nashaziamlia.org

Асьветна-адукацыйны, грамадазнаўчы сайт для беларусаў: аналіз, прагноз, сілы, інтарэсы, сьветагляды, ідэі, ідэалогіі, праграмы, мэты.

Запісы

5 гадоў беларускай “адказнасьці за халакост” (Частка 1)

26 сакавіка, 2007 | 3 каментарыя

Барыс Керзач

1.
24 сакавіка 2002 году ў эфіры радыё “Свабода” ў рубрыцы “Вострая Брама” пад аўтарствам Сяргея Дубаўца прагучала перадача пад назовам: “Ці адказныя беларусы за галакост?” (у інтэрнэце гэты тэкст зьявіўся 26 сакавіка 2002 г.). Асабіста для мяне і гэтае пытаньне, і гэтая перадача мелі пераломна-сьветагляднае значэньне. Да таго (усяго 5 гадоў таму!) я быў чалавекам даволі абыякавым да габрэйскай тэмы, лічыў габрэйскі народ у прынцыпе такім жа пакутнікам агульналюдскай гісторыі, як і свой – беларускі. Але з-за дадзенай падзеі для мяне вельмі выразна выпнулася, што ёсьць тыя, для каго баланс выглядае інакш. Яны жадаюць, каб самым шматпакутным на Зямлі (і бесканкурэнцыйна! на ўсіх іншых, ад індэйцаў да чачэнцаў – напляваць!) усе лічылі менавіта габрэйскі народ. У адпаведнасьці з гэтым сваім жаданьнем сіяністы вядуць заўзятую інфармацыйную вайну. Цяпер і для мяне стала відавочна, што сіянізм – зьява рэальная, і што ён сам сабой у нашай рэчаіснасьці не рассмокчацца.

Многае можна вытрываць. Але калі майму народу (першае), ня менш пацярпеламу за апошнія стагоддзі (асабліва за 17-е і 20-е стагоддзі; другое), народу, які даўно (аж з 16-га стагоддзя) і гасьцінна прымае на сваёй зямлі (трэцяе) гнаных адусюль чужынцаў (чацьвертае; дарэчы, цікава, чаму гнаных?), тыя, хто павінен дзякаваць (пятае), замест падзякі спрабуюць накінуць комплекс віны (шостае) за злачынствы, справакаваныя сіяністамі супраць іншых народаў (сёмае), і грахі розных фашыстаў супраць габрэяў (восьмае) – проста ігнараваць гэты клубок сатанінскіх несправядлівасьцяў ўжо аніяк не выпадае. Бо прапаганда падобнага – гэта ўжо цынічнае злачынства, цярпець якое ня мае права ня толькі што ніводны беларус, але і ніводны сумленны чалавек…
На сёньня, праўда, тымі, хто пералічанае не забывае і ня церпіць, на ўсю Беларусь зьяўляемся толькі мы – сябры рэдакцыі сайта “Нашазямля.орг”. Але гаворка пакуль не пра гэта. А пра С.Дубаўца і падобных да яго. Яшчэ мы можам зразумець чалавека, які не змагаецца са злом – сілаў не хапае ці духу. Але што прымусіла гэтага чалавека рабіць зло свайму народу (а, можа, не свайму?). Грошы сіянакратаў? Вострае жаданьне інтэлектуальна выпендрыцца? Можа, яшчэ што-небудзь? А, можа, мы шукаем ня там, і проста для аўтара беларускі народ – гэта не яго народ, і таму С.Дубавец дазваляў сабе гадзіць на галовы беларусам у адпаведнасьці зь вядомым падыходам класічных сіяністаў да любога іншага народу? А, можа, такім няўклюдным чынам аўтар імкнуўся прыцягнуць увагу да аналізу габрэйскай тэмы?
Добра, паглядзім, прааналізуем, зробім высновы… А пакуль давайце азнаёмімся з самім тэкстам.


2.

ЦІ АДКАЗНЫЯ БЕЛАРУСЫ ЗА ГАЛАКОСТ?

Сяргей Дубавец, Вільня.

“У старой Вільні напрыканцы вуліцы Субач стаяць два велічэзныя дамы, якія нагадваюць вайсковыя кашары польскага часу. Але насамрэч гэта жылыя будынкі, дзе заўсёды пры пад’ездах сядзелі на ўслончыках старыя, а ў невялікім двары паміж дамамі гуляліся дзеці.
Збудаваў гэтыя гмахі на самым схіле ХІХ стагодзьдзя адзін багаты віленскі габрэй і падараваў іх сваім бедным супляменьнікам.
Уяўляю, калі пачалася другая сусьветная вайна, тут літаральна віраваў народ – кабеты, мужчыны, старыя, а найболей – дзеці. Усяго ў двух будынках жыло дзьве з паловай тысячы чалавек.
Большасьць іх расстралялі ў лесе, за горадам. А чатырыста чалавек забілі й закапалі проста тут, паміж дамамі. Братняя магіла атрымалася на палову двара. Іншы раз я заходжу сюды і зноў бачу, як старыя сядзяць на ўслончыках, як бегаюць бестурботныя дзеці, як мужчыны зьбіраюцца на піва. Усё, мабыць, амаль так, як сто гадоў назад. Толькі нацыянальны склад жыхароў нібы падкрэсьлена іншы – ніводнага габрэя. І, здаецца, гэта тут нікога асабліва не турбуе. Як і агромністая магіла пасярэдзіне.
Гэта турбуе іншых, тых, хто імкнецца даць ацэнку ўдзелу літоўскіх калябарантаў у вынішчэньні мірнага жыдоўскага насельніцтва Вільні. Тэма жывая, пра гэта гавораць і спрачаюцца. Варта ці ня варта культываваць комплекс нацыянальнае віны і нацыянальнага пакаяньня?
Час ад часу з Захаду сюды прывозяць якога-небудзь паўжывога ўжо генацыдчыка і судзяць яго.
Што да мяне, дык мне думаецца пра нашу беларускую сытуацыю, бо ў нас і дыскусіяў такіх – пра нацыянальныя комплексы – не чуваць. Пра што гэта сьведчыць? Пра ўзровень беларускае нацыянальнае нясталасьці ці пра тое, што для такіх дыскусіяў няма падставаў?
Разабрацца ў гэтым мы і паспрабуем сёньня. Такім чынам гэты выпуск “Вострае Брамы” атрымаецца ў працяг папярэдняга. Тады віленскі журналіст Віталь Каракорскі распавядаў пра сваё бабруйскае дзяцінства ў 1960-я гады. Мяне зьдзівіла, што ў ягоных згадках пра тамтэйшы жыдоўскі асяродак ані словам ня згадваўся галакост – нядаўняе яшчэ забойства мільёна беларускіх габрэяў.
Гутарка зь Віталём пра гэта, а таксама пра нацыянальнае пакаяньне – у сёньняшняй перадачы. * * *
Варта ўявіць сабе, што Беларусь перад вайною мела зусім іншы выгляд. Палову, а сям-там і 80% насельніцтва нашых паселішчаў складалі габрэі [во як, 80%! – Рэд.]. Гэта яны фармавалі ўрбаністычнае асяродзьдзе беларускіх гарадоў. Яны стваралі той дух і настрой, зь якімі жыла краіна [?! – Рэд.].Пасьля пачалася вайна, і ўжо ў першыя гады іх вынішчылі. Менскае гета было адным з найбуйнейшых на тэрыторыі былога СССР, тут забілі каля 100 тысяч чалавек [а ў Менску, у Курапатах, магілы якіх запаўняліся з 1939 па 1941 г., ляжыць каля 230 тысячаў чалавек!. – Рэд.]

. Але гета былі і ў іншых беларускіх гарадах. У статыстычным “кожным чацьвертым” палеглым беларусе значная доля належыць беларускім габрэям.І вось тут узьнікае пытаньне. Мы можам знайсьці нямала інфармацыі пра тых, каго забівалі. Зьвесткі пра тых, хто забіваў – непараўнальна больш абмежаваныя. Як правіла, пішуць, што расстрэльвалі немцы і паліцаі, без удакладненьня. Яшчэ згадваюць часам украінскія і літоўскія батальёны. На гэтым тле паступова пачаў фармавацца стэрэатып пра бязгрэшнасьць беларусаў, якія былі “такімі ж ахвярамі вайны, як і жыды” і якія адно толькі ратавалі габрэяў ад немцаў.

Ці так было насамрэч? З такім пытаньнем мы зьвярнуліся да старшыні Ўсясьветнай асацыяцыі беларускіх габрэяў Якава Гутмана.

(Гутман: ) “Ёсьць дзьве крайнасьці ў Эўропе: гэта Літва і Данія. Я маю на ўвазе, што літоўцы самі вынішчылі, мусіць, 95 адсоткаў літоўскіх габрэяў, а датчане прыкладна столькі ж выратавалі. Калі немцы ўжо падрыхтаваліся дэпартаваць дацкіх габрэяў у канцлягеры, датчане за некалькі начэй перавезьлі сваіх габрэяў у Швэцыю [а потым, у 2006 годзе, атрымаўся вэрхал на тэму “Данія абразіла прарока Мухамада”, у якім ня быў вінаватым ніводны этнічны датчанін, а хто быў вінаваты, можна паглядзець тут https://nashaziamlia.org/2006/12/29/470 і тут https://nashaziamlia.org/2006/07/23/209; такая ваша падзяка… – Рэд.]. Гэта два розныя полюсы ўдзелу розных народаў у галакосьце.Ёсьць многа фактаў, калі спэцыяльныя карныя часьці бралі ўдзел у вынішчэньні беларускіх габрэяў, але… Беларускія воінскія злучэньні ня ўдзельнічалі ў зьнішчэньні габрэяў, напрыклад, у Літве ці ва Ўкраіне. А наадварот было. Літоўскія воінскія часткі і ўкраінскія – яны ўдзельнічалі ў вынішчэньні габрэяў тут. Ёсьць ліст такі вядомы нямецкага камэнданта Слуцку, у гэтым лісьце выказаны супраціў таму, што дзьве роты літоўцаў зрабілі з габрэямі ў Слуцку. А вось беларускіх паліцяў, наколькі я ведаю, не было ні ў ахове Варшаўскага гета, ні ў ахове канцлягераў. Але тут яны рабілі сваю справу“.

Тут яны рабілі сваю справу. І імёны іхныя засталіся ў большасьці невядомыя назаўсёды.

Сапраўды, беларусы ў часе мінулае вайны былі горш арганізаваныя ў свае нацыянальныя падразьдзяленьні, чым тыя літоўцы ці ўкраінцы. Тым ня менш, нашых супляменьнікаў была маса сярод паліцаяў, часьцяком займалі яны і розныя начальніцкія пасады. Вось што згадвае Ада Райчонак з Германавічаў, якой удалося выратавацца на беларускай зямлі ў мінулую вайну:

(Райчонак: ) “Калі казаць праўду, дык зь мяне зьдзекаваліся больш за ўсё беларусы. Быў такі начальнік паліцыі Туроўскі, дык ён з мамы сокі высмактываў, мама ўвесь час адкуплівалася рэчамі.

І я, зьбіраючы матэрыял па галакосту, атрымала ліст ад аднаго жыхара Лужкоў, тутэйшага, ён расказвае такія жахі, што я ня вытрывала і ў сваёй газэце “Бацькаўшчына” напісала: “Хай будзе сорамна тым людзям, якія зьдзекаваліся зь небаракаў, якія засталіся ў жывых, але няхай будзе сорамна за іх і іхным дзецям”.

Напрыклад, такі быў выпадак. Дзеці хаваліся ў лесе, а мужык лужэцкі іх знайшоў. Ён прывязаў іх да каня і прывёў іх у Лужкі прывязаных, іх немцы расстралялі. Так што нельга казаць, што толькі адна нацыя былі здраднікі, былі і ў нас здраднікі” [трэба толькі дадаць, што і ў канцэнтрацыйных лагерах, дзе зьнішчаліся габрэі, немцам вельмі часта прыслугоўвалі… габрэі. – Рэд.]Асабіста мне даводзілася сустракаць самых перакананых беларускіх нацыяналістаў, чые дзяды вайною служылі ў паліцыі. Натуральна, ня ўсе яны бралі ўдзел у галакосьце. Але ж найперш ніколі ня скажуць пра гэта тыя, што сапраўды спрычыніліся да злачынстваў.

Напэўна, я акрэсьліў дастатковае кола пытаньняў, якія хачу абмеркаваць зь Віталём Каракорскім.

(Дубавец: ) “Віталь, у мінулай перадачы ты казаў пра сваё савецкае бабруйскае дзяцінства. Няўжо і праўда ніхто са сваякоў ані словам ня згадваў пра галакост, пра катастрофу тваіх супляменьнікаў у мінулую вайну?”

(Каракорскі: ) “Ведаеш, у маім дзяцінстве сьлядоў галакосту амаль што й не было. Чаму? У адрозьненьне ад Літвы, беларускае жыдоўства ў значнай ступені было ў эвакуацыі. Чаму гэта адбылося так? Таму што вядома: саветы прыйшлі ў Літву ў 1940-м годзе, і большасьць тутэйшага жыдоўства не разумела, ня ведала расейскай мовы, і ўсё было чужое, псыхалягічна чужое…”

(Дубавец: ) “Прабач, я цябе пераб’ю. Не выглядае на тое, каб выезд беларускіх жыдоў на эвакуацыю неяк паўплываў на зьмяншэньне маштабаў галакосту. За вайну ў Беларусі было зьнішчана каля мільёну габрэяў [як так магло быць, калі “беларускае жыдоўства ў значнай ступені было ў эвакуацыі”?! – Рэд.]. Прычым гэта былі ня толькі беларускія габрэі, але й прывезеныя сюды з Аўстрыі, Нямеччыны, Чэхіі…”(Каракорскі: ) “Бачыш, тут справа складаная насамрэч. Зь якіх гадоў я ведаю пра галакост, я зараз адказаць не магу. У маім асяродзьдзі, паміж маіх сяброў, усе бацькі й дзяды былі ў эвакуацыі. Яны не былі на гэтых тэрыторыях, калі тут адбываўся галакост. Я ведаю, колькі жыдоў згінула ў часе вайны ў Беларусі, але ўсё ж такі значная частка пабегла. Таму што Расея, нават савецкая Расея не ўспрымалася як штосьці чужое. У адрозьненьне ад Літвы. Тут ніхто ня бег, тут яны татальна загінулі. А ў Беларусі бацькі й дзяды ваявалі. Мой дзед, бацька майго сябра і гэтак далей. А сем’і былі ў эвакуацыі ў глыбіні Расеі, у Казахстане, Узбэкістане… Гэта па-першае, па-другое, насамрэч пазьбягалі бацькі, пазьбягалі дзяды гэтых размоваў пра галакост. Цалкам”.

(Дубавец: ) “Але ж яны ведалі?”

(Каракорскі: ) “Яны ведалі добра. Чаму, на мой погляд, пра гэта не гаварылася на той час? Ну, па-першае, гэта было вось-вось, толькі-толькі. Па-другое, траўма была такая, псыхалягічная. Як мне вось чалавек, які нарадзіўся ў гета ў Коўне (цяпер у Маскве, напэўна, першы рэжысэр Расеі) Кама Гінкас казаў: так, мне нічога не казалі бацькі пра галакост, таму што расказаць пра гэта – яшчэ раз перажыць.

Ну, а як я даведаўся… Загінула ў Менску сям’я майго… ён быў брат маёй бабулі з боку бацькі, вядомы актор Кулакоў-Рудштэйн. Ён працаваў да вайны ў жыдоўскім тэатры ў Менску, а потым у расейскім тэатры. Кузьма Кулакоў-Рудштэйн. І яны з тым дзяржаўным беларускім жыдоўскім тэатрам былі на гастролях на Ўрале дзесьці, сям’я засталася і яна загінула. І вось, напэўна, першы раз я пачуў, што ўсе ці амаль усе жыды зьнішчаліся фашыстамі на акупаваных тэрыторыях, калі была размова пра дзядзьку Кузю.

А яшчэ як я даведаўся… Гэта ўжо было з боку не жыдоў, калі казалі – я чуў гэта ў дзяцінстве – слушна немцы рабілі, што вас зьнішчалі…

(Дубавец: ) “Здаецца, нават у Ізраілі нейкі час пасьля вайны было прынята замоўчваць катастрофу жыдоўства…”

(Каракорскі: ) “Так. Чаму яшчэ бацькі не казалі нічога пра галакост, таму што была хваля дзяржаўнага антысэмітызму адразу пасьля вайны. Гэта “справа лекараў”, расстрэл антыфашысцкага камітэту, барацьба з касмапалітызмам і з касмапалітамі, якія ў асноўным таксама былі жыды…”

(Дубавец: ) “Я спрабую параўнаць дзьве сытуацыі – беларускую і літоўскую. У Літве ўжо сфармаваўся такі погляд, што актыўны ўдзел у зьнішчэньні жыдоў тут бралі самі літоўцы. А ў Беларусі – іншы стэрэатып. Быццам жыдоў у нас расстрэльвалі, апроч немцаў, пераважна ўкраінцы і тыя ж літоўцы. Самі беларусы адно толькі ратавалі вязьняў гета” [?! – Рэд.].

(Каракорскі: ) “Ты кажаш, што такі погляд ёсьць, што пераважна літоўскімі рукамі рабіўся галакост у Літве… Магчыма, на афіцыйным узроўні. У супольнасьці літоўскай такога зразуменьня няма, і ёсьць супраціў вельмі моцны такому зразуменьню. Але ён фармуецца, такі погляд. Літоўцы ўдзельнічалі. Ступень удзелу – іншая справа, справа гісторыкаў. Справа ў тым, што забойцы павінны быць пакараныя. І толькі. Супольнасьць літоўская павінна ведаць, што гэта было такое. Бо супольнасьць літоўская ў значнай частцы ня хоча нават ведаць пра тое, што адбывалася, асабліва, як я бачу, моладзь ня вельмі хоча”.

3 каментарыя

  1. Miraslau кажа:

    Dumaju,pishuchy pra “gabrejau” u belaruskim kanteksce,treba pisac(gavaryc) pra zhydou!Slouca “gabrei” nakinuta nam “cihaj
    sapaj” samimi zh zhydami z toj zha metaj,jakaja tut i abmiarkouvaecca.Nikoli za svajo dougae i piarestae zhyccio nia chuu siarod
    nas,kab nehta zhyda nazyvau “gabrejam”.tak shto,udakladnice,kali laska…

  2. Рэдакцыя кажа:

    Мы пішам “габрэі”, а не “жыды” толькі з-за таго, каб хоць нейкім чынам іх не абразіць… А так, вядома ж, юдэяў (джудаў) трэба было б называць так, як іх называлі Нашыя продкі…

Пакінуць каментар

  • Старонкі

  • Катэгорыі

  • Апошнія запісы

  • Архівы