Мы ў рэдакцыі былі вельмі зьдзіўленыя, калі некаторыя нашы чытачы знайшлі элементы “антысемітызму” ў нашых матэрыялах, бо, па праўдзе, нават самых дробных праяваў гэтай ганебнай зьявы ў нас няма і ня можа быць (мы нічога ня маем супраць габрэйскага, арабскіх ды іншых семіцкіх народаў як такіх: жывіце сабе на здароўе ды ўзбагачайце генетычную і культурную разнастайнасьць чалавецтва). Іншая справа, што мы лічым нашым прамым абавязкам шукаць, аналізаваць і папярэджваць наша беларускае грамадства пра самыя розныя соцыяпаразітычныя зьявы – найперш пра расейскі імперыялізм (!), але ў тым ліку і пра сіянізм.
Аказалася ўсё проста: многія беларусы не адрозьніваюць антысіянізм і антысемітызм, што ня дзіўна, бо гэтаму ў школе ня вучаць… У некаторых нашых артыкулах мы патлумачылі розьніцу паміж першым і другім. Але застаўся пэўны нядосыт. І каб у бліжэйшы час не вяртацца да тэмы, мы вырашылі знайсьці якога-небудзь непрадажнага аўтарытэтнага (!) філосафа сусьветнага маштабу, які б сам яшчэ раз патлумачыў нашым чытачам узгаданыя адрозьненьні. З дапамогай Інтэрнэту мы знайшлі такога чалавека. Ім стаў выбітны францускі мысьляр – Ражэ Гарадзі. У гэтым годзе ўсё яшчэ нашаму сучасьніку спаўняецца 94 гады (!; у гэтым ён блізкі да нашага Барыса Кіта, які, праўда, на 3 гады старэйшы за яго).
Ражэ Гарадзі нарадзіўся ў Марсэлі ў 1913 годзе. У 1939 пайшоў у французскую армію, але хутка марыянеткавы прагітлераўскі рэжым маршала Пэтэна ўвязьніў яго ў канцэнтрацыйным лагеры, адкуль ён выйшаў толькі ў 1943 годзе. У 1945-м Ражэ Гарадзі быў абраны ў Нацыянальны сход Францыі. Быў віцэ-старшынём парламенту, сенатарам. З 1962 года Гарадзі прысьвячае сябе навуковай дзейнасьці па распрацоўцы палітычнай тэорыі і праблем узаемадзеяньня цывілізацыяў. Па сваіх поглядах Гарадзі спачатку быў марксістам, больш за тое – галоўным ідыёлагам кампартыі Францыі. Але ў 1968 годзе рэзка скрытакаваў увод войскаў СССР у Чэхаславакію, за што ў 1970-м быў выключаны з КПФ. У 1982 годзе пасьля пэўнага перыяду сувязі з хрысьціянствам (каталіцызмам) нечакана для ўсіх аб’явіў пра прыняцьце Ісламу…
Мы прапануем пазнаёміцца з гэтым мысьляром і яго поглядамі на падставе шматлікіх матэрыялаў, якія ёсьць у Інтэрнэце (дыялогі, інтэрвю, аповяды, артыкулы). Перад вамі паўстане постаць чалавека, які мог знаходзіць важнейшыя элементы праўды сьвету людзей і мог памыляцца, але яго пошук заўсёды быў скіраваны ў гуманістычным кірунку. Кожны вялікі гуманіст, нібы прынада, прыцягвае розных “паразітаў-драпежнікаў”, і апошнія выкрываюць сябе… На гэта таксама варта зьвярнуць увагу ў серыі матэрыялаў, якія прысьвячаюцца Ражэ Гарадзі.
Давайце пачнем з цытаваньня некаторых яго выказваньняў у розных інтэрвю.
Рэдакцыя.
– Ці можаце вы патлумачыць, што адбылося пасьля выйсьця ў Францыі вашай апшоняй кнігі? [дадзеная частка размовы адбывалася 10 год таму. – Рэд.]
– Р.Гарадзі: Мая асноўная задача – гэта барацьба супраць інтэгрызму [на наш погляд інтэгрызм – гэта і радыкалізм у пытаньнях веры, і прыўнясеньня рэлігійнага ў сьвецкае, асабліва ў палітыку, імкненьне да адмены секулярнасьці грамадскага жыцьця. – Рэд.]. Я напісаў на гэтую тэму пяць апошніх кнігаў. Першая называлася “Інтэгрызм” і яна тлумачыла, што фундаменталісцкі інтэгрызм – гэта каланіялізм, які хацеў навязаць сябе ўсяму сьвету ня толькі ў эканамічным плане, але таксама і ў палітыцы, культуры, рэлігіі. Другая мая кніга называлася “Ці патрэбны нам Бог?”. Трэцяя – “Да вайны рэлігій”. Прадмову да першай кнігі напісаў абат Пьер. Да другой – тэолаг вызваленьня Леанард Коф, які быў супраціўнікам хрысьціянскага інтэгрызму. Затым я напісаў кнігу пра мусульманскі інтэгрызм, якая называлася “Веліч і заняпад ісламу”. Пасьля яе мяне запрасілі ў 8 мусульманскіх краін. Там былі бурлівыя дыскусіі, як і ў каталіцкіх інстытутах Францыі, куды мяне таксама запрашалі. А затым я напісаў кнігу пра сіянісцкі інтэгрызм, і тады на мяне [замест дыскусіі. – Рэд.] напусьцілі паліцыю і суд. Дыскусіі з хрысьціянамі і мусульманамі былі для мяне вельмі карысныя. Але цяпер пачаўся перасьлед. Спачатку мне забаранілі прысутнічаць на гэтых дыскусіях. Затым выступілі з ачарненьнем і паклёпам. Але ніхто ня даў ніводнага аргументу, як б даводзіў, што я памыляюся хоць бы ў якім-небудзь пункце. Я абяцаў абату Пьеру – я казаў пра гэта публічна – што гатовы прызнаць усе свае памылкі ў кнізе, калі мне пакажуць на гэтыя памылкі і давядуць, што гэта сапраўды памылкі. Але я ня змог гэтае зрабіць, таму што ўсе газеты, нягледзячы на існы ў Францыі закон, які дае права адказу таму, каго абылгалі альбо ачарнілі, адмовіліся друкаваць мае адказы. Цяпер я павінен стаць перад судом. Мне пагражае год турмы і 300.000 франкаў штрафу…
– Пагаворым пра вашае мінулае. У вас былі вялікія абавязкі, калі вы былі ў Французскай кампартыі. Што вызначала гэтыя абавязкі?
– Я думаю, тыя самыя прычыны, якія матывуюць цяпер мае абавязацельствы ў лагеры тэолагаў вызваленья альбо ў стане мусульманаў. Калі я стаў мусульманінам, я атрымаў у Савудаўскай Арабіі прэмію Фісала і заявіў: “Я ўваходжу ў іслам з Карлам Марксам у адной руцэ і з Новым Запаветам – у другой, у тым ліку з прарокамі Ізраіля”. Такім чынам, у маім жыцьці няма нічога выпадковага, усё адбываецца заканамерна. Я стаў камуністам у 1933 годзе, калі Гітлер прыйшоў да ўлады. Я выступіў на баку тых, хто змагаўся супраць фашыстоўскай дыктатурыі й жабрацтва. Я стаў хрысьціянінам па тых жа прычынах і ў такі ж момант. Я быў адным з пачынальнікаў марксіцка-хрысьціянскага дыялогу ня толькі ў Еўропе, але таксама і ў Канадзе, ЗША, іншых краінах. Мае высілкі, як мусульманіна, накіраваныя таксама супраць інтэгрысцкага перакручваньня ісламу. Вы бачыце, тут ёсьць пэўная пераемнасьць паміж маімі абавязкамі, якія я прыняў на сябе, калі мне было 20 гадоў і я быў у Французскай кампартыі, і маімі цяперашнімі абавязацельствамі. Мая самая вялікая радасьць заключаецца ў тым, што я застаўся верны сваім марам…
– У вас рэпутацыя нонканфарміста. Не маглі б вы патлумачыць, чым гэта выклікана?
– Нонканфарміст… Шкадую, што тут заключана адмаўленьне. Я ВА ЎСІМ І ЗАЎСЁДЫ ПАСТАЯННА ШУКАЮ ПРАЎДУ. Калі я лічу, што людзі ў чымсьці памыляюцца, я пра гэта адкрыта кажу. Да прыкладу, я быў выключаны з Французскай кампартыі ў 1970 годзе ў час, калі быў адным з кіраўнікоў гэтай партыі, за тое, што сказаў, што Савецкі Саюз – гэта не сацыялістычная краіна. У мяне былі спрэчкі з хрысьціянамі, таму што я сказаў, што Хрыстос у інтэрпрэтацыі Паўла – гэта не Ісус. У мяне былі цяжкасьці з мусульманамі, таму што я сказаў, што ісламізм – гэта хвароба ісламу. Усе непрыемнасьці, якія я маю сёньня, заснаваныя на памылковым атаясамленьні ЮДАІЗМУ, ЯКІ ЗЬЯЎЛЯЕЦЦА ПАВАЖАНАЙ МНОЮ РЭЛІГІЯЙ, з СІЯНІЗМАМ, ЯКІ ЗЬЯЎЛЯЕЦЦА ПАЛІТЫКАЙ, супраць якой я выступаю. Да гэтага дадаецца ідэя, у адпаведнасьці зь якой той, ХТО ВЫСТУПАЕ СУПРАЦЬ ГЭТАГА ВОНКАВАГА ЦІСКУ, ЗЬЯЎЛЯЕЦЦА ТЭРАРЫСТАМ. Падобная мова ўзятая ў Гітлера. У час гітлераўскай акупацыі кожны баец Супраціву лічыўся тэрарыстам. Альбо ты калабарацыяніст, альбо ты ўдзельнік Супраціву. Тут я ўсё ж абіраю апошняе…
– Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў аб’явіла 2001 год годам “дыялог цывілізацыяў”. Вы адзін з заснавальнікаў Цэнтру па дыялогу паміж цывілізацыямі. Чаму вырашылі абмежавацца адным годам?
– Я ня ведаю, чым абмяжоўвае сябе ААН, але магу сказаць, што яна скоўвае нас. Сёньня я працую над кнігай па гэтым пытаньні сумесна зь юдэямі, хрысьціянамі, мусульманамі, атэістамі. Але дыялог ня можа працягвацца, пакуль у сьвеце застаецца гэтак званая “свабодная рынкавая эканоміка”, у якой гаспадараць ЗША… Мы цяпер уяўляем зь сябе сьвет, жорстка падзелены на Поўдзень і Поўнач. Рэальны супернік сёньня – гэта “свабодная рынкавая эканоміка”, дзе ўсё прадаецца, усё вызначаецца збытам…
– Ці ёсьць, на ваша меркаваньне, рашэньне праблемы глабалізацыі?
– Ёсьць, і яно даволі простае. І ранейшыя часы былі моцныя і слабыя, але ў той жа час кожны мог гуляць па сваіх правілах. А цяпер ёсьць Міжнародны Валютны Фонд, які кажа: я дам табе крэдыт, калі ты будзеш выконваць мае рэкамендацыі ў палітыцы. У культурнай сьферы мацнейшым зноў жа становіцца той, хто мае магчымасьці навязваць свае каштоўнасьці, культуру і вобраз мысьленьня іншым. Нядаўна я разам з двума юдэямі, мусульманамі, індусам і двума каталіцкімі сьвятарамі склаў зборнік пад назвай “21-е стагоддзе. Глабальнае самагубства альбо адраджэньне”. Стрыжневая ідэя кнігі: калі і ў 21-м стагоддзі будзе працягвацца так, як цяпер, чалавецтва не перажыве наступныя 100 гадоў. Уратаваньне чалавецтва ў тым, каб зламаць сусьветнае дамінаваньне Амерыкі. Канешне, я ня меў на ўвазе амерыканскі народ, а палітыку гегемоніі ў адносінах да іншага сьвету.
– Ці лічыце вы, што ў аднапалярным сьвеце, які нам сёньня жадаюць навязаць ЗША, нацыянальная ідэя і яе абарона яшчэ магчымыя?
– Я разумею нацыянальную ідэю ў тым сэнсе, што яна зьяўляецца абаронай культуры супраць амерыканскай антыкультуры [шкада, што Ражэ Гарадзі не аналізаваў антыкультуру расейскага імперыялізму. – Рэд.]. У гэтым яе зьмест і яе годнасьць. На мой погляд, задача знаходзіца ў тым, што нацыі не павінны шукаць сродкі для падпарадкаваньня адных іншым, але наадварот: аб’яднаць высілкі для таго, каб стварыць тое, што я заву “сімфанічным адзінствам сьвету”, прыўносячы ў гэта сваю культуру, рэлігію, тэхніку, іншае. Вось па такім шляху мы павінны ісьці. Гэта ня мае на ўвазе выдаленьне адрозьненьняў – пры ўмове, што гэтыя адрозьненьні ня будуць супрацьпастаўляцца іншым. Вялікім недахопам нацыяналізму ХІХ стагоддзя, спадчыньнікамі якога мы сёньня зьяўляемся, было супрацьпастаўленьне адных іншым [з нашых пазіцый, гаворка пайшла пра шавінізм. – Рэд.]. Гэта прывяло да дзьвюх сусьветных войнаў, дзе супрацьстаялі супрацьлеглыя нацыяналістычныя [! – Рэд.] тэндэнцыі – англійская, нямецкая, французская і руская. Але я думаю, што гэтая ідэя не першаступенная сёньня. Што нам цяпер неабходна, дык гэта ўзяць з нашых культур рацыянальнае зерне, увесь час маючы на ўвазе, што мы павінны аб’яднаць нашыя высілкі, высілкі розных нацый, не адмаўляць ні адной зь іх у яе індывідуальнасьці і лічыцца зь яе ўкладам у незаходнія культуры.
– Гэта значыць, што вы жадаеце сказаць, што трэба стварыць усясьветны фронт супраць імперыялізму, дзе б паважалася сьпецыфічнасьць кожнага?!
– Так, дзе б у цане былі ўсе сьпецыфічнасьці. Леві-Строс сказаў вельмі правільна: “Калі мы будзем адштурхоўвацца ад якога-небудзь іншага крытэру, акрамя тэхнічнай моцы, дык трэба будзе прызнаць, што Індыя абагнала Захад на 2000 гадоў. Калі ж мы будзем судзіць па эстэтычным крытэры, дык у пячорах Ласка малявалі так жа добра, як і Матыс у нашу эпоху”. Такім чынам, калі гаворка ідзе пра прагрэс, трэба быць вельмі ўважлівымі й асьцярожнымі. З чаго скаладаецца прагрэс? [прагрэс – гэта падвышэньне ўзроўню арганізацыі. – Рэд.] Ці зьяўляецца ён толькі наступствам павелічэньня моцы, здольнай разбураць прыроду і чалавека? [моц не вядзе наўпрасткі да падвышэньня ўзроўню арганізацыі. – Рэд.] Не, я так ня думаю. Вось чаму мы ня можам казаць пра прагрэс аднабакова і лічыць “адсталымі” народы, якія не падзяляюць канцэпцыю некага, якая была выпрацавана ў пэўных гістарычных умовах разьвіцьця тэхнікі.
– Вялікія спрэчкі чытачоў выклікаюць вашыя кнігі, у якіх вы закранаеце перыяд фашыстоўскай Германіі. Нягледзячы на тое, што вы былі вязьнем канцлагеру, вы сьцьвярджаеце, што сёньня гісторыкі вельмі перабольшваюць маштабы злачынстваў Гітлера.
– Я ўвайшоў у лік першых 300 французаў, якія былі арыштаваныя і сасланыя ў канцлагер. Гэта адбылося 14 верасьня 1940 году. У гэты час у Германію яшчэ не накіроўвалі, і нас выслалі ў Сахару. Там я адседзеў у канцлагеры амаль 33 месяцы. Мы былі прыгавораны да расстрэлу, і тады мы вырашылі падняць паўстаньне ў лагеры. Нас пашкадавалі, бо тыя, хто нас ахоўваў, былі мусульманамі з поўдню. У ніх не было ніякіх прычынаў нас любіць, але для іх гэта было пытаньне гонару: калі чалавек са зброяй, ён не страляе ў бяззбройнага. Бачыце, я кажу пра гэта сёньня, хаця адбылося гэта, калі мне было 28 гадоў.
Што да абвінавачваньняў у адрас напісаных кніг, дык асноўны тэзіс маёй абароны ў наступным: мяне жадалі ўцягнуць у тую вобласьць, якая мне зусім не належыць. Я не пісаў кнігу па гісторыі, я паўтарыў толькі тое, што было сто разоў сказана да мяне навуковай супольнасьцю, – пра Асьвенцым, напрыклад, пра які спачатку казалі, што там было забіта 4 мільёны, а потым прыняліся казаць пра 1 мільён. Я толькі паўтарыў гэтыя лічбы і нічога не выдумваў. Давялося, між іншым, мясцовым уладам замяніць надпіс у Асьвенцыме і паменшыць колькасьць загіблых з чарытох мільёнаў да аднаго. Давялося замяніць надпіс на “газавай камеры” ў Дахаў і ўдакладніць, што яна ніколі не дзейнічала. Давялося замяніць надпіс на зімовым веладроме ў Парыжы і ўказаць, што сюды былі сагнаныя 8.160 габрэяў, а не 30.000, як было ўказана на першапачатковай дошцы, якую прыбралі. Зь якой мэтай рабіліся ўсе гэтыя скажэньні? Я напісаў палітычную кнігу “Асноўныя міфы ізраільскай палітыкі”. Мэтай маёй было паказаць, што ізраільская палітыка – як прылада амерыканскай палітыкі – прыводзіць да вайны. У прыватнасьці, у плане канфлікта цывілізацый, дзе сутыкаюцца юда-хрысьціяская й іслама-канфуцыянская традыцыі. Ізраіль для гэтага – вельмі ўдалае месца: ён знаходзіцца на сутыку трох кантынентаў – Афрыкі, Азіі й Еўропы. Пасьля падзеньня шаха яму належаць усе нафтавыя сьвідравіны на Сярэднім Усходзе. А яшчэ тэза інтэгрыстаў – гэта вялікі Ізраіль – мае на мэце дэзінтэграцыю усіх суседніх дзяржаваў ад Ніла да Ефрата (гэта было патлумачана ў часопісе “Ківунім” у 1982 годзе). Нішто ня можа больш гуляць на руку амерыканцам, і таму яня зьяўляюцца безумоўнымі хаўрусьнікамі.
– Вы аўтар шэрагу працаў, прысьвечаных сіянізму. Якая вашая пазіцыя ў адносінах да гэтай зьявы?
– Сіянізм – гэта палітычны і каланіялісцкі рух, ён ня мае нічога агульнага з рэлігіяй. Таму юдаізм і сіянізм блытаць нельга. Мы ня можам нашую варожасьць да Іцхака Шаміра пераносіць на габрэйскага музыку. Сіянізму неабходна супрацьстаяць. Але я заўсёды падзяляў антысіянізм і антысемітызм, у чым са мной былі згодныя шмат якія прадстаўнікі юдаізму, у прыватнасьці, пакойны рабін Бергер. Ён напісаў прадмову да маёй кнігі “Міфы ізраільскай палітыкі”. Антысемітызм – гэта ярлык, які Ізраіль прыклейвае сваім апанентам. Тое, што прапаведуем мы, – гэта антысіянізм і антыкаланіялізм. Што, на мой погляд, неабходна, – гэта дасягнуць адзінай пазіцыі арабскіх і мусульманскіх краінаў у тым, каб прымусіць Ізраіль паважаць іх межы і сысьці з акупаваных тэрыторыяў, такіх як Галанскія вышыні. Ізраіль мае поўнае права жыць у міры і бясьпецы, але толькі ў межах, вызначаных адпаведнымі рэзалюцыямі ААН. Гэтая краіна проста ня мае маральнага права трубіць на ўвесь сьвет пра сваю бясьпеку, у той час як яна сама незаконна акупуе чужыя тэрыторыі.