-wa, 1998. С. 536)].

Адэкватнай рэакцыяй на гэта можа быць адно сілкаванне з «сокаў зямлі», вяртанне да працы на зямлі, якая ёсць часткаю сапраўднага жыцця, а не камерцыйнай мітусні [Параўн. выказванне прэм’ер-міністра Латвіі Эйнарса Рэпшэ наконадні 2004 г.: «З’едзем прэч ад запалоненых вуліц і перапоўненых мікрараёнаў. Выправімся ў вёску, дзе ёсць прастора, прырода і паветра. Дзе ў кожнага – свая зямля і свая хата. З’едзем ад стрэсу. Вернемся да зямлі ў найбліжэйшыя гады! Не будзем трымацца за іншыя, часовыя каштоўнасці! Калі мы не абжывем Латвіі, дык за нас гэта зробяць іншыя – гэтае месца не застанецца пустым» (цыт. паводле: http://gegaruch.org/news/040115_arx.html); параўн. словы кіраўніка латвійскага ўраду з некаторымі заявамі беларускага прэзідэнта, які, як ён сам не адзін раз прызнаваўся, імкнецца зрабіць усё, каб расійскім людзям жылося ў Беларусі лепш, як на радзіме]. Больш за тое, праца, заснаваная на повязі з зямлёю, гарантуе таксама і палітычную стабільнасць: «…Замацаванне працаўніка на зямлі – не толькі этычная, маральная ды сацыялагічная, але і дзяржаўна-біялагічная ўмова трываласці межаў з чыста матэрыялістычнага гледзішча. Яго трэба падтрымліваць пагатоў там, дзе захаванне існавання агульнай жыццёвай формы стаіць на першым плане ў дзяржаўна-прававым думанні і ўспрыйманні. Трэба замацоўваць і ствараць сапраўднае карэннае насельніцтва, а не адвечных вандроўнікаў, калі агулам хочацца глыбокіх, звязаных з аселым ладам жыцця дачыненняў жыццёвай формы з жыццёвай прасторай…» [Хаусхофер К. Границы в их географическом и политическом значении // Хаусхофер К. О геополитике. Работы разных лет. М., 2001. С. 131].

Ведама, нельга зводзіць працы на зямлі адно да сельскагаспадарчай вытворчасці, хоць, бясспрэчна, гэткая беспасярэдняя праца з аднаго боку спрыяе ўзнаўленню пачуцця «тутэйшасці», а з іншага, у некаторых выпадках, сама ёсць яго праявай (параўн. назіранне Уладзімера Лобача: «…“Тутэйшасьць” у відалі ўчорашняй сялянскасьці цягне мілёны гараджанаў да зямлі. Сьведчаньне гэтаму – безьліч гародаў і летнікаў ля кажнага гораду. Прычым цяга гэтая ня толькі чыста прагматычная – гэта й спроба вярнуць страчаную раўнавагу, або ўключанасьць у касьмічныя рытмы, прага якое адчуваецца, напэўна, генэтычна» [Лобач У. Паганства і хрысьціянства: беларускі выпадак // Kryuja: Crivica. Baltica. Indogermanica. 1994. № 1. С. 157]). Аднак ёсць і іншы, не менш істотны сэнс працы, што ўвасабляецца ва ўладкаванні, «абжыванні» тутэйшымі сваёй прасторы праз стварэнне і захаванне як культурнага, гэтак і натуральнага ландшафту, які адпавядаў бы гэтай зямлі: праектаванне заміж шэрых гарадскіх гмахаў архітэктурных аб’ектаў, звязаных з мясцовай гісторыяй ды краявідам, аднаўленне пашкоджаных і зруйнаваных помнікаў гісторыі і культуры, знакавых для нашага краю, ахову прыроды, выпраўленне наступстваў драпежніцкай дзейнасці чалавека, нарэшце актыўная палітычная чыннасць ды г. д.

Актуальнасць «тутэйшасці» сёння вынікае з яе вялікага ідэалагічнага патэнцыялу [Параўн.: «Беларуская зямля была асвоеная людзьмі каля 100 000 гадоў таму, і з тае пары яе насяляе адзін і той народ, аўтахтоны. Хай сабе цягам тысячагоддзяў мы змянялі свае імёны і нават мовы. Быў час <...>, калі мы нават не былі славянамі, а належалі да цьмяных праіндаеўрапейцаў, арыяў, балтаў. Але мы дасюль захавалі сваё найпершае – пракаветнае тут» (Васючэнка П. Беларус вачыма беларуса: беларус міфалагізаваны, гістарычны, рэальны // Arche. 2004. № 4. С. 119). Зацемім толькі, што цверджанне пра стотысячагадовую этнічную пераемнасць беларусаў досыць спрэчнае з гледзішча навукі. Мабыць, больш слушнай ды адпаведнай генетычна-антрапалагічным матэрыялам была б дата прыкладна 10 тысяч гадоў таму, калі ў паледавіковы перыяд тэрыторыю нашага краю наноў засяляў чалавек. Зрэшты, блытаніну з этнонімамі ды інш. (балцкія продкі беларусаў акурат і былі тутэйшымі «цьмянымі праіндаеўрапейцамі», а арыі (інда-арыйцы) не бралі якога-кольвек значнага ўдзелу ў беларускім этнагенезе) пакідаем на сумленні шаноўнага аўтара].

І ўсё ж па-за ўсім гэтым застаецца пытанне: дзе схаваны ключ да харызмы тутэйшасці? Каб зразумець гэта, трэба сутыкнуцца з тым, што тутэйшасці процістаіць, заваблівае ў прадонне бяссэнсіцы, неўкарэненасці, бяздомнасці. Усё гэта тоіцца ў прынцыпах і ідэях, якімі апанаваны сучасны свет: эгалітарнай утопіі, вар’яцтве эканамізму, нарэшце, постмадэрнісцкіх вычварэннях, якія замяшчаюць ўсе традыцыйныя еўрапейскія «архетыпы», прапануючы «намадызм» заміж «аселасці», «рызому» наўзамен «дрэва», «гарызанталь» замест «вертыкалі», «Хаосмас» проці «Космасу». Сёння, як адзначае Сяргей Санько ў сваёй рабоце «Па той бок знаку: анталогія і тыпалогія семіялагічных парадыгмаў», «змяніць можна ўсё: імя, месца жыхарства, колер вачэй, валасоў, скуры і нават пол. Можна са сваёй волі выбраць смерць, а не жыццё – тэму смерці так любяць усе постмадэрністы», адзінае, чаго нельга змяніць і самахоць выбраць, «дык гэта факту нараджэння вось тут і цяпер, вось у гэтых бацькоў, сярод вось гэтых крэўных і сваякоў. “Дыферанс” (выдаленне за небакрай усякіх сэнсаў, каштоўнасцяў, ідэалаў) адразу траціць сваю дэканструктывісцкую моц на могілках продкаў-дзядоў».

Аўтарытэтны беларускі антраполаг і спецыяліст у пытаннях экалогіі чалавека Аляксей Мікуліч дакладна выяўляе розніцу між традыцыйным і «сучасным» ладам жыцця: «Толькі этнічная памяць, настальгія па малой радзіме ў межах адпаведнай ландшафтнай геаграфіі дазволяць будаваць свой беларускі дом, сваю эканоміку і геапалітыку. Час суперэтнасаў і супердзяржаў мінае. Менавіта імі парушаны натуральна аптымальныя, у недалёкім мінулым гарманічныя ўзаемаадносіны чалавечых калектываў з навакольным асяроддзем. Замест чалавека-стваральніка мы маем цяпер чалавека-спажыўца і нават разбуральніка жывой і нежывой прыроды» [Мікуліч А. Інфармацыйная недасведчанасць як прычына экалагічнай небяспекі фізічнаму і генетычнаму здароўю нацыі і як праява свядомага ці несвядомага тэрарызму // Разнастайнасць моў і культур у кантэксце глабалізацыі: Матэрыялы міжнароднага сімпозіума (Мінск, 9 – 10 ліпеня 2002 г.): У 2 кн. Кн. 2. Мн., 2003. С. 95].

Ад нас, тутэйшых, залежыць, ці будзем мы існаваць у нашым краі як апрычоны этнічны арганізм, ці знікнем праз собскую нягегласць. Мы маем памятаць, што «ў кажным з нас захавана мінуўшчына і будучыня роднае нашай зямлі» [Ластоўскі В. Што трэба ведаць кажнаму беларусу. Мн., 1991. С. 19].

Пакінуць каментар

  • Старонкі

  • Катэгорыі

  • Апошнія запісы

  • Архівы