Валерыя Навадворская нарадзілася ў 1950 годзе ў Беларусі ў Баранавічах. Да першага арышту ў 1969 годзе за “антысавецкую агітацыю і прапаганду” вучылася ў інстытуце замежных моў імя Тарэза. Скончыла факультэт замежных моваў Маскоўскага пэдагагічнага інстытута. Займалася самвыдатам. У савецкія часы неаднаразова была асуджаная за дысыдэнцкую дзейнасьць. У 1988 заснавала “Дэмакратычны саюз”, цяпер лідэр партыі “Дэмакратычны саюз Расеі”. Некалькі дзён назад Валерыя Навадворская дала он-лайн інтэрвю, арганізаванае радыё “Свабода”. Падаем яго часткова ў больш сістэматызаваным выглядзе, згрупаваўшы пытаньні й адказы на іх па раздзелах. Не з усімі выказваньнямі сп-ні Навадворскай мы згодныя – найменш з тымі, якія прысьвечаны беларускай гісторыі й беларускай апазіцыі (гэта зразумела – яна іх проста ня ведае…). Найбольш каштоўнымі лічым тыя, якія прысьвечаны характарыстыцы апазіцыі расейскай і расейскай палітычнай сітуацыі.
Рэдакцыя.
1. ПРА СЯБЕ
– Ці добра разумее паважаная Валерыя Ільінічна беларускую мову?
–
Разумею, чытаю свабодна, нават Караткевіча. Размаўляць – на жаль, не, хаця я й пражыла 10 гадоў у Беларусі, зь дзяцінства, мая “разумная” бабуля мяне не пасылала ў беларускую школу, а знайшла мне адзіную тады ў Баранавічах рускую сярэднюю школу, дзе не вывучалі беларускай мовы. Вось гэтак ставіліся да нацыянальнай мовы яшчэ ў 1950-х гадах – лічылі, што гэта лішняя страта часу, толькі мову калечыць. Таму я, на жаль, размаўляць не навучылася.
– Вітаю! Продкі Дастаеўскага, Шастаковіча, Пушкіна, Гагарына, Церашковай зь Беларусі. Сучасьнікаў: Навадворскай, Антонава, Макарэвіча, Ж.Алфёрава таксама. Што вас вабіць на гэтай зямлі, на зямлі нашых суседзяў-супернікаў? Прабачце, пішу з мабілы…
–
Уласна, у ва мне няма беларускай крыві ні кроплі. Ёсьць крыху польскай – 1/16. Беларускай няма ні грама. Прыцягвае – гісторыя. Гісторыя, агульная з Княствам Літоўскім, і я ўсё ж нарадзілася ў Беларусі, нарадзілася, выгадавалася… Прырода мне вельмі падабаецца, Гэрб “Пагоня” падабаецца… Сьцяг Бел-Чырвона-Белы падабаецца. Але ў вас вельмі вялікі разрыў – ад такіх, як Кастусь Каліноўскі, да самых ціхіх і забітых, якія мне ніколі не падабаліся і не спадабаюцца. Гэта тыя, хто добраахвотна галасуюць за Луку. Такія ж таксама ёсьць. Іх нашы карэспандэнты на вуліцах спыняюць, і яны кажуць, што “так, мы свайго прэзыдэнта падтрымліваем”. І нібыта гэбісты не стаяць побач, маглі б і праўду сказаць. Баяцца сказаць праўду. А можа быць, насамрэч так і думаюць.
Я бачыла беларускія лясы – нічога падобнага няма ў Падмаскоўі, гэта сапраўдныя лясы. Дзікія лясы, непрычасаныя лясы. Ну, і прыцягвае, канешне, такі пэрсанаж, як Кастусь Каліноўскі. Тая частка гісторыі, якая ў вас агульная з Літвой – цудоўная. Таму захад Беларусі, Гродзеншчына, яны традыцыйна і заўсёды ў апазыцыйнасьці апярэджвалі ўсходнюю частку. Мы з імі сутыкаліся ў канцы 1980-х. Але нават тады раздаваць на вуліцах Менску ўлёткі, хадзіць з лёзунгамі , прыязжалі “ДС-аўцы” з Масквы, таму што “мясцовыя” вялі сябе больш сьціпла, і нават вашае менскае КДБ расчыняла вокны і глядзела на іх з цікавасьцю, таму што такога яны ў сябе ня бачылі. Ну, ускраіна імпэрыі – ёй цяжка даводзілася.
Прызнацца, Украіна мне сымпатычная болей, таму што там быў ОУН, там было УПА, там быў і Бандэра, там змагаліся з савецкай уладай, прабачце, да 1952 года [Навадворская проста ня ведае пра такое ж змаганьне ў Беларусі. – Рэд.]. Гэта вельмі істотна. Але ў першынстве барацьбы з савецкай уладай Беларусь і Украіну апярэджвае Літва.
– Валерыя Ільінічна, якое ваша стаўленьне да кпінаў Максіма Галкіна на ваш конт? Нейкі негатыўны вобраз ён вам стварае, вы так не лічыце? З павагай, Наталля.
–
Дарагая Натальля, Максім Галкін – чалавек прыўладны, ён любіць добра жыць, ня любіць непрыемнасьцяў. Ён не пытаецца ў мяне, што рабіць, і я яму ніякай ліцэнзіі не давала на ягоныя дурныя і пошлыя жарцікі, якія ён укладае мне ў вусны. Між іншым, ён на закрытых уладных “тусоўках” мае другую Навадворскую, і там ён ужо зьдзекуецца зь мяне напоўніцу. А на публіцы ён нібыта “за”, але робіць зь мяне кончаную дурніцу, якая змагаецца з аднымі камуністамі, але пра Пуціна ня кажа ні слова. Гэта ўзровень ягонай сьмеласьці, такі ў яго “столь“ – а ля Аркадзі Райкін – жарты наконт булачных, хатніх гаспадынь, хімчыстак і атэлье. Гэта насамрэч вельмі агідны чалавек, Максім Галкін, але, на жаль, я яго не кантралюю.
2. ПРА РАСЕЙСКУЮ АПАЗІЦЫЮ
– У інтэрвію Свабодзе, камэнтуючы апошнія падзеі ў Расеі, калі сілай міліцыі былі разагнаныя апазыцыйныя шэсьці ў Маскве і Санкт-Пецярбургу, Валерыя Навадворская сказала:
–
У нас пакуль яшчэ да такіх эксцэсаў, як “суткі” за ўдзел у несанкцыянаваным мітынгу, не дайшло. Таму жыцьцярадасна гуляюць, плоцяць штраф у тысячу рублёў і выбіраюцца з пастарунку праз 5-6 гадзінаў максымум. Ня ведаю, хто з нашай эліты пагадзіўся б на такую меру адказнасьці, якая прымяняецца ў Беларусі. Жадаючых было б няшмат.
Расея “растрэніраваная” – апошні раз у нас такое было у канцы 1980-х гадоў, калі Гарбачоў яшчэ ня ведаў, чаго чакаць ад народу. І гэтым спосабам несанкцыянаваных мітынгаў карыстаўся толькі “Дэмакратычны саюз”. І мы былі, фактычна, адны. “ДэмРасея” за намі ня ішла, а ішла толькі на санкцыянаваныя акцыі. Таму я і кажу, што ўсе гэтыя сьмелыя, якія сёньня мала чым рызыкуюць – ну хіба што дадуць дубінкай, але гэта перажыць можна. Але калі б было, як у Беларусі, дык Каспараў атрымаў бы столькі ж гадоў адсідкі, колькі Казулін за арганізацыю масавых беспарадкаў.
І потым, у нас гэтыя маршы не падобныя на беларускія. У Менску “чыстыя дэмакраты” ідуць і патрабуюць свабоды, а ў нас “Дэмсаюз” ня можа далучыцца да “Маршу нязгодных”, таму што Аб’яднаны грамадзянскі фронт напіхаў туды камуністаў і фашыстаў. Прычым, ня проста камуністаў, а нейкіх ужо крайніх трацкістаў, “малінавых”, кшталту “акээмаўцаў” з Саюзу камуністычнай моладзі. Альбо лімонаўцаў, прабачце, з нацысцкай сымболікай. Гэта вельмі псуе “Маршы нязгодных”, бо пазбаўляе іх маральнай чысьціні, ідэйнай цэласнасьці і пераўтварае гэта ў даволі брудную справу палітыкаў – такіх як Каспараў, Касьянаў, Лімонаў, якія наперад выстаўляюць моладзь. І моладзі ламаюць рэбры, а Касьянаў абсалютна цэлы сыходзіць, яго яшчэ ніколі не затрымлівалі. А Каспараў пасьля таго, як у мінулы раз у Піцеры ён проста сышоў са сваёй аховай, вырашыў “здавацца”.
Так што ў нас далёка ня ўсё чыста і праведна, як у Беларусі [Навадворская ня ведае сапраўдную сітуацыю, ніжэй яе паправілі. – Рэд.]. У нас тут яшчэ і амбіцыі замешаныя. Нават нібыта дэмакратычныя ўдзельнікі “Маршу нязгодных”, кшталту Каспарава, яны даказваюць, што рэформы ў нас у 1990-я гады праводзіліся “ня так”, валяць усё на Саюз правых сілаў, кажуць, што яны б лепей зрабілі. То бок – хлусяць па-просту, хлусяць дзеля сваіх амбіцыяў, каб некуды патрапіць.
Ну а Пуцін… Пуцін зайздросьціць славе Лукашэнкі, але наўрад ці гэтую славу трэба мець. Ён забываецца на тое, як далёка ад яго “Васьмёрка”.
Жыве Беларусь!”
– Вечар добры, Валерыя Ільінічна! Мы вельмі паважаем Вас за Вашую цьвёрдую пазіцыю, за тое, што Вы гаворыце праўду, нават калі яна непапулярная. 1) ДС вельмі невялікі (150 чалавек для 150 мільённай расеі – крохі), але ці існуюць сілы, блізкія дэмакратычнаму саюзу? Як Вы ставіцеся да “Яблока” і Яўлінскага як палітыка ў прыватнасьці? Што прымушае Вас зараз падтрымліваць СПС, хоць вы самі не аднойчы падкрэсьлівалі, што гэтая палітычная сіла мае імперскія амбіцыі? 2) У інтэрвю Свабодзе пра “Марш несогласных” Вы расказалі пра сваю пазіцыю (якую я падтрымліваю) адносна гэтай акцыі. Хацелася б пачуць аналіз гэтай падзеі: хто дазволіў сабраць людзей у самым сэрцы Расеі , хто “крышевал” акцыю, якая мае прамыя адносіны да выбараў 2008? Генералітэт? Алігархі? Хацелася б пачуць ад Вас больш падрабязна пра расклад Сіл у Крамлі.
–
1) Яны [маецца на ўвазе СПС, “Яблака”. – Рэд.] маюць не імпэрскія амбіцыі, а імпэрскі асадак. І ня ўсе, далёка ня ўсе – Барыс Нямцоў ужо ня мае ніякага імпэрскага асадку. Многія ад гэтага вылечыліся. “Дэмакратычны саюз” – правая арганізацыя, вельмі правая, правейшая за Маргарэт Тэтчэр і Рэйгана. Мы падтрымліваем СПС, таму што ў іх разумная праграма. Так, чагосьці яны баяцца, хаця і перастаюць, цяпер іх так улады калечаць, што яны хутка зусім перастануць баяцца. Таму што шлях будзе толькі наперад, а ў Крэмль іх болей, на шчасьце, не запрашаюць – там іх спалохаліся, і дзякуй богу. У іх больш чым разумная праграма, у гэтай партыі сышліся ўсе інтэлігентныя людзі Расеі, дзякуючы якім яна яшчэ ня вымерла з голаду – усе тыя, хто рабілі ельцынскія рэформы. Ельцын, канечне, пакінуў уладу зусім не таму, каму было трэба, але тым ня менш, вялікія рэформы ён зрабіў. Народ, які не скарыстаўся гэтымі рэформамі, шмат у чым сам вінаваты, што так адбылося. “Яблоко” – арганізацыя ня толькі левая, што нам вельмі агідна, яны яшчэ і палітыканы, яны ў Крэмль раней за СПС дабіраліся, і Пуціна ласкава аблізвалі, нават па тэлебачнаньні паказвалі, як Яўлінскі паціскае яму руку – яны ня ёсьць ні антыкамуністычная, ні празаходняя арганізацыя, як СПС. Можа быць, яны блізкія да эўрапейскіх сацыял-дэмакрактаў, але ў нашых умовах гэта яшчэ горш, чым у Эўропе. Яны вельмі баязьлівыя, дрэнныя таварышы. СПС ніколі ДС не здаваў, не рабіў заўвагаў – маўляў, вы нас падстаўляеце, заўжды даваў слова на сваіх зьездах, а “Яблоко” побач з намі нават стаяць баіцца. І зараз яны зьвязаліся зь лімонаўцамі, з АКМаўцамі, і бегаюць зь імі па вуліцы, а ня з намі і СПС. Таму падтрымліваць іх практычна немагчыма. Яўлінскі патрабуе за саюз зь ім адмовіцца ад рэформаў, ад усёй лібэральнай мінуўшчыны, і каб мы сталі на калені і яшчэ пакаяліся ў тым, што ў 1993 годзе падаўлялі мяцеж Руцкога і Хасбулатава. Зь імі немагчыма супрацоўнічаць, мы і СПС шмат разоў спрабавалі, але гэтыя людзі ня бачаць розьніцы між ворагамі і сябрамі, нават на апошніх выбарах. Дарэчы, яны ўвесь час губляюць рэйтынг, таму што іх ідыёцкая пазыцыя пачала раздражняць інтэлігенцыю, а СПС набірае ачкі.
– 2) Ну, пра расстаноўку сілаў у Крамлі я мала ведаю, нас туды не запрашаюць. Па-мойму, там ніякіх сілаў няма, а ёсьць проста бойка за месца ля пуцінскіх пантофляў. Яны адштурхоўваюць адзін аднаго, гэта заўсёды было, і пры савецкай уладзе біліся за ўвагу генсека – гэта не азначае, што там ёсьць розныя палітычныя сілы, там толькі адна сіла, прычым вельмі тупая, злосная, антызаходняя, імпэрская і абсалютна нецывілізаваная. Што тычыцца таго, што Вы ўбачылі ў “Маршы нязгодных” нейкую руку Крамля – гэта, канечне, памылкова. “Марш нязгодных” – гэта іншая частка карцінкі. Улада ў нас дрэнная, але і апазыцыя ў нас неразумная. Ніхто з нас ужо ня можа выйсьці на вуліцу, і не АМОН нам гэтага не дазваляе, а Гары Каспараў, які напусьціў у сваю партыю лімонаўцаў–нацыстаў, і АКМаўцаў–камуністаў, і цяпер нельга выйсьці на вуліцу, каб не апынуцца пад іхнымі сьцягамі. То бок, сапраўдныя дэмакраты з антыкамуністычнымі перакананьнямі ня могуць удзельнічаць у гэтых акцыях, таму што адразу ж трапляюць пад лімонаўскія сьцягі. А ў такой кампаніі немагчыма зрабіць штосьці разумнае і па-сапраўднаму прагрэсіўнае. Але гэта не таму, што яны працуюць на Крэмль. Касьянаў працуе на сваю ўласную фанабэрыю, Касьянаў – магчыма, крамлёўскі праект. Яму дазваляюць дзейнічаць, іначай даўно ўжо завялі б крымінальную справу. На яго шмат назапасілася за час ягонага прэм’ерства. Каспараў – цалкам шчыры, але ён проста вельмі дрэнны палітык, у адрозьненьне ад шахмат, бо ён добры шахматыст, але ён не разумее нічога ў палітыцы, і лічыць, што зрынаць Пуціна трэба калектыўна, а там паглядзім. А потым, зразумела, бывае кастрычніцкі пераварот і да ўлады прыходзяць бальшавікі. Аднойчы ў лютым 1917 году ўжо гэты варыянт паспрабавалі. Гэты Марш зусім ня мае дачыненьня да Беразоўскага, Беразоўскі проста “пракукарэкаў” напярэдадні гэтага маршу. Людзі насамрэч маюць падставы пратэставаць. Але дрэнна тое, што яны робяць гэта ў кампаніі з чырвона-карычневымі, якія часова прыкінуліся прыхільнікамі Канстытуцыі.
– Валерыя Ільінічна, калі ўжо мы зможам перайсьці ад дысідэнцтва і асэнсаваньня да эфектыўнай сумеснай палітыкі, эфектыўных сумесных дзеяньняў грамадзянскай супольнасьці Расеі, Беларусі, міжнародных структураў па зьмене сітуацыі і недапушчэньні парушэньня Канстытуцый, далейшага сасьлізганьня ў аўтарытарызм і дзікунства? Ці настольі важныя разборкі і высьвятленьні ўнутранага зьместу “незадаволеных”, калі іх дзеяньні накіраваныя на разбурэньне набіраючай сілу аўтарытарнай сістэмы, якая ўяўляе, на дадзены момант, найбольшую пагрозу? Ці настолькі трэба баяцца, што яны прынясуць горшае, у выпадку посьпеху?
–
... Што да нас, то Дэмакратычны саюз абсалютна не канфліктны. Канфліктуюць тыя, хто хоча нешта атрымаць. Мы не прэтэндуем ані на месца ў парлямэнце, на пасаду кандыдата на прэзыдэнта, а іншыя прэтэндуюць, і кожны лідэр задае сабе пытаньне: а я дзе буду ў гэтым раскладзе? Вось так узяць падлічыць шансы на праймэрыз і ўсім працаваць на кандыдата, у якога больш шансаў, забыўшы пра сваю асабістае самазамілаваньне – гэта, здаецца, ніхто зь іх ня здольны зрабіць. Барыс Нямцоў, які спрабуе зрабіць адзінага кандыдата, ён ужо стаміўся. Што да нас, то ў нас толькі прынцыповыя адмовы: прабачце, сёньняшняя ўлада – паўчырвоная, паўфашыстоўская. Зразумела, чакісцкая – перадавы атрад партыі… Але гэта не азначае, што мы павінны зь іхнымі канкурэнтамі, у якіх такая самая ці яшчэ горшая праграма, зь лімонаўцамі і АКМаўцамі, аб’ядноўвацца. Таму што ў нас ёсьць мэта: не пагоршыць сытуацыю, а палепшыць, і мы ня можам сабе ўявіць, як палепшыцца сытуацыя, калі да ўлады прыйдзе Лімонаў. Прачытайце іхную праграму на рэгіянальных сайтах – яны яе схавалі, прыбралі з фэдэральнага сайта, каб дэмакраты не чыталі – яны даюць яе толькі сваім, у іх дзьве праграмы. Пачытайце, і вы пераканаецеся, што гэта – штосьці… На сьцяг іх паглядзіце, на назву – якія нармальныя людзі сталі б гэта рабіць? Пра АКМаўцаў я ўжо не кажу – гэта, па-мойму, усім ясна, што гэта ня проста чырвоныя, а яшчэ і трацкісты. Як можа палепшыцца становішча ў выніку іх прыходу да ўлады – мне незразумела, і нікому незразумела. У нас аднойчы ўжо палепшылася становішча, калі замест царскага рэжыму ўзьнік бальшавіцкі. Канечне, Пуцін нашмат горшы за царскі рэжым, але і да царскага рэжыму інтэлігенцыя мела прэтэнзіі. І замест таго, каб высьвятляць зь ім адносіны асобна, яны вырашылі аб’яднацца з бальшавікамі. Вынік мы “расхлёбываем” да сёньня.
– Шаноўная спадарыня Валерыя! Скажыце, калі ласка, што Вы думаеце аб тым, што некаторыя расейскія алігархі спансуюць частку беларускай апазіцыі? Гэта пэўная тактыка кантролю за “малодшым братам”, спроба насаліць Крамлю (прыгадайма спадара Беразоўскага і ўкраінскую памаранчовую рэвалюцыю) ці проста гульні багатых людзей у вяршэнне лёсаў народаў? Дзякую за адказ. Таццяна Елавая, БУНТ.
–
Дарагая Тацяна, я думаю, што ў вас не зусім дакладныя зьвесткі. Расейскія алігархі сядзяць толькі ў Крамлі. Алігарх – гэта той, у каго ёсьць ня толькі грошы, але і палітычная ўлада. А чэкісцкая алігархія, будзьце пэўныя, вашую апазыцыю фінансаваць ня будзе. А калі хтосьці з буйных бізнэсмэнаў штосьці б даваў, то, выбачайце, ён даваў бы тайна, ніхто б з вас пра гэта не даведаўся. І за гэта яго б жыўцом падсмажылі. Хадаркоўскі гэтага не рабіў, ён спрабаваў фінансаваць расейскую апазыцыю – дый тое, вы ведаеце, дзе ён цяпер. Што да Беразоўскага – ня веру. Ведаю яго асабіста, ведаю, што ён на “Лібэральную Расею” даваў грошы, толькі на банкеты – нават на пячатку ня даў. Ведаю, што гэтыя алігархі выгналі па сутнасьці на вуліцу “Московские новости”, якія дасталіся ўладзе, і “Коммерсантъ”, які цяпер належыць ужо іншым людзям і невядома на каго будзе працаваць, і “Независимую газету” . Яны ня здолелі пракарміць нават расейскі незалежны друк. Яны пабаяліся. Нашае “Новое время”, якое было да “Нью Таймс”, часопіс цалкам апазыцыйны, загінуў ад недахопу сродкаў – проста скончыліся грошы, яны не далі анічога. Тое, што Беразоўскі кажа – Вы яго ня слухайце, гэта ўсё хлусьня, ён за грош задушыцца. І ніякіх грошай ён на памаранчавую рэвалюцыю не даваў, а толькі хваліўся, падводзячы Юшчанку “пад манастыр”. Калі хто і даваў грошы на аранжавую рэвалюцыю, то ўкраінскія бізнэсоўцы, а на Беразоўскага можаце не разьлічваць.
3. ПРА БУДУЧЫНЮ РАСЕЙСКАЙ ІМПЕРЫІ, УЗАЕМААДНОСІНЫ ЯЕ ЎЛАДАЎ з Лукашэнкам.
– Валерия, я вас обожаю! Як вядома, камуністычны дэмакрат прэзідэнт РФ Б.Ельцын перадаў уладу з рук КПСС ў рукі НКВД-КГБ-ФСБ, як бы не ведаючы, што з 2000-га гэта чэкісцкая партыя наўрад аддасць яе ў чые-небудзь іншыя рукі… Мая Беларусь “вырашыла” не марнаваць час і зрабіла гэта яшчэ ў 1994 годзе, абраўшы на пасаду прэзідэнта антыпода нацыі… Дэмакратыя ва Украіне таксама ў перадсмяротных курчах… Няўжо дзеля таго каб перадаць усю ўладу чэкістам, народы Расейскай Імперыі столькі пакутавалі з 1917-га?… Няўжо толькі дзеля таго, каб зноў вярнуцца ў вечны 1937-ы год?… З павагай, Anatol Starkou. Brooklyn, NY, USA.
–
Паважаны Анатоль, бяда ўся ў тым, што народы Расейскай імпэрыі пры савейкай уладзе ня толькі гінулі і пакутавалі, яны забівалі адзін аднаго зь вялікім энтузіязмам, і няясна, ці яны пакутавалі, ці крычалі “ўра”. Пакутавалі толькі лягернікі і інтэлігенцыя, калі толькі каму ўдалося пазьбегнуць зьнішчэньня. А бальшыня ў гэтай стайні пачувала сябе вельмі камфортна, цярпелі толькі нацыянальныя ўскраіны. Нацыянальныя ўскраіны і сышлі – праўда, некаторыя адразу ж увялі фэадалізм, як ва Ўзбэкістане і Туркмэніі. А пра народы Расеі, на жаль, нічога добрага сказаць нельга. Яны пабудавалі сабе тое, што мелі ў галаве – праект чарговага канцлягеру. Вышкі па пэрымэтры і вартаўнікі на вышках, вертухаі. А Пуцін як кум, гаспадар зоны, цалкам іх задавальняе. Гэта вельмі непрыемна, але гэта не зьдзіўляе.
– Шаноўная Валерыя Ільінічна! Зычу Вам здароўя, посьпехаў у змаганьні за правы чалавека. Як Вы лічыце, чым тлумачыцца расейскі шавінізм, яго нянавісьць да “нерускіх”? Чаму расейцы лічаць беларусаў братамі, да таго моманту пакуль мы не пачынаем карыстацца беларускай мовай і адстойваць права на існаваньне сваёй дзяржавы? Тады што толькі не пачуеш у свой адрас – “нацы”, “фашыст” і г.д. І яшчэ, чаму расейцы (тыя што атабарыліся на Беларусі, а гэта 11% насельніцтва – адстаўныя ахвіцэры, прысланыя кіраўнікі… ), у пераважнай большасьці ненавідзяць беларускую мову, адмаўляюць беларускую гісторыю, культуру, дзяржаўнасьць? Дзякуй. З павагай, Бенедзікт.
–
Дарагі Бэнэдыкт, праблема ў тым, што Расея занадта доўна была імпэрыяй... У Расеі процьма людзей, якія шчыра перакананыя, што вы – рускія. А яшчэ – што ўкраінцы рускія. Калі славяне, лічаць яны, то няважна – “пралетарыі ўсіх краінаў, гэць да кучы”. Імпэрыя, яна вельмі цяжка сыходзіць з розумаў, асабліва зь неадукаваных, а ў нас цэнз адукаванасьці вельмі нізкі ў Расеі. Яны звыклыя – ардынская традыцыя, – быць звышдзяржавай, што ўсе іх цалуюць, абдымаюць для выгляду, прывыклі да свайго фантану Дружбы народаў, самі паверылі ў свае казкі, што яны ўсіх ашчасьлівілі. Яны шчыра думалі, што Латвія, Эстонія, Літва бязь іх прападуць, яны шчыра так лічылі. Маўляў, яны ім зрабілі прамысловасьць, і бязь іх гэта будзе такі аграрны дадатак, дзе апроч творага нічога не сустрэнеш. Для іх быў вялікі шок пабачыць, як Эстонія фактычна за вельмі кароткі час дайшла да Эўразьвязу. Натуральна, што яны, калі сустракаюць нейкі парастак нацыянальнай сьвядомасьці, пачынаюць таптаць гэта ботамі, бо гэта зьневажае іхнае імпэрскае пачуцьцё: усім было так добра, а цяпер раптам узьніклі нейкія нацыі і яшчэ на нешта прэтэндуюць! Гэта было і ў Расейскай імпэрыі, нават белыя афіцэры казалі пра эстонцаў – вось гэтыя чухонцы, якую яны могуць мець дзяржаву? А наконт вялікадзяржаўнага шавінізму нават Ульянаў У.І. і той заўважыў: савецкая ўлада нічога тут не зьмяніла.
Іх трэба выхоўваць тым, каб у іх заставалася як мага менш тэрыторыі. Расея ўсё яшчэ завялікая, шмат патрабаваньняў. Дай бог, каб мы сталі канфэдэрацыяй, толькі тады мы ад гэтага вылечымся. Пакуль ёсьць такая тэрыторыя з нафтай і газам – пішы прапала. А вашыя кіраўнікі народнай гаспадаркі – гэта ж не беларусы, нават калі ў пашпарце ў іх так пазначана, гэтыя 11% сілавікоў і г.д. – яны заўсёды былі стаўленьнікамі спачатку імпэрыі, потым Масквы, Савецкага саюзу – “человек проходит как хозяин необъятной родины своей”, няма для іх ні чорных, ні каляровых. Нават Васіль Быкаў сваімі расповедамі пра Беларусь у яго першых аповесьцях – і тое іх “крыўдзіў”. Таму ён быў у імпэрыі не пры двары, а Зянона Пазьняка наагул запісалі ў фашысты. Калі ў чалавека ёсьць нацыянальная самасьвядомасьць – ён “фашыст”. Гэта вылечваецца толькі сьціпласьцю, а сьціпласьць зьявіцца, калі ня будзе нафты і газу, ядзернай зброі і такой агромністай тэрыторыі. Да гэтага нічым не дапаможаш.
– Шаноўная Валерыя Іл’інічна! Перад усім дзякуй Вам за Вашую пазіцыю і смеласць. Сачу за кожным Вашым выступам, артыкулам. Супрацьстаяць столькі гадоў таталітарнай махіне – гэта мужны учынак, подзвіг. Рэдкія выхадцы з Беларусі маюць такую ж смеласць… Ці пагадзіцеся Вы з высноваю, што моц духу такія людзі як Вы знаходзяць у сапраўднае Веры? Чаму, на Вашую думку, руская праваслаўная Царква не супрацьстаіць гвалту і новай хвалі таталітарызму, што падымаецца ў Расеі? Ці не адчувае небяспеку для сябе, ці абрала іншую ролю? Якую? Дзякуй. Вашая прыхільніца, з Берасьця.
–
Рэч у тым, што РПЦ – гэта дзяржаўная царква, спадкаемца той царквы, якая хрысьціянства ў Расеі згубіла яшчэ да Кастрычніцкай рэвалюцыі, і зь якой так лёгка разьвіталіся, далі зьняць званы, не баранілі, таму што гэта была казённая царква, якая апранула, паводле словаў Уладзіміра Салаўёва, віцмундыр і ўзяла дзяржаўны меч. Яна ня мае да хрысьціянства ніякага дачыненьня. Яны Эвангельля не чыталі і чытаць ніколі ня будуць. Гэта проста ідэалягічны аддзел партыі ўлады, і ўсё, што яны засвоілі з Эвангельля – гэта што няма ўлады не ад бога. Усё. Усё астатняе іх не хвалюе. Гэта фарысеі, крывадушнікі, я ня маю да іх ніякага дачыненьня. Я ўваходжу ў прыход, абшчыну айца Якава Кротава, вучня Аляксандра Меня, айцец Якаў Кротаў – дэмакрат, працуе на “Свабодзе”, гэта адзін з самых адукаваных тэолягаў у Расеі, чалавек абсалютна заходні, які вольна мысьліць. Фармальна мы знаходзімся пад рукой Канстантынопальскага патрыярха, а наш біскуп Ігар – ён з грэка-католікаў, ён у Харкаве выкладае ва ўнівэрсытэце гісторыю і тэалёгію. Спачатку мы паміналі папу рымскага, калі ў нас быў біскуп Віталі, цяпер памінаем канстантынопальскага патрыярха – а пра Алексія нават ніводнага слова ніхто ня кажа. Нас наагул называюць “сектай”, і калі б быў іншы час, нас ужо ўсіх на вогнішчы б спалілі, пачынаючы з айца Якава. Расеі патрэбны пратэстантызм у той ці іншай форме, і Расея зараз не зьяўляецца хрысьціянскай краінай, гэта глыбокае паганства, а хрысьціянствам яны карыстаюцца як дручком, каб заганяць людзей у дзяржаўны хлеў.
– Паважаная Валерыя Ільінічна, у расеі зьявіўся рух “Лукашэнка 2008”. Цікава зразумець, што гэта за людзі, яны падманутыя да такой ступені, ці маюць праблемы з сумленьнем, можа, з галавой, ці ім такое якраз і трэба? Бо цяжка сабе ўявіць, што “такое” можна жадаць. Дзякую. Туравец Віктар.
–
Паважаны Віктар, мы тут пра такі рух нават ня чулі. Тут два варыянты – гэта альбо жарт, назло Пуцінскім пераемнікам: маўляў, давайце ўжо лепей цэлага Лукашэнку, гатовы тыран не падвядзе – ня выключана што хтосьці зь юзэраў проста “прыкалываецца”, хаця я ня стала б жартаваць з такімі рэчамі ў Расеі. І другі варыянт – магчыма, што гэта моцна пракамуністычная арганізацыя, якая была прадстаўленая на “Эхо Москвы” падчас інтэрактыўнага галасаваньня. Там было такое цікавае галасаваньне: “Хто варты таго, каб быць прэзыдэнтам расейска-беларускага саюзу?”. Венедзіктаў яго два разы паўтараў, бо думаў, што кампутар памыліўся: Пуцін – 16 %, Лукашэнка – 84%. То бок, у нас поўна саўкоў, якія хочуць, каб абрабавалі бізнэс, правы і свабоды іх не хвалююць, Эўропу яны ненавідзяць, яны хочуць, каб Пуцін з усімі пасварыўся, ня езьдзіў на Захад, сядзеў у сябе ў дупле, як сыч. Яны лічаць, што ў вас у Беларусі ўсё дзеляць пароўну, што ў вас няма злачыннасьці, што ў вас няма багатых і бедных. Тады гэта такія крутыя стопрацэнтовыя саўкі. Ніводнага чалавека адтуль ніхто ня бачыў, так што гэта чорная котка ў чорным мяху.
– Ці ёсьць верагоднасьць таго, што новы прэзідэнт Расеі зьменіць адносіны з “брацкай Беларусіяй” і зноў пачне фіансаваць рэжым Лукашэнка?
–
Ня думаю, што пачне фінансаваць (грошы яны ўсе любяць), але і ня думаю, што будзе скідаць. Калі прыбраць дыктатуру, калі прыбраць гвалт, то раптам на свабодных выбарах беларускі народ возьме і прагаласуе за Казуліна і за Мілінкевіча, калі людзей не запалохваць? Яны на такую рызыку ня пойдуць, ім патрэбная тут марыянэтка. А раптам іхная марыянэтка ня пройдзе на выбарах, то хто будзе несвабодныя выбары арганізоўваць, калі ня будзе Лукашэнкі? Вось і мяркуйце самі. Яны будуць трымаць Лукашэнку, але трымаць яго ў “чорным целе”, каб ён крый божа ня стаў прэзыдэнтам Расеі і ня зьеў лішняга кавалку.
– Што чакае Расею ў 2008 годзе?
–
У Расеі будзе якая-небудзь кікімара на месцы прэзыдэнта, альбо застанецца Пуцін, такі варыянт таксама магчымы. Таму што яны закусілі цуглі, б’юць людзей на вуліцах, пачалі справу супраць Гары Каспарава – у іх проста канчаткова паехаў дах, яны звар’яцелі, таму ўсе абяцаньні Пуціна могуць пайсьці каню пад хвост. А калі не, то будзе хтосьці з чэкісцкай раці ў якасьці пераемніка, які ў дакладнасьці працягне пуцінскую палітыку.
– Як далёка, у вашым бачаньні Расійскай сітуацыі, Пуцін здольны зайсці у аднаўленьні сталінскай дыктатуры з таталітарным кантролем усіх сфер жыцьця сваіх грамадзян? Як вы лічыце, ці ёсьць нейкі мозг, маніпулюючы як Пуціным, так і Лукашэнкам, пры гэтым аддаючы апошняму ролю выпрабавальніка розных рэпрэсіўных тэхналогій? Д.З.
–
Ды не, няма ніякага адзінага цэнтру – гэта ўжо кансьпіралёгія. Ёсьць людзі, якія дзейнічаюць праз сваю неразумнасьць і сапсаванасьць. Рэч у тым, што таталітарны праект раскручваецца сам, як асфальтавы каток, і ў іх ужо няма рэальнага бачаньня сытуацыі, яны яго не кантралююць, таму што яны абрубілі ўсе канцы, магчымасьць для сябе атрыманьня нармальнай інфармацыі, калі закрылі лібэральныя СМІ, “пастроілі” ўсю прэсу, увесь бізнэс, ніхто ня можа запярэчыць… Няма зваротнай сувязі. Ад гэтага руйнуюцца дзяржавы, тым больш у сучасным сьвеце, калі магутнасьць дзяржавы не ў чыгуне і не ў насельніцтве, а ў высокіх тэхналёгіях і ў інтэлекце грамадзянаў. Гэта ўсё можа разваліцца, і я ня ўпэўненая, што гэта будзе дрэнна, бо Кіеўская Русь была лібэральнай дзяржавай менавіта таму, што гэта была канфэдэрацыя, канкурэнцыя, свабода тэрыторыі. Я думаю, для Расеі гэта таксама было б добра.
– Шаноўная сп-я Навадворская! У рэтрасьпектыве імперская экспансійная палітыка Расеі прынесла Расеі немалыя тэрытарыяльныя, эканамічныя і палітычныя прыбыткі (і працягвае да сёньня прыносіць іх праз нафтадяляры). Сярэдні расіянін асацыюе гэта з добрай палітыкай, якая ідзе яму на карысьць. Якім аргументам Вы можаце пераканаць грамадскую сьвядомасьць, што гэта ня так і што трэба адмаўляцца ад імперскай палітыкі? З павагай, Алеся С.
–
Алеся, у нас ёсьць такі эканаміст, Андрэй Іларыёнаў, які даўно падлічыў, што наш рост ВУП, нягледзячы на нафту і газ – меншы, чым ва Ўкраіне, дзе няма нафты і газу. Натуральна, гэта менш чым у краінах Балтыі. Тут мы адстаем. Нафтадаляры не замяняюць прамысловасьць, прадуктыўнасьць працы. Барыс Нямцоў падлічыў, што гэтых нафтадаляраў на такую краіну выйдзе па 500 у год на чалавека. Тут не Саудаўская Арабія, тут здабыча нафты вельмі дорага каштуе, а насельніцтва, у адрозьненьне ад маленькага насельніцтва Саудаўскай Арабіі, вельмі вялікае, і ўсе есьці хочуць. Так што грамадзяне Расеі нічога не атрымліваюць ад нафтадаляраў, апроч непрыемнасьцяў – таму што нафтадаляры і газадаляры падаграюць нахабства расейскіх уладаў, іхную фанабэрыю ў дачыненьні да суседзяў і іх легкадумнасьць. Яны не рыхтуюць прамысловасьць, у Расеі няма сельскай гаспадаркі, наагул нічога – а нафта і газ калі-небудзь скончацца. І жаданьне ня слухаць эўрапейскіх урокаў, не будаваць дэмакратыю, не ствараць працоўных месцаў, не разьвіваць рынак, а проста рабаваць, як абрабавалі ЮКОС – гэта таксама галавакружэньне ад нафтадаляраў. Таму калі б у Расеі не было нафты і газу, гэта было б для яе дабрадзейным, мы ўсе молімся за тое, каб газ выпарыўся, а нафта высахла. Вось у Японіі нічога гэтага няма, таму гэта другая эканоміка ў сьвеце.
– Якой Вам уяўляецца сапраўды дэмакратычная Расея? Гэта федэрацыя, ці канфедэрацыя? Куды скіраваны палітычны курс Пуціна?
–
Цяпер у нас няма нават фэдэрацыі, сёньня Расея – унітарная дзяржава. У нас адмененыя выбары губэрнатараў, тэрыторыі жорстка кантралююцца, ня могуць пакідаць сабе ўсе свае грошы – яны ўсё пералічваюць у цэнтар і ў выглядзе міласьціны атрымліваюць некаторыя сродкі назад. Цяпер Расейская фэдэрацыя – не фэдэрацыя, а Расеі трэба пажыць у форме канфэрдэрацыі. Я ў адказах на папярэднія пытаньні тлумачыла, чаму. Моцны цэнтар Расеі супрацьпаказаны. Гэта тыражаваньне імпэрскай сьвядомасьці. Невялікія кампактныя дзяржавы, якія будуць канкураваць адна з адной і будуць аб’яднаныя агульнай культурай, мовай, якраз тое, што было ў Кіеўскай Русі – гэта шанс. Калі, канечне, яны не пачнуць біцца адна з адной. То бок, гэта шанс для разумных людзей, якія пойдуць на такі варыянт. Для дурняў наагул шансаў няма.
– Дзень добры! Паважаная Валерыя Навадворская, на ваш погляд, ці будзе спадар Пуцін у трэці раз прэзідэнтам? Абгрунтуйце, калі ласка, адказ. Дзякую, Максім
–
Пуціну гэта было б нявыгадна, калі б ён хацеў займаць месца ў “васьмёрцы”. Калі ў Пуціна будзе статус Лукашэнкі, ён будзе вымушаны адмовіцца ад многіх звычак. Гэтак мы думалі раней, да пачатку гэтай сытуацыі татальнага разгону апазыцыі – зьбіцьця на вуліцах і г.д. Цяпер мы самі ня ведаем, што вырашыць Пуцін, і што вырашыць Захад – гэта ж вельмі важна, каб Захад не дазваляў такога варыянту, проста бы папярэдзіў, што Пуцін выляціць з “васьмёркі”. Калі ж Захад дзеля нафты і газу захавае ў “васьмёрцы” нават вечнага Пуціна, узурпатара, тады магчыма што заўгодна.
– Як Вы лічыце? Ці магчымы аншлюс Беларусі Расеяй? Што зь яго на Вашую думку атрымаецца?
–
Нічога не атрымаецца. Я ўжо казала, што расейская ўлада ня схільная дзяліцца з Лукашэнкам, які вельмі здольны папуліст і іх абыйдзе сярод нашых “саўкоў”. А Лукашэнка даўно ўжо прыглядаецца да Крамля, яшчэ з часоў Ельцына, калі лётаў агітаваць у расейскую правінцыю супраць расейскага прэзыдэнта. Саюзу ня будзе, будуць размовы пра саюз. Лукашэнку ня хочацца застацца марыянеткай у руках Масквы, і апынуцца і бяз грошай, і без уплыву, і без сваёй уласнай дыктатуры. Але і “здымаць” Лукашэнку Крэмль ня будзе.
4. ПРА СВАЕ ЎЯЎЛЕНЬНІ, ЧАСТА НЕАБГРУНТАВАНЫЯ, АБ БЕЛАРУСКІМ ГРАМАДСТВЕ І БЕЛАРУСКАЙ АПАЗІЦЫІ
– Паважаная Валерыя Ільінічна, я шчыры прыхільнік Вашай дзейнасьці і мне крыўдна, што 99% насельніцтва і ў Імперыі і ў Лукамор’і не разумеюць Вас. Колькі год павінна прайсьці, каб на Вашых пазіцыях стаялі б 15-20% людзей, то бо сталі ЛЮДЗЯМІ? З павагай, Юры Фралоў, 36 год, Гомель
–
Гомель? У гэтым горадзе нарадзілася мая бабуля… Я, праўда, ніколі ў гэтым горадзе не была, я была толькі ў Менску, а нарадзілася – у Баранавічах. А цяпер мне, канешне, шлях у Беларусь зачынены. Я “пэрсона нон грата”… Што да пытаньня, дык справа ў тым, Віталь, што ў Расеі ня менш чым 10 адсоткаў у нас ёсьць. Яны думаюць гэтак жа, як і я, проста язык дадзены чалавеку, каб хаваць свае думкі. Яны жыць хочуць. І хочуць няблага жыць. У нас значна больш “падпольных” прыхільнікаў, чым адкрытых, і значна больш прыхільнікаў, чым членаў, якія кажуць – “Вось вы там і рабіце, а мы падтрымаем”. Так было заўсёды. У дысыдэнтаў заўсёды было вельмі шмат прыхільнікаў, і ніхто нічога не рабіў. Ня вельмі шмат, але працэнтаў 10 у нас ёсьць. Гэта тыя, хто гатовы працаваць па заходніх стандартах, хто пасьпяховы, хто атрымаў добрую адукацыю, каму ўвогуле Захад падабаецца і хто жадаў бы, каб у Расеі быў “Захад”. А вось ці гатовыя яны за гэта даць руку на адсячэньне, альбо хоць бы мязенец укалоць, альбо разьвітацца са сваім высокім узроўнем жыцьця, альбо галаву скласьці, – вось тут пачынаюцца складанасьці. Я думаю, у вас у Беларусі такая ж праблема. Вельмі шмат каму не падабаецца Лука, адсоткаў 40 ўжо ёсьць, таму што нават нашы рэакцыянэры падлічылі, што ён рэальна мае рэйтынг 60 адсоткаў – а гэта не 99, як у туркмэнбашы. Але гэтыя 40 працэнтаў баяцца выказвацца, баяцца стаць на плошчы, яны бачаць, што робяць з тымі, хто на такое адважыўся. Гэта пытаньне грамадзянскай мужнасьці. А калі людзі набудуць грамадзянскую мужнасьць – на гэтае пытаньне Вам ніхто ня здолее адказаць.
– Калі Вы гаворыце пра сітуацыю ў Беларусі, нам, беларусам, якія кожны дзень маюць справу з гэтымі рэаліямі, часам здаюцца недакладнымі і нават наіўнымі некаторыя Вашыя выказваньні адносна сітуацыі тут. У нас далёка не ўсё празрыста, чыста і праведна. А замешана ўсё не столькі на амбіцыях, колькі на фінансавых плынях (у тым ліку і з РФ). Ідэйны ў нас толькі народ, які выходзіць на акцыі. Ідэйных палітыкаў зараз на палітычнай сцэне адзінкі, а на апошніх выбарах у бюлетэнях іх увогуле не было. Найбольш аб’ектыўную ацэнку сітуацыі дае Зянон Пазьняк. Ці знаёміліся Вы зь яго публікацыямі? Як Вы іх ацэньваеце?
–
З публікацыямі яго я не знаёмая, вам тут, канечне, лепш відаць. Проста ёсьць меней радыкальныя, ёсьць болей радыкальныя апазыцыянэры. У мяне да Зянона Пазьняка толькі адна прэтэнзія, але вельмі сур’ёзная – ён не павінен быў пакідаць Беларусь. Гэта не змаганьне. Боязь арышту і нават сьмерці не павінна спыняць чалавека. Гэта несур’ёзна – ён вельмі шмат страціў у народным меркаваньні тым, што ўцёк з поля бітвы. У “Дэмакратычнага саюза” на гэты конт ёсьць вялікія сумневы, што такога кшталту ўчынкі сумяшчальныя з сумленнай апазыцыяй. У нас у праграме нават ёсьць пункт: адмова ад эміграцыі з маральна-этычных меркаваньняў. Трэба аддаваць жыцьцё, калі неабходна. Вось Казулін, па-мойму, ледзьве ўжо не аддаў. Ягоная галадоўка магла гэтым і скончыцца. Так што вам лепш відаць, хто ў вас на каго працуе, і пра фінансавыя плыні… Мы імкнемся вас падтрымаць, дэмакратычную апазыцыю, а разьбірацца ў дэталях – гэта вы ўжо рабіце самі.
– Існуе думка, што незалежнасьць Беларусі падараваў Ельцын, што Вы думаеце на гэты конт? “Берите независимости столько, сколько унесёте” – фраза прыпісваецца Ельцыну.
–
Вашай незалежнасьці спрыялі гістарычныя абставіны. Якімі вы, на жаль, дрэнна скарысталіся. Гэтак жа, як і мы. Вы пад “гарачую руку” гісторыі патрапілі. І яшчэ Шушкевіч паўдзельнічаў. Тое, што ён апынуўся ў Ельцына “пад рукой” – менавіта ён, ён і Краўчук, гэта добра спрацавала. Ну, трэба ж было клікаць кагосьці ў Белавескую пушчу, не з Узбекістану ж было клікаць, тыя ўжо зусім былі “забітыя”… Шушкевіч навогул добры чалавек, шчыры, ідэйны, сьмелы, гэта не Краўчук, які Януковіча падтрымлівае. Краўчук як быў, так і застаўся камуністам. А Шушкевіч – інтэлегентны чалавек, сапраўдны патрыёт. Так што лічыце, што яму выдалі на вас “долю” за ягоную мужнасьць. А далей Ельцын, натуральна, падараваў свабоду калёніям і не істотна, якія былі матывы, істотна, што Савецкі Саюз быў “распушчаны па дамах”. А калі б дамагацца гэтага права – дык шмат крыві давялося б праліць. Але ня ўсе здолелі скарыстацца. Краіны Балтыі – скарысталіся. Украіна спрабуе скарыстацца. Ну а Беларусь, Вы ж бачыце, дапусьціла, што ў яе забралі нацыянальны сьцяг! Расея дапусьціла, што ў яе адабралі нацыянальны гімн. А сьцяг не адабралі толькі з прычыны эканоміі, таму што вельмі шмат грошай каштавала б, перарабляць усе сьцягі і ўсе эмблемы. А гімн можна адабраць вельмі танна – хіба што толькі Міхалкову заплаціць, вось і ўсё. Так што ў гэтым сэнсе мы ў аднолькавым становішчы ня здолелі захаваць сваю свабоду.
– Валерыя Ільінічна! Як Вы ставіцеся да тых лідараў беларускай дэмакратыі, якія запрашаюць дыктатара разам адсьвяткаваць Дзень Волі [гаворка пра Мілінкевіча. – Рэд.], пасьля чаго едуць у Расею і заяўляюць, што пры Лукашэнка саюзнай дзяржавы не будзе, тым самым прапануючы сябе ў якасьць стаўленіка Крамля замест Лукашэнка для больш хуткай здачы Беларусі. Зміцер
–
Я на шчасьце не знаёмая з такімі лідэрамі беларускай апазыцыі, калі такія ў вас ёсьць – ганіце іх у шыю, гэта здраднікі. Ганчарык быў адным з такім суб’ектаў. Ён не вылазіў з Масквы, зь “сенцаў”, увесь час званіў і казаў, каб яму аддалі перамогу, таму што пры ім палепшацца стасункі з Масквой, і што ён не такі як Лукашэнка, ён здольны дамовіцца – вось быў кандыдат, і між іншым за яго галасавала беларуская апазыцыя. Мы папярэджвалі, што павінен быць свой кандыдат, ні ў якім разе нельга галасаваць за Ганчарыка, і тым ня менш большая частка беларускай апазыцыі галасавала і агітавала за Ганчарыка. Ня трэба зьвяртацца да чужых. Трэба мець сваё. Свабоду не падораць, свабоду трэба ўзяць. Ня ведаю, хто ў вас належыць да такіх лідэраў, я спадзяюся, што Мілінкевіч такім не зьяўляецца. Калі ён быў у нас у Маскве, ён наведваў Саюз правых сіл, а ня Крэмль.
– Шаноўная, спадарыня Валерыя! Як Вы ставіцеся да змены тактыцы беларускай апазыцыі – ад рэвалюцыйнай да эвалюцыйный? З павагай. Я.Мурашка
–
Паважаны Яўген, для рэвалюцыйнай тактыкі, здаецца, няма рэсурсу. Людзі вельмі запалоханыя, і за выключэньнем той моладзі, якая была на вашай Плошчы, на беларускім Майдане, іх нікуды ня выцягнеш, яны баяцца Лукашэнкі. Калі няма вялікай масы людзей, немагчыма правесьці нейкі рэвалюцыйны шлях – гэта выключана. Толькі і застаецца што гаварыць пра эвалюцыю. Эвалюцыя не заўжды прыводзіць на рэвалюцыйны шлях. Калі ня здолееш патлумачыць, то ня будзе ніякіх рэвалюцыйных перамен. У вашым выпадку рэвалюцыйныя перамены дакладна спатрэбяцца, іначай Лукашэнка застанецца. Ён дабраахвотна ня сыдзе, нават калі атрымае 6% галасоў на выбарах. Але мне здаецца, мы яшчэ не дажылі да такога бліскучага выніку.
– Вэб-рэдактар: Завяршаем канфэрэнцыю, падчас якой Валерыя Навадворская пасьпела адказаць толькі на частку пытаньняў з прычыны абмежаванасьці ў часе. Спадарыня Валерыя, Вашыя пажаданьні слухачам Свабоды і наведнікам нашага вэб-сайту?
–
Выкарыстоўвайце Інтэрнэт! Гэта яшчэ, здаецца, адзіная прасторы, якую пакуль яны не падмялі, хаця і спрабуюць, як пацукі, адгрызаць з бакоў. Вось наша тэлебачаньне ў “Нью-таймс” Ірэны Вішнеўскай ўжо інтэрнэтаўскае, таму што канал РЭН-ТВ у яе адабралі. І яно паказвала, толькі яно адно, он-лайн увесь “Марш нязгодных”. Інтэрнэт дае вельмі вялікія магчымасьці ў час несвабоды, калі закрытыя галоўныя СМІ, калі засталася адна радыёстанцыя, як у нас (ня лічачы “Свабоды”), калі нельга выкарыстоўваць тэлебачаньне. Але ў Расеі ўжо пачынаюць падбірацца да інтэрнэтаўскай прасторы, нават да “жж”. Ужо спрабуюць судзіць за гэта.
А пажаданьне адно – Жыве Беларусь!
І чытайце ўласны Гімн – мой любімы, “Пагоня”. “Маці родная. Маці-краіна, не ўсьцешыцца гэтакі боль, ты прабач, ты прымі свайго сына, за яе яму ўмерці дазволь”! Вось калі будуць такія патрэбы – тады ўсё наладзіцца. “Вострая брама сьвятая” і “ваякі на грозных канях” – пра гэта трэба часьцей думаць, каб быць годным гэтага гімну.
