nashaziamlia.org

Асьветна-адукацыйны, грамадазнаўчы сайт для беларусаў: аналіз, прагноз, сілы, інтарэсы, сьветагляды, ідэі, ідэалогіі, праграмы, мэты.

Запісы

Інтэрвю са Сьвятланай Новікавай (частка 3)

8 ліпеня, 2012 | 9 каментарыяў

– Сьвятлана Іванаўна, скажыце, ёсьць людзі ў Вашым жыцьці, прозьвішчы якіх Вы хацелі б назваць, каб ўсе ведалі, што гэта цудоўныя людзі? І ці ёсьць у Вашым жыцьці людзі, прозьвішчы якіх вы хочаце назваць зь іншай прычыны – што гэта былі проста мярзотнікі, і гэтых людзей трэба ведаць таксама?

– Па другой прычыне – няма. То бок я не магу ненавідзець канкрэтных людзей, проста ня ў стане. І не з-за таго, што я такая добрая, а з-за таго, што я лічу, што гэта мітусьня – lanita lanitatu (суета сует). Я лічу, што сябе разьменьваць на гэта… Я гэта не хачу.

– Вам жа нічога гэта каштаваць ня будзе, проста будуць іншыя людзі ведаць, што ёсьць такія і такія га́ды.

– Іх сапраўды няма. Я не магу нікога назваць.

– Дзясяткі іх ёсьць, іх пазіцыі ёсьць, іх прыклады ёсьць.

– Так, яны жывыя – тыя, якія шкодзілі, нешта [кепскае] рабілі. Але для мяне іх абсалютна няма, яны ня здолелі мне нашкодзіць. Нават той, хто зрабіў тое, што я вам расказвала – я і іх нават не магу ненавідзець. Я іх пракляла і забыла…

– А самыя лепшыя людзі на Вашым шляху. Агучце хаця бы чалавек пяць, якія для Вас шмат зрабілі.

– А я ўжо даўно не чалавек, я ўжо даўно проста толькі кавалачак Беларусі.

–  Усё ж якія людзі на Вашым шляху былі.

– Шушкевіч. Я яго страшэнна паважаю. Калі я пачула, як Вярхоўным Саветам кіруе фізік (я ведала, што бацька – паэт, ведала, што і ён паэт). І як лёгка ён, не палітык, каторы не займаўся заканадаўствам, слухае на розных дыялектах і на прыгажэннай беларускай мове хуценька-хуценька развадзіў, як мог. Нашы БНФаўцы, замест таго, каб трымацца за яго ўсімі рукамі – за яго не сорамна нідзе ў сьвеце – ім трэба было толькі самім выпінацца, Пазьняку.

Я Пазьняка любіла, паважала, але мяне трасе ад яго. Ад аднаго ўспаміна. Пазьняк, я помню, ужо так стаяў на плошчы, проста пад кулі падстаўляўся. Як толькі трошкі-трошкі [небясьпечней стала] – усё, уцёк. Шушкевіч тут жыве і дзіцёнка гадуе. І з-за яго ён яшчэ езьдзіць туды-сюды, чытае лекцыі, зарабляе (пенсіі ж няма). Ён не баіцца жыць тут. Чаго б яму не паехаць было і ня жыць там. Таму што ён – беларус.

– А яго пазіцыя згоды?

– А мы што, ня згоды шукаем? Што, трэба было такімі, як БНФаўцы, быць?

– Я лічу, што гэта была памылка. Паглядзіце, якая гвалтоўная сіла прыйшла.

– Яна павінна была прыйсьці. Такая была сітуацыя. Ён ужо проста ня мог стрымаць. Але ён зрабіў для Беларусі столькі, што для мяне гэта вялікі чалавек, магутны розум.

Яшчэ я вельмі паважаю былога дырэктара Інстытута тэхнічнай кібернэтыкі Алега Ігнатавіча Семенкова, які быў маім навуковым кіраўніком. Прычым, зрабіў гэта гвалтоўна, прымусіў. Я на сабе ўсе крыжы ўжо паставіла. А ён даў мне задачку. І так атрымалася, што ён у маладосьці езьдзіў на стажыроўку да Місаравіча ў Кліўленд, палову года ён там пражыў, пра ерархічныя сістэмы даведаўся. Прыехаў у Беларусь і пачаў іх прапанаваць усяму інстытуту. Інстытут яму дулю з макам пад нос – нічога мы не разумеем і ня хочам. І ён мне даў гэтую задачку. Я прыхаджу сама, знайшоўшы гэтую кніжку, і кажу: “А можна, я буду апісваць ерархічнымі сістэмамі?” Дык як ён так узрадаваўся, што будзе каго да Місаравіча паслаць.

А тую задачу, якую ён мне даў, мог даць толькі дырэктар інстытута: зрабіць аўтаматызаваную сістэму кіраваньня Беларускай Акадэміяй навук.

– Скажыце, ён беларус сам?

– Так. За гэта яго і пагналі…

– А яшчэ хто?

– І яшчэ Місаравіч і Такахара.

– Гэта найвышэйшыя кібернэтыкі?

– Так, можна сказаць.

Мы добра знаёмыя, перапісваемся. Вось гэта лепшыя вучоныя…

– Вы зь імі на англійскай мове размаўляеце?

Місаравіч ведае расейскую мову. А Такахара на англійскай, ён японец. Абодва яны, дарэчы, з сінтэтычных грамадстваў. Таму і ерархічныя сістэмы маглі зрабіць. Ніхто болей. Але яны былі так ужо англізаваныя, што спыніліся. А я была не англізаваная, не анямеччызаваная. Ведаеце, як я англійскую мову вывучыла? Вось дырэктар даў мне гэтую задачку, і я стала яму насіць справаздачы, проста зь дзікай ліхаманкавасьцю, хуткасьцю што заўгодна рабіла. І ён так мяне палюбіў за такую выканальнасьць. А я гатовая была на вушы стаць, толькі каб зрабіць усё, што ён загадае – толькі б мне працягваць гэтым займацца. Гэта велізарнае шчасьце, неймавернае.

І вось ён быў у адной канферэнцыі міжнароднай (яна ў Савецкім Саюзе ішла) ў аргкамітэце. І яму прыслалі штук дваццаць артыкулаў на рэцэнзію. Ён іх даў сваім асьпірантам і падначаленым: “Светлана Івановна, пожалуйста, мне переведіте: еслі можете, то даже завтра к вечеру. І дайте рецензію.” Артыкул – дваццаць чатыры старонкі ўборыстага тэкста з графічнымі выявамі. Я бяру артыкул і іду перакладаць з англійскай мовы першы раз у жыцьці. Я ж паўсюль здавала нямецкую. А ён нават у галаве не трымае: навука – усе ж ведаюць англійскую. Я іду і перакладаю. Мову дык я ня ведала зусім, але словы ж матэматычныя і формулы (ён падабраў тэкст па матэматыцы). Значыць, я перакладала ня так сказы, як формулы.

Я напісала акуратненька, вялікімі літарамі – амаль што надрукавала. І ён гэта паглядзеў: “Светлана Івановна, Вам персональная благодарность. Вы так хорошо перевелі статью, вы у меня будете штатным переводчіком.” Вось я стала штатным перакладчыкам.

Пасьля мы зь ім моцна пасварыліся.

– Хачу ўдакладніць, Вы з дырэктарам перасварыліся, але назвалі яго адным з лепшых людзей?

– Вядома. Ну, і што, што перасварыліся. Тады проста Паша Якубовіч мяне моцна падставіў. І дырэктар ня мог мяне бачыць, а я не магла ісьці апраўдвацца. А пасьля ён сам вырашыў, што маху даў, і папрасіў прабачэньня. Тады два гады былі без кантактаў…

Але, як толькі ўдалося прымірыцца, ён сказаў: “Поступайте ко мне в аспірантуру.” Я кажу: “Бог с Вамі. Трідцать шесть лет – какая аспірантура?” “Ну, ладно.”

Я пайшла ў свой кабінет. Тут прыходзіць да мяне вучоны сакратар і кажа: “Піші заявленіе в аспірантуру, я от тебя не отстану. Мне сказал Семенков, что, еслі я тебя не уговорю, то он меня с работы снімет. Піші заявленіе”. Трэба здаваць дакументы да першага верасьня, а зараз трэцяе верасьня. Так дырэктар хацеў мяне загнаць у асьпірантуру.

Справа ў тым, што калі чалавек у асьпірантуры, ён можа звольніцца і пайсьці, але пасьля кіраўнік яго выключыць з двойкай па сьпецыяльнасьці. Таму асьпірантура (завочная) прымусіць хаця б чатыры гады сядзець і ня рыпацца. Ён проста хацеў мяне прывязаць.

Дык сакратар узяў заяву і панёс. Я за ім іду да Семянкова і кажу: “Я не могу поступать по об’ектівной прічіне – потому что не сдам экзамен по англійскому языку”. Ён кажа: “Как? Вы у меня лучшая переводчіца.” Я кажу: “Я учіла в школе і в ВУЗе немецкій. Еслі переводіла своему бывшему мужу – то с немецкого языка. С англійского – нікогда”. Ён кажа: “Светлана Івановна, пусть Вас это не волнует. Ідіте і сдавайте”.

Пасьля я даведалася, што нават калі ты атрымліваеш два балы па англійскай мове, але цябе бярэ навуковы кіраўнік, то ты ідзеш на першы курс і ходзіш усе тры гады на заняткі, і цябе вучаць. Я здала сьпецыяльнасьць, здала гісторыю, і апошні экзамен па англійскай мове. Мне сяброўка, перакладчыца, дапамагла скласьці тэкст. Там тры тэксты трэба было, але тры мне ніяк ня вывучыць. Вырашылі, што лепш я вывучу адзін. І які б мне на экзамене ні задалі, я пачну гэты расказваць. Я вывучыла “Greate Britain”. Навуковы ж тэкст я перакладу – няма пытаньняў. Але там трэба было перакласьці і газетны. А газету англійскую я ніколі ніводную ў руках не трымала. Заўтра экзамен, а Міцька мой быў англамоўны і я яму кажу: “Купі мне, схадзі, калі ласка, газетку “Moscow News”. Ён прыходзіць і неяк вінавата: “Ізвіні, другой не было”. І мне дае. Я пачынаю чытаць, прыглядаюся, а там па-французску. І я назаўтра пайшла, не чытаўшы ніводнага разу англійскай газеты. І, вядома ж, на гэтым я плыла, як магла, але чатыры балы атрымала. Я заслугоўвала і два, але яны мне паставілі чатыры.

І вось я стала хадзіць на заняткі, а раз чатыры балы ці пяць – дык тады ходзіш на апошні курс (тры – на другі, а два – на першы). Я папрасіла, каб выкладчык мяне навучыў вымаўляць “th”. Ён паслухаў-паслухаў і кажа: “Ты всё время говорішь “дз” і подобное – вот так і говорі по-англійскі”. То бок ён быў першы, хто мне сказаў: “Говорі по-беларускі”.

А, калі ўбачылі, што я зусім ніколі не размаўляла, дык прасілі перайсьці на першы курс, бо ў маім узросьце я ніколі не здолею вывучыць так хутка. Я сказала, што менавіта ў маім узросьце ў мяне няма часу тры гады хадзіць… І здала ў канцы, яшчэ наша выкладчыца сказала, што я найлепшая вучаніца.

Дык калі ж Вы дысертацыю абаранілі?

– Я так і не абараніла дысертацыю, зусім мне не далі абараніць.

Я “доктар” і “прафесар” па City Universiti ў Лондане, а ў Беларусі – не. Там мне далі гэта за тое, што я член IFAC і за тое, за тое, без абароны – проста лічаць, што мае вынікі такія…

А ў Беларусі мне проста не далі, так я ня стала і прасіць.

– А я ж чуў, што вы кандыдат, толькі не хацелі абараняць доктарскую.

– Не. Я два разы падавала на абарону, а многа дысертацый я яшчэ напісала пад заказ. А два разы я падавала сваю, і два разы мне адмаўлялі. І абедзьве іх я аддала сваім вучням. Дзе ўсе ведалі, што гэта мае тэксты (я іх здавала як справаздачы) – кропка ў кропку, коска ў коску, толькі зь іншай назвай, тыя ж задачы, усё.

Я прымусіла іх абараняцца на беларускай мове. Я вучням сказала, каб яны гаварылі, што, калі ім дазволяць абараняцца на беларускай мове, дык яны мяне вернуць, я вярнуся. Мае вучні былі першыя людзі ў Беларусі, хто абараняў матэматычныя дысертацыі на беларускай мове. Навуковым кіраўніком яны, вядома ж, мяне напісаць не маглі, яны напісалі навуковым кансультантам, а кіраўніка ніякага. То бок ім далі абараніцца, а мне – не.

Тыя потым апомніліся, казалі, што “мы ўсё табе дадзім”. Калі я стварала Інстытут па матэматыцы і кібернэтыцы Рэспублікі Беларусь, яны ведалі: там былі запісаны самыя лепшыя людзі, якіх таксама прызнаюць ва ўсім сьвеце, якія прыйшлі і сталі членамі Інстытута. Прыйшлі, таму што я ім прапанавала. І яны абралі мяне сваім кіраўніком – афіцыйна, дэмакратычна.

– Сьвятлана Іванаўна, як Вы ацэньваеце сутуацыю ў Беларусі ў сучасны час: сучасную ўладу, сучасную апазіцыю, уплыў Расеі і так званую “падтрымку Захаду” ў стварэньні беларускай дэмакратыі?

– Стварэньне беларускай дэмакратыі я ацэньваю як нешта зусім сьмешнае. Дапамогу Захаду – таксама.

– Але яны выдзяляюць дзясяткі мільёнаў даляраў на змаганьне за дэмакратыю ў Беларусі.

– Яны выдзяляюць гэтыя дзясяткі мільёнаў даляраў самі сабе.

А Расію я разглядаю так. Так, вялікая колькасьць расіян маюць расійскі шавінізм. Можа, нават пераважная колькасьць. Але, калі б не было Расіі, калі б мы былі ў складзе Польшчы, дык ні аб якай Беларусі ніколі б мы і ня вякнулі. Таму што за свае каралеўскія амбіцыі Ягайла прадаў ВКЛ (проста прадаў), каб самому стаць каралём. А Польшча – ня тое месца, якое так проста адпусьціць. Толькі Расія магла атабраць – гэта раз.

Далей. Польская мова – практычна ўжо аналітычная (то бок напаўдэградаваная).

Што такое сінтэтычная мова?Скажам, што я магу сказаць замест “якія ходзяць” – “хадзячыя” (“чыя” – гэта тыя самыя “якія”). Я не магу сказаць “хворы, які ходзіць”, а “хадзячы хворы” – гэта ўсім зразумела, што ён можа хадзіць, калі захоча, а ня той, які ходзіць зараз. А “ляжачы хворы” – каторы не ўстае, а ня проста ляжыць зараз, бо проста заснуў. То бок перастаць устаўляць у словы нешта, а ставіць побач – гэта аналітызаваць граматыку. За што змагаецца наша апазіцыя перш за ўсё: вось якраз за гэтыя моманты ў граматыцы. Аб чым бы яны думалі, не – трэба ім: “які ходзіць”, мяккі знак, яшчэ нешта, яшчэ нешта…, спадары… “Спадар” паходзіць ад элінскага слова “под”, які азначае “ніз”. І ў нас яно азначае “ніз”: спадніца, сподак – тое, што знізу. Вось пан высокага рангу называўся ў іх “кірые”. І да Бога яны зьвярталіся “кірые”, “кірые” – адзін з самых вядомых зваротаў да Бога ў царкоўных службах праваслаўных. А вось кіраўнікі нейкіх падначаленых народаў: малдаўскага, напрыклад, называліся “дэспод”. Ізноў такі ў праваслаўных малітвах у храмах да гэтага часу ўжываецца, што і дэспату жадаюць нейкіх доўгіх гадоў жыцьця. Дэспат – гэта кіраўнік-васал. А вось часьцінка “ар” – гэта калі нешта зьмяншальнае, то бок “Ра” – Бог, “ар” – жрэц. Дык калі далучаецца “ар” – гэта тое самае, што “ак”, “ік” – гэта памяншальнае. Дык вось: “дэспат-ар” – гэта прыслужнік дэспата (дакладны пераклад).

І чаго ім убілася ў іхнюю галаву “спадар”. У нас “гаспадзін” ніколі не казалі, у нас казалі “пан”, і “паночак”, і “панначка”, і “запанеў”, і “апанаваў” – велізарная колькасьць словаў. А “гаспадар” казалі, калі, скажам, падыходзілі на кірмашы да прылаўка, там ляжаць, напрыклад, яблыкі і нікога няма: “А дзе гаспадар? (гаспадар гэтага, уласьнік)” Заходзяць у хату: “Гаспадару прывітаньне”, – такое скажуць. Але гэта дужа рэдка. Часьцей нават з-за ўсходнасьці казалі “хазяін”.

Што такое “спадар”? Гэта падробак пад “судар” і “сударыня”. Нідзе ў беларускай літаратуры не было ніколі такога. Гэта наватвор.

– Мне нехта казаў, што вядомы аўтар сачыніў гэта слова штучнае і яно проста прыжылося.

– Не прыжылося яно. Проста яны ўсе былі з ГБ й ім трэба было нечым замяніць [слова “пан”], каб яно нагадвала “таварыш”, ды яшчэ прарасійскае “судар”, “сударыня”. То бок яны замест прывычнага беларускага “пана” (і ўкраінцы, і ўсе абсалютна карыстаюцца гэтым)… Што ў ім дрэннага?

А што казаць пра малога хлопчыка? “Спадарчык”? Паніч, панначка, паненка.

– Сьвятлана Іванаўна, дык гэта Ваша галоўная прэтэнзія да апазіцыі?

– Галоўная прэтэнзія да апазіцыі, што яна абараняла не ідэалы, а штучныя, невядома кім прыдуманыя (прычым, страшэнна важныя, таму што яны ў мове) пагаршэньні беларускай мовы. Пагаршэньне, яе [мовы] як бы згортваньне.

Чаму польская мова ўсё болей і болей аналітычная – англаізуецца, а брытанскія мовы, сербская, харвацкая – ужо практычна аналітычныя. Балгарская – аналітычная абсалютна, там напісана: “Вуліца Клара Цэткін”. Усё – склону няма, нічога няма…

– Некаторыя кажуць, што апазіцыя зрабіла памылку, што зьвяртала шмат увагі на беларускую мову…

– Першае самае памылковае ў апазіцыі лічу тое, што яны не беларусы. Што ім важней за ўсё была ўласная вядомасьць, уласная ўлада, амбіцыёзнасьць. Што яны зусім ня ведалі, што рабіць і толькі адно хацелі – пакрасавацца. А што такое ўлада і як зь ёю абыходзіцца – яны і ня ведалі.

Акрамя таго, калі б не было Расіі, у нас бы не было дзяржавы зусім [з-за польскага імперыялізму]. Расія, вядома ж, за гэта рабіла тут, што хацела… І навязвала сваю мову, як магла. “Северо-Западный” край – гэта было…

Але Расія настолькі вялікая была імперыя, у адрозьненьне ад Польшчы, што ў яе хапала спраў на ўсіх межах. І таму мы ціхенька-ціхенька заняліся сваімі праблемамі. І самае галоўнае, што нас ніхто не вучыў па-расейску. Як толькі б пачалі вучыць на рускай мове – тут усё. А нашы былі непісьменныя – і размаўлялі па-беларуску.

Самую добрую для нас справу зрабіла Расія ў савецкія часы, калі стварылася Беларуская Рэспубліка. Хай маленькая. Яшчэ Савецкі Саюз, канкрэтна Сталін, прыяднаўшы Заходнюю Беларусь. Гэта ўжо стала сапраўдная краіна. І самую вялікую яшчэ падзяку Сталіну за Купалу і Коласа асабіста. Я, калі пайшла ў школу, чаму так добра ўсё разумела – таму што ўсё было па-беларуску. Усе падручнікі: і батаніка, і матэматыка, і геаграфія – усё. Гэта проста шчасьце было, як прыемна было чытаць гэтыя падручнікі, дзе ўсё было зграбна, дзе словы добра вязаліся. Можна было самому звязаць фізіку зь хіміяй і зь біялогіяй – усё клалася адно да аднаго.

Так гэта быў загад Сталіна і Берыі.

– Гэта Вы дакладна ведаеце?

– Абсалютна. Вядома ж, ня толькі па Беларусі, а ўвогуле нацыянальная палітыка: даць магчымасьць нават абараняць дысертацыі на ўласных мовах пасьля вайны. І Берыя асабіста сачыў за гэтым. Вось так. Дык чаму ж Берыю ненавідзяць усе – вось за гэта.

А Машэраў, які страшэнна хацеў пралезьці пакіраваць Савецкім Саюзам… На прыступках універсітэта Беларускага дзяржаўнага (ў 1971 годзе недзе) Хрушчоў яму сказаў: “Будешь там, еслі унічтожішь белорусскій язык”. Машэраў сказаў: “Конечно.” І тут жа – ўсё, разам.

Вось я думаю, што такая самая ўмова была Лукашэнку: будзеш кіраваць сьветам, калі ў першую чаргу зьнішчыш мову. Чаму? Таму што гэта было першае, што ён паставіў на рэферэндум. Далей. Беларускую мову ён здаў, таму што сам ён ня быў прыхільнікам. Але ў яго хапіла розуму ня здаць грошы, ня здаць хаця б сваё ГБ, сваю ўладу. Тое, што ваенка засталася агульная і многа яшчэ іншага – гэта так. Але ўсё ж такі і нешта засталося сваё, ўласнае. Хай яно будзе страшна адсталае, кансерватыўнае, але наша. Значыць, дзяржаву ён трымае.

А самы вялікі вораг Лукашэнкі зараз – гэта Пуцін (я так думаю). Я думаю, што Пуціну зь яго высачэнным інтэлектам проста фізічна балюча слухаць Лукашэнку…

– Вы лічыце, што ў Пуціна вышэйшы інтэлект?

– Не сумняваюся.

– Мне здаецца: чарвяк гэбэшны…

– Не, не. Гэта чалавек вышэйшай харызмы. У мяне на адным зь першых месцаў па прыгажосьці знаходзіцца Пуцін.

– Вось так! А ў мяне ён толькі злосьць і нянавісьць выклікае…

– Вы, мужчыны, не павінны ім захапляцца. Ёсьць моманты, дзе ён страшэнна абаяльны.

Мне падабаецца.

– …Як чалавек, але яго палітыка злачынная, імперская.

– А Расія іншая быць ня можа, інакш яна як дзяржава не ўтрымаецца – гэта іх стрыжань. Яна павінна хаця б аб’яўляць сябе такой.

– Разумею, але які ж наш лёс тады пад уплывам такім?

– Мы вытрымалі ўжо колькі…

– Вы лічыце, што Пуцін – вораг Лукашэнкі. Дык гэта ж кепска, на Лукашэнку пакуль ёсьць станоўчыя спадзяваньні…

– Пуцін хоча ўключыць Беларусь. Цудоўна разумее, што за Беларусь Захад будзе бамбіць Расію. Не дасьць. Вось тут – гэта кропка, дзе будзе горай, чым у Югаславіі. Там не паслухаліся, а тут тым больш не паслухаюцца. Для гэтага і патрэбная наша так званая апазіцыя, каб было каму запрасіць Захад тут пабамбіць…

А можа, здарыцца іншы сцэнарый. Расіяне зараз настолькі ненавідзяць Лукашэнку, проста арганічна, як ненавідзіць чалавек разумны малпу, якая лезе ў людзі. Яны проста хваравіта ненавідзяць, у іх алергія. Што яны проста могуць не дачакацца нічога, а проста яго фізічна зьнішчыць. І тут жа аб’явіць, што гэта апазіцыя расперазалася канчаткова – і ўвесьці войскі.

Вось гэта яны могуць зрабіць. І Лукашэнка, мне здаецца, гэта цудоўна разумее.

– Дык нам ад чаго большая небясьпека: ад Лукашэнкі, ад апазіцыі, ад Захаду, ад Расеі?

– Я помню адзін анекдот зь дзяцінства. Ізраіль вырашаў: як зрабіць, каб было ім лепей жыць. Устае адзін у Кнэсеце і кажа: “Давайце аб’явім вайну Злучаным Штатам і Савецкаму Саюзу – яны будуць па-над намі супрацьстаяць, а нам і будзе добра жыць…”

Вось Лукашэнка аб’явіў вайну Злучаным Штатам і Расіі, дакладна па тым рэцэпце. Дык радуйцеся.

– Я ня ведаю, чым гэта ўсё закончыцца…

– Калі б адзін хто-небудзь – тады амбец, а калі некалькі – гэта іх праблемы.

Так вось здарылась. То бок нам навязалі дзяржаўнасьць і нам не дадуць ад яе адмовіцца.

– Гэта добра, але пры ўмове беларусізацыі…

– Беларусізацыі ня будзе ніколі.

Зараз і дзяржаўнасьці хутка ня будзе. То бок дзяржаўнасьць – гэта прывідная рэч. Будуць звышвялікія дзяржавы: Кітай, Амерыканска-Канадская і (магчыма)Мексіканская, Індыя, ісламскі сьвет – Халіфат, Афрыка… Ня важна, як будзе.

Хаця ў Афрыцы суахілі – сінтэтычная мова, і масаі – страшэнна разумныя, яны ўпарта ня хочуць лезьці ў цывілізацыю і ўпарцейшым чынам жывуць па сваіх законах. Паглядзіце, якія яны прыгожыя! Навошта ім наша цывілізацыя? Яны жывуць правільна. І мова ў іх багатая.

Але Афрыку ўсур’ёз разглядаць асабліва нельга.

– Што стане з Расеяй, Беларусьсю ў гэтых умовах?

– Расія можа ня ўтрымацца, я ж яе і не называла нават. Таму што расійская тэрыторыя настолькі вольная, і калі пачнецца вайна – будзе тое, што з Польшчай: захад – у Захад, усход – у Кітай, Японіі – частку. Усё.

Мне вельмі падабаецца адна справаздача англійскага генерала Ўінбі. Калі яго акружылі, ён такую справаздачу зрабіў каралеве: “Ваша Вялікасьць, Ваша доблесная гвардыя наступае ва ўсе бакі!”

Вось Расія ня будзе наступаць ва ўсе бакі – яна адразу [зкалапсуе].

– Можа, яна гэта заслужыла за часы імперскай гісторыі?

– Не. Мы павінны, калі мы разумныя, усімі магчымымі сродкамі якраз ня даць Расіі заваліцца. Таму што гэта адзіная зараз сінтэтычная граматыка (пасьля нашай – другая па разьвітасьці). Яна горшая за беларускую, намнога горшая. З-за таго, што “аб’елась” Расея дыялектамі тых народаў, якія яна паглынала. І, аб’ядаючыся, яна нахапала сабе столькі слоў, якія аказаліся абсалютна не зьвязанымі. Можна гаварыць-гаварыць – і ніякага сэнсу ня будзе. Будзе Дастаеўскі, Талстой…

А яшчэ з-за таго, што Расія ўнізе разьвівалася па-свойму, а кіраваць было трэба  ўверсе – мовы кіраваньня былі нямецкая, пасьля французская. Як напаў Напалеон – англійская пайшла. То бок для кіраўніцтва, каб сапраўды дзяржава трымалася, яны самі не маглі кіраваць – абавязкова патрэбныя былі “варагі”. І гэта не чыёсьці злачынства, а гэта нармальная, рэальная сітуацыя – такая граматыка. Яны ня могуць аб’яднацца самі, ня могуць паважаць дзяржаву.

– Да сябе запрашаюць “варагаў”, а намі спрабуюць кіраваць…

– У іх ёсьць вось што: у сінтэтычнай граматыцы страшэнная “клаўстрафобія”, ім хочацца адзін ад аднаго як мага далей аддзяляцца. З-за чаго расіяне так разьбегліся. І славяне разьбегліся. Па прасторы паглядзець, дык славяне моцна разьбегліся, а колькі там нас. Таму што такога кшталту народы ня могуць так шчыльна жыць. Чаму Балканы, і менавіта Югаславія – гэта кропка выбуху? Таму што там дастаткова цесна. І там усе пачынаюць жраць адзін аднаго. Сербы з харватамі – гэта ворагі абсалютна лютыя: адна мова – дзьве рэлігіі і розныя алфавіты. Адзін народ быў калісьці, але яны знайшлі спосаб, як ім пачаць ненавідзець адзін аднаго. І яны так рэзалі адзін аднаго, нават нядаўна… Дык вось, расеяне ня могуць быць блізка, ня могуць быць разам, ня могуць сабрацца.

– Іх зьбіраюць толькі самыя страшныя катаклізмы, якія пагражаюць разбурыць імперыю. Вось, калі вораг нападзе…, але з Кітаем ім не справіцца.

– Не. Не.

– Сьвятлана Іванаўна, няўжо Вы глядзіце на лёс беларускай мовы настолькі песімістычна.

– Я песімістычна? А вы ведаеце, што захаваецца ў тым сьвеце (можа, гэта не для друку), дзе ня будзе ўжо нічога матэрыяльнага? Усё матэрыяльнае зьнікне. Зоркі пагаснуць. Прыйдзе такі час – гэта адназначна. Але Сьвет жыве не для таго, каб урэшце пагаснуць, а каб стварыць наступны ўзровень. Дык той, які створыцца – той і будзе жыць.

Вы сёньня самі сказалі цудоўную рэч – вы сосенку малюеце. Вось на гэтай магістралі трэба знаходзіцца. Толькі той, хто будзе на ёй… [гаворка пра расток сасны, які з кропкі росту расьце строга ўверх, у кірунку прагрэсу; толькі ён мае персьпектыву, толькі ён стане кавалкам камля…]

У навуцы ж як: высоўваюцца мільярды гіпотэзаў. Гэта – стратэгія разумовай атакі. Спачатку ўсе выказваюць, што хочуць. А пасьля мы пачынаем штосьці разумець, спалучаць у гэтым тумане. Вось як зьвязалі, выбралі ці склалі тое, што трэба – а ўсё астатняе, значыць, памылка. Закрэсьліваецца і забываецца. Застанецца тое, што застаецца…

Дык вось. Беларуская мова, зь якой выйшла матэматыка, і якую, толькі адну з сучасных (і ўсе дзядоўскія, якія былі продкавыя), захоўвае гэтая матэматыка. Матэматыка, якая ўсе вядомыя сістэмы ў сьвеце зараз апісвае і зьвязвае веды – дык яна і ёсьць сімвальнае ўвасабленьне беларускай мовы.

Вы ж ня хочаце, каб да скону дзён захоўвалася мумія. Трэба, каб захоўваўся розум. Так розум – гэта большая матэрыя, чым матэрыяльны сьвет. Гэта трэба ведаць жорстка. Гэта большая матэрыя [большая рэчаіснасьць].

І ў той механіцы, якая ўтрымлівае фізіку і хімію (у тым ліку і ядзерную фізіку) – я раскажу, і вы зразумееце, як у гэтым прысутнічае тое, што называецца “розум”. Вы раптам убачыце тое, што абсалютна перад вачамі. Я раскажу вам пра адзінкі розуму, якія застаюцца. І вы іх убачыце (толькі гэта не для друку, бо галаслоўна для чытача). Дык вось. Беларуская мова ніколі не загіне ў Сьвеце, таму што яна – пачатак новага Сьвету, і брама ў яго, і яго крыніца.

Вось яна – будзе, а ўсё астатняе – гэта былі гіпотэзы.

– Выдатна. А што будзе з Захадам, з Заходняй Еўропай?

– Тое самае, што з усім. У іх аналітычныя граматыкі…

– Еўразьвяз касмапалітызуецца. Што нам чакаць ад яго? Я ўжо нічога добрага не чакаю.

– Пакуль будзе крызіс, ніхто ня будзе ні на кога нападаць. Пакуль сітуацыя няпэўная ў сьвеце, мы павінны рабіць нешта пэўнае. А што?

Як сказаў Якуб Колас – “зямля і навука”.

Што мы можам рабіць са сваёй зямлёй: кветкі садзіць, дзяцей гадаваць (то бок базісны ўзровень), і ведамі займацца. Ціха, спакойна, ні аб чым не хвалюючыся, рабіць сваю справу. Нам ня трэба мітусіцца. Няхай мітусяцца тыя, каму трэба даўгі аддаваць (як Амерыцы), ці грошы кудысьці дзяваць (як Кітаю). А мы ведаем, што правільна ўсё рабілі.

У нас такая гісторыя, якая ўладкавала ўвесь сьвет, як Статут ВКЛ. Мы далей за Статутам, не сьпяшаючыся, не прапануючы абы што, ішлі, ішлі, ішлі, і нешта зараз прапануем. Сур’ёзнае. Таму што матэматыка – з аднаго слова ўжо зразумела, што сур’ёзнае. Ды яшчэ і на сусьветным узроўні. Цяпер мы гэта сур’ёзнае будзем вяртаць, як доўг, як дар. І з яго дапамогай рабіць нешта добрае ў нас у першую чаргу. Вось так і жыць.

Мы ўсё рабілі правільна. Калі многія з нашых ня вытрымалі цяжару беларускай сьведамасьці – гэта іхняя праблема. Колькі б мала ні засталося, ужо ніколі не зьнікне Беларусь, хаця б з-за таго, што ёсьць Статут ВКЛ, напісаны “рускім языкем і рускімі літарамі” (што азначае па-старабеларуску).

Мне вельмі спадабалася, як Павел Бука мне растлумачыў слова Русь. У Егіпце да гэтага часу, калі даюць загад, што можна ехаць, кажуць: “рух”, а калі камусьці канкрэтнаму кажуць: “руш”. Дык Паўлюк недзе вычытаў ці нехта яму сказаў, што само дзеяньне называецца “рух”, а тое, што рухаецца, варушыцца – называецца “русь”. То бок вы́селкі людзей, калі нехта кудысьці рухаецца. Выселкі людзей называліся “русь”.

І калі мы ўжо вывелі свае карані і ведаем, што яны дужа даўнія, і па словах супадаюць, і па граматыцы, дык зараз мы можам сказаць пра “русь”, што адназначна (і гэта адно з падобных сьведчаньняў), што ад слова “рух”…

“Рух”тут ключавое слова, а “русь” – як бы жаночы род ад яго.

Так што Белая Русь, Чорная, Чырвоная – гэта мы.

– Сьвятлана Іванаўна, Ваша жыцьцёвае крэда.

– “Зямля і навука”.

Я згодна з Коласам, лепей не сказаць. Калі ўжо нешта добра зроблена, дык навошта іншае…

– Маладыя пакаленьні сумленных беларусаў – яны хочуць атрымаць нейкую параду, нейкі арыентыр для жыцьця. Што б вы маглі сказаць ім?

– Думайце самі. Вы – беларусы, вы ж павінны ўсё рабіць самі.

Я вам усё расказвала. А вы павінны станавіцца журналістам і памятаць, што людзі навакольныя, якія да матэматыкі не належаць ніякім чынам, яны ніколі не змогуць ацаніць, што я зрабіла. Таму, калі ім расказваць, яны будуць крывіцца і больш нават грэбаваць. Калі вы хочаце зрабіць добрае і мне, і сабе, і справе – вось з гэтага ўсяго зрабіце тэкст на дзесяць хвілін, што была такая. А расказваць, дзе нарадзілася і іншае – гэта аджылыя рысы, каторыя нікому не патрэбны.

Тут вельмі патрэбны, тут гісторыя часу. Паглядзіце, вы ж двойчы жылі ў зямлянках: у Беларусі і ў Краснаярску. Вы прайшлі ад зямлянкі да аднаго з самых славутых кібернэтыкаў сьвету.

– Так, гэта праўда.

Вы заўсёды трымаліся беларускай мовы. Вы не зрабілі ні саступкі…

– Калі б хоць маленькая саступачка ў матэматыцы – і проста ўсё…

Вы вядзеце аскетычны вобраз жыцьця…

Я вам скажу, што Сорас вядзе аскетычны вобраз жыцьця ў параўнаньні з Вавілонам або Рымам. То бок гэта не багацьце – тое, што ёсьць зараз. Вось былі багацьці, калі яны былі першыя ў сьвеце, калі яны былі натуральныя. Калі, напрыклад, мастацкі твор – дык мастацкі твор, а не штучна наштампаванае нешта. А зараз няма нічога каштоўнага такога. Дык калі чалавек пачынае за гэтым ганяцца…

– Патрэбны Ваш узор…

Я не паэт і не пісьменьнік, і я не магу даць такі тэкст, які б у людзях стварыў уражаньне, што ёсьць каштоўнасьці.

– Праступае бесперапынны кантэкст. І для людзей, якія хочуць зарыентавацца ў жыцьці, гэты кантэкст ёсьць самы важны. Вы – цудоўны ўзор…

– Гэта толькі для вас. Таму што мы ведаем адзін аднаго ўжо безьліч гадоў. Мы ведаем, што мы робім. А ўспомніце сябе пры першай сустрэчы: “Ну, нехта – і нехта”, – і пайшлі.

– Гэта таму, што я тады мала што разумеў і ведаў. Але калі б я атрымаў добрыя прыклады ў дваццаць гадоў, мне было б пазьней значна лягчэй зарыентавацца, я зрабіў бы за жыцьцё значна больш.

– У Акуджавы, аднаго з маіх любімых паэтаў, ёсьць такія радкі: “Былое нельзя воротіть. І печаліться не о чем: У каждой эпохі своі подрастают леса…”

– Я ня згодзен, таму што застаюцца ўніверсальныя механізмы, універсальныя прынцыпы.

– Не. Не магло зьявіцца тое, што зьявілася, у 1901-м годзе, а толькі ў 2001-м. Таму што іншы быў сьвет, іншы быў яго стан.

– Гэта магло ў 2001-м зьявіцца толькі таму, што былі людзі адпаведныя, якія былі на гэта накіраваны…

– Вядома.

Што можна параіць [маладым навукоўцам]? Адно. Што навука, скажам, калі мы ўжо яе ставім за вяршыню – яна такая асоба, што адкрываць Амерыку праз фортку – гэта сьмешна. То бок першае, што трэба кожнаму вучонаму (і гэта толькі яго праблема і болей нічыя) – ён павінен сам прачытаць усё, што ёсьць на тэму, якая яго хвалюе. А не казаць, што гэта я сам прыдумаў і ня важна, што гэта ведалі да мяне ўжо дзесяць гадоў.

Калі я сама прыдумала, але пра гэта 60 гадоў таму думаў (не прыдумаў, а думаў) Анры Лібер (а я ўжо потым аб гэтым даведалася), дык я ў кожнай навуковай працы даю на яго спасылку. Гэта ня важна, што я ня ведала і сама прыдумала, але я ж магла прачытаць. Значыць, у навуковай дзейнасьці – толькі сам. Толькі ведаць усё, што прапанавана да цябе. Пасьля ісьці далей.

Можна разбурыць, калі гэта дрэннае. І табе і аўтары, і ўвесь сьвет павінны быць удзячны. Значыць, давядзецца зразумець, што гэта быў ня крок наперад, а наадварот – затрымка.

Значыць, хто хоча займацца навукай – умець чытаць, умець пісаць і быць страшэнна працаздольным: “Мы былі рабамі вёслаў і ўладарамі мора.”

Сьвятлана Іванаўна, вы ставіце вышэйшым узроўнем сістэмы, напрыклад, дзяржавы як шматузроўневай сістэмы, ставіце матэматыку і кібернэтыку. Але разумець гэта трэба так, што ёсьць сьвет, ёсьць яго аб’ектыўныя законы, законы яго прагрэсіўнага разьвіцьця, і матэматыка з кібернэтыкай – гэта лепшы ключ для знаходжаньня гэтых правільных аб’ектыўных законаў?

– Так. Зараз – адзіны [ключ]. Іншага няма. І з гэтага месца – тая брама ў новы сьвет.

– А тыя заканамернасьці, якія зьвязаны з новай, канструкцыйнай, дзейнасьцю – яны ўжо існавалі ў сьвеце, ці гэта толькі чалавек прыдумаў іх?

Да ерархічнай матэматыкі заканамернасьці і былі асновай усяго апісаньня сьвету.

Заканамернасьць – гэта што? Гэта ёсьць функцыя. Ёсьць нейкія пераменныя ўваходу, ёсьць каафіцыенты, ёсьць нейкія пераменныя выхаду. Уводзім стан. У залежнасьці ад стану можа быць пры адным уваходзе розныя выхады (лампачка загарэлася або не загарэлася, калі адпаведна сістэма дзейсная ці зламаная).

Скажам, вось функцыя, станаў няма, адзін стан. Гэтая функцыя і адлюстроўвае заканамернасьць. Але калі сістэма зь нечага складаецца? Калі сістэма мае два элементы? Цяпер, як бы мы ні злучалі, гэтая матэматыка не дае нам магчымасьць атрымаць агульнае і стан для ўсёй сістэмы. Як з тым жа аўтамабілем. Тое мы маем пра рухавік, тое – пра колы, і пра ўсё… Усё зьвязваем – а хуткасьці ня маем. Бо ні адна дэталь ня мае хуткасьці, мае толькі аўтамабіль у цэлым.

Таму ні ў якім разе нельга, складаючы функцыі элементаў, разьлічыць функцыю агульнай сістэмы. Для гэтага трэба пачаць высьвятляць сувязі – што гэта мы запусьцім іскрай, гэта піхне тое і так далей, і вось у нас пайшла хуткасьць. Але мы павінны азначыць сувязі. То бок тое, чаго ў класічнай матэматыцы няма. Там такое не адзначаецца і не адзначаецца пераход да вышэйшага ўзроўню, да атрыманьня новых вымярэньняў.

Азначэньне гэтай функцыі нам дасьць заканамернасьць, але яно ня дасьць нам магчымасьць канструяваць. Яно толькі дае магчымасьць па ўваходу-стану прадказаць выхад.

Альбо наадварот, у нас ёсьць пажаданы выхад, мы павінны разгледзець, які ўваход, які стан нам узяць (прамая і зваротная задачы кіраваньня). Гэта ўсё, што мы можам зрабіць класічнай матэматыкай.

– Пытаньне трошкі ў іншым. Вось мы, напрыклад, запрапанавалі сфармуляваць кібернетычную мадэль дзяржавы. Скажыце, у гэтым рэальным сьвеце заканамернасьці стварэньня такой дзяржавы – яны аб’ектыўна існуюць, проста мы іх ня ведаем і павінны іх адкрыць, ці мы іх абсалютна, сапраўды абсалютна, нанава ствараем? Гэта функцыя стварэньня ці гэта функцыя здабываньня ведаў?

– Найцікавейшае пытаньне.

Я лічу, што гэта стварэньне. Калі гэтага няма ў сьвеце, яшчэ не было дзяржавы… Вось Статута не было. Былі законы Хамурапі, была перакладзеная ў законы Іліяда – у законы Солана. Былі законы цывільнага рымскага права, было магдэбургскае вытворчае права. Вось усё сабрана, яшчэ дададзена канфесійнае права…

Пра законы крышачку яшчэ скажу. Дзесяць запаветаў [хрысьціянства] – вельмі добра згрупіраваная рэч. Першы закон: “Я твой Бог і няма Бога акрамя мяне”, далей: “маці-бацьку пачытай”, далей: “не скрадзі” і г.д. Значыць, заўважце: адносіны з Богам, зь сям’ёй, з вытворчасьцю, з суседзямі і з навакольным сьветам – усё гэта згрупіравана нават.

Далей. Возьмем дзяржавы. Яны сябе пазіцыянуюць як дзяржавы, называюцца гасударствамі, “цар”, “гасудар” – там усё ёсьць. Хто дае гэтым дзяржавам права звацца дзяржавамі? Папа, скажам. А на ўсходзе, скажам, Імператар Паднябеснай.

А калі толькі зьяўляецца Статут, дык цяпер можна і паглядзець, што́ ў дзяржаве павінна быць. Гэта абсалютна новая рэч. Статут – гэта не адкрыцьцё тых ведаў, якія ёсьць, таму што дзяржавы ёсьць.

– Значыць, Статут – гэта ўзор канструяваньня, а не здабываньня ведаў.

– Так, гэта новая абсалютна рэч сама па сабе.

Зноў нагадаю Коласа: “І гэты скарб, пазычаны, адбіты, як доўг, як дар дае пясьняр…”. Гэты скарб – гэта які зьбіраўся, сьцягваўся ў сімвал. Так вось гэты сімвал, якога не было. Гэта канструяваньне. Гэта стварэньне новых сістэм. Ня проста новых ведаў, а новых сістэм, якія болей трывалыя, і магутныя, і вечныя за ўсё, што яны ўключаюць.

– А крытэр эфектыўнасьці гэтага стварэньня – гэта толькі пры параўнаньні зь іншымі сістэмамі?

– Практыка.  

То бок, калі мы вяртаемся назад да гэтых сістэм, дык трэба прадказаць, як будуць паводзіць сябе мае дэталі.

Я хачу, каб мае дэталі паводзілі сябе так. Значыць, я павінен улічыць такі іх стан і падаць ім такі ўваход. Падаю – і яны паказваюць велізарную тваю памылку. Значыць, гэта не дэталь вінавата – гэта ты няправільна разьлічыў. Вось гэта – калі мы ўніз рухаемся па ўзроўнях.

Цяпер уверх будзем кіравацца. Пачынаем глядзець, як мы з суседзямі суадносімся. Тут прадказваць зусім цяжка. Таму што дэталі – гэта маё, што хачу – тое і раблю. А з суседам майго ўзроўню я ж ня ведаю, як ён сябе будзе паводзіць… Але трэба прадказваць і гэта, будаваць у сябе яго выраз і разьлічваць. А яшчэ цяжэй разьлічыць, як мы разам будзем працаваць, ці атрымаецца што-небудзь. І што трэба, каб вось гэтую мэту дасягнуць. Таму што адна з асноўных рэчаў, якой няма (у граматыцы ёсьць будучы час: “буду рабіць” – гэта мы аналітычна сказалі, а “зраблю” – гэта мы сінтэтычна сказалі)… Дык вось, мэта – гэта і ёсьць нешта на будучы час.

– Я прапаную мэту: забесьпячэньне прагрэсіўнага разьвіцьця чалавецтва.

– Так – стварэньне новага ўзроўню.

Дарэчы, Кайл гэта прыдумаў. Ён назваў гэта так (і вы можаце карыстацца гэтым).

Кайл – гэта кіраўнік Rotary Club (гэта адна з масонскіх лож, гэта і ёсьць тое, што ценявы ўрад, прэзідэнт Rotary Club – гэта значна болей, чым прэзідэнт Злучаных Штатаў) – спачатку Амерыканскага, а пасьля сусьветнага, які два разы ў прысутнасьці людзей дужа прасіў мяне ўступіць у іх арганізацыю і стварыць іх арганізацыю ў Беларусі. (Гэта было за мяжой – у Польшчы і ў Румыніі.)

Я не ўступіла, адмовілася…

У гэты час у мяне і так было зроблена ўсё. Але частка яшчэ не надрукаваная. А калі б уступіла, дык было б так, што ўсё, што рабілася – гэта рабілася Rotary Club.

А так ніхто, ні адзін чалавек у сьвеце ня мае магчымасьці сказаць, што ён нам [беларусам] дапамагаў.

Адзінае, што мы зараблялі. Вось некаму я пішу – і бяру грошы. Але ні ў якім разе не брала проста так.

– Скажыце, але ж Вы негатыўна ставіцеся да гэтай касмапалітызацыі: дэмаграфічнай, культурнай, якую зараз робіць гэты ценявы ўрад? Ён жа разбурае чалавецтва.

– У іх проста нічога не атрымаецца…

Калі развальваецца гэтая ўся так званая фінансавая сістэма, дык гэта не азначае, што яна фінансавая сістэма. Развальваюцца “драныя караты”. А фінансавая сістэма – цуд, які прыдуманы быў шведам для таго, каб спрасьціць гандаль, абмен…

– Сьвятлана Іванаўна, вялікі Вам дзякуй. Мы размаўлялі больш за пяць гадзін. На сёньня дастаткова.

Цяпер гэта застанецца…

 

 

 

9 каментарыяў

  1. Сяржук кажа:

    Рэдакцыя НЗ,
    адкажыце мне, чаму вы ўсхваляеце здраднікаў і адрачэнцаў?
    Беларуска, якая пайшла замуж за чужынца, болей не беларуска, бо як вучыць Сьвятое Пісаньне, нацыянальная прыналежнасьць замужняй жанчыны вызначаецца нацыянальнай прыналежнасьцю ейнага мужа. Той факт, што многія “свядомыя беларускі” павыходзіўшы за чужынцаў, спрабуюць выхаваць сваіх дзяцей беларусамі ёсьць ня што іншае як спроба адкупіцца ад свайго народу. Але ж гэтакая спроба ў Сьвятым Пісаньні мае вельмі канкрэтную назву — КАІНАВА АХВЯРА. Робячы такое гэтакія “сьвядомыя беларускі” зьдзяйсьняюць два вялікіх граха:
    1. Яны адмаўляюць уладу свайго мужа над сабою (Сьвяты апостал Паўла ў 1-ым лісьце да Карынцянаў піша, што кожнай жанчыне галава — муж.)
    2. Яны спрабуюць апраўдацца сваімі ўчынкамі (Але ж вучыць той жа сьвяты апостал Паўла: Учынкамі не апраўдываецца ніхто).
    Найвялікшая трагедыя нашага народу ў тым, што ў нас матрыярхальнае грамадства. Жанчына зьяўляецца галавой сям’і, а муж зьяўляецца нейкім дапаможным матэрыялам накшталт быка-асеменатара на калгаснай ферме, якога можна і пугай адлупцаваць і сдаць на мясакамбінат, асабліва пасьля таго, як ён ужо выканаў сваю задачу.
    Я ведаю некалькі фактаў, калі беларускія хлопцы, вяртаючыся са службы ў савецкім войску, прывозілі з сабой нявест-расеяк. Але ж вясковыя жанчыны казалі: “Са сьвету прывёз”, і ніколі не прыймалі іх у сваё кола.
    Калі ж “беларуска” выходзіла за турка, араба, мурына, іранца, азербаджанца…, нашыя мужчыны адразу аб’яўлялі іх “сваім” і прыймалі ў сваё кола. А павінна ж было быць усё наадварот.
    Пакуль у нас мужчыны ня стануць сапраўднымі галовамі сем’яў, мы ніколі ня станем сапраўдным народам. А нашая краіна будзе ўяўляць сабою афра-азіяцкі публічны дом, чым яна зараз і зьяўляецца.

    • Рэдакцыя кажа:

      Сяржук:
      1. Ці ня думаеце вы, што замала накапалі, каб пра такога чалавека як пані Сьвятлана заяўляць: “здраднік і адрачэнец”?
      2. Калі вы дазваляеце сабе такое заяўляць пра надзвычай паважанага чалавека, значыць вы:
      а) альбо зрабілі для беларускага народу і Беларусі больш за яе (чаму тады мы пра вас ня ведаем?);
      б) альбо вы неадэкватна ацэньваеце сябе на фоне сапраўдных беларускіх геніяў і герояў!
      Чакаем адказаў ад вас.

    • Сымон кажа:

      >бо як вучыць Сьвятое Пісаньне, нацыянальная прыналежнасьць замужняй жанчыны
      вызначаецца нацыянальнай прыналежнасьцю ейнага мужа.

      Ды сралі беларусы на Сьвятое Пісаньне і на прыватнае меркаванне прытыранага Паўлы. Беларусы жывуць па сваім законе.

      Ты ж сам цудоўна гэта ведаеш:
      >ў нас [беларусоў] матрыярхальнае грамадства.

      То боч усё што піша Святое Пісанне і апосталы – гэта для сямітаў (габрэяў і арабаў). А беларусоў гэта не тыча. Бо нашага звычаю яны проста не ведаюць.

      Пра гэта й кажа пані Новікава (вы відаць артыкулу-та не пачыталі…):
      – А яны думалі, што зь ісцінай адбываецца такая рэч, што калі тысячу разоў казаць “халва”, дык будзе халва.

      Рэлігія так і разьвівалася, кожная. Яны ня ведалі ніякага іншага шляху стварыць новае нешта, як проста паўтарыць тое, што было да гэтага і было звычайным шляхам рэлігіі. Прыходзіць місіянер і кажа: “Гэта ісьціна”. Прыходзіць заўтра салдат і кажа: “Калі ты ня верыш, што гэта ісьціна, мы цябе мячом і агнём будзем хрысьціць”. Пахрысьцілі. Прыходзяць пасьлязаўтра многа сьвятароў і кажуць: “Плаці. А не – дык мы цябе яшчэ мячом і агнём”. І людзі плоцяць, плоцяць і плоцяць – прывыкаюць, што гэта ісьціна. То бок арганізацыя ідзе, масы пераконваюцца, што гэта ісьціна – і вось гэта становіцца ісьцінай.

      – І становіцца часткай народнай культуры…

      – Так. І гэта была шматвекавая (фактычна, ад таго часу, як пайшло Хрысьціянства) тэхналогія: сярэднявечча, крыжовыя войны, мусульманскія таксама. А як жа яшчэ было прывесьці людзей “да розуму” – загадаць ім, што гэта будзе ісьціна.

      Роўна гэта Вы і робіце: спрабуеце беларусам накінуць чужыя сяміцкія звычаі.

      А яшчэ дадае:

      Рэлігія была ўжо як бы старая сістэма, ад яе пачалі [яшчэ ў пачатку ХХ стагоддзя] адмаўляцца.

      Тут больш нічога не дадасі: Старой мерай ты мерыш. Старой і гнілой.

    • Сымон кажа:

      >Пакуль у нас мужчыны ня стануць сапраўднымі галовамі сем’яў, мы ніколі ня станем сапраўдным народам.

      Калі ў нас мужчыны стануць сапраўднымі галовамі сем’яў, – мы перастанем быць беларусамі. Бо хто галава у сям’і – этнавызначальаня рыса

  2. Ўладзімір кажа:

    Вялікае дзякуй за інтервю з пані Святланай.
    Яна выбітны матэматык сусветнага ўзроўню,
    а дакладней кажучы адзіная ў свеце
    якая дасягнула такога выніку.
    Матэматыка А-эль (Ірархічная Матэматыка) – багацце ўсяго свету (для ўсіх дзяржаў і ўсіх моў), але створанна па беларуску і на Беларусі Вялікая беларускай.

  3. Нг кажа:

    Нейкае змяшанае ўражанне – адказы на пытанні ў стылі якогась дэльфійскага аракула. ці гэта такая жаночая логіка якую мужчыне незразумець?

    • Рэдакцыя кажа:

      Галоўнае, па чым АБ’ЕКТЫЎНА трэба ацэньваць чалавека:
      – што канкрэтна ён зрабіў для свайго народу, для ўсёй людскай цывілізацыі, для іх Прагрэсу;
      – якіх ён прынцыпаў прытрымліваўся ў жыцьці;
      – калі гэтыя прынцыпы былі Праўда і Справядлівасьць, тады якія цяжкасьці ён перанёс, але ім ня здрадзіў.
      У гэтым сэнсе надзвычай сьціплая і аськетычная пані Новікава проста ўзор – і геній, і герой.
      Натуральна, што з гэтых пазіцый гаворачы пра іншых людзей, яна не абавязана нікога гладзіць па галоўцы, нікому падабацца. Хочаш, бяры зь яе прыклад, ня хочаш – не бяры. Але, калі ня будзеш арыентавацца на такіх людзей, як яна, кім будзеш ты? Чым будзе і чым скончыцца тваё жыцьцё?
      Акрамя таго, пані Сьвятлана – ня гледзячы на тое, што яна была матэматыкам і кібернетыкам сусьветнага маштабу – ня Бог, а чалавек. Яна магла і памыляцца… Ці спраўдзяцца яе прагнозы што да аддаленай будучыні, на жаль, ні мы, ні вы не пабачым…

    • Павал кажа:

      Чытачу аб Нг:

      Я проста ў захапленні ад прафесіяналізму Нг. Ён дэманструе выдатны ўзор, як трыма фразамі закінуць сумнівы і тым дыскрэдытаваў ворага, як бы нічога і не сказаўшы. Прычым не сказаўшы ніводнага рэальнага аргументу.

      Па-першае – не казаць нічога канкрэтнага (бо, калі нападаць на нешта канкрэтнае, а чытач з гэтым згодны, то крытык сам падставіцца пад крытыку). А толькі ўвогуле: «адказы на пытанні ў стылі якогась дэльфійскага аракула». Тады чытач сам пачне шукаць месцы, якія – на меркаванне чытача! – падыйдуць пад гэтае абвінавачанне (так збудаваная чалавечая псіхіка)

      Па другое – «перайсці на асобы»: “А вось Новікава – жанчына”. Значыць у яе – жаночая логіка. Усё – далей мы абмяркоўваем не яе думкі, а яе пол.

      Дакладна “па навуцы”:
      http://ru.wikisource.org/wiki/Эристика,_или_Искусство_побеждать_в_спорах_(Шопенгауэр/д'Андре):
      «Последняя ўловка. Когда замечаешь, что перед тобою более сильный противник, придирайся к нему при первом удобном случае, будь с ним груб и двуличен.

      Придирка состоит в том, чтобы ўдалиться от предмета спора (так как здесь дело проиграно) и перейти на личную почву, т. е. таким или другим путем напасть на личность спорящего. Этот прием можно было бы назвать argnmentum ad personam, чтобы отличить от argumentum ad hominem. Этот последний аргумент возвращается к объективному предмету и заставляет придерживаться того, что противник сказал или какого мнения придерживался о данном предмете раньше; когда же дело доходит до личности, то предмет уходит совершенно на задний план и нападение направляется на личность противника язвительно, злобно и грубо. Такой переход можно назвать скачком от сил духовных к силам физическим или животным. Это излюбленный прием всех людей, так как большинство из них обладает способностью к выполнению его.»

      Акрамя таго там яшчэ й цудоўная лагічная пастка. Бо якая б дакладная і матэматычная яе логіка ні была – яна пабудаваная жанчынай, а значыць – у любым выпадку будзе жаночай! Што і трэба давесці. (Вядома, што дэмагагічныя прыёмы, як і лагічныя памылкі звычайна існуюць (выкарыстоўваюцца) не па аднам, а збіваюцца ў клубкі. Што мы і бачым у Нг).

      Але галоўнае, што “предмет при этом уходит совершенно на задний план”. Відаць гэта й было мэтай Нг.

      Цікава, што рэдакцыя гэтага не раскусіла і пачала пачала спрачацца аб асобе Новікавай. Прычым збілася на аргументы “ад аўтарытэту”.

      Дапаможам рэдакцыі.

      Што рабіць калі апанент “пераходзіць на асобы”? Шопенгауэр у той самай кнізе раіць:
      “Стоит только, когда противник переходит на личную почву, заметить ему, что это к делу не относится, и, возвратившись опять к предмету, продолжать доказывать, не обращая внимания на нанесенное оскорбление.”

      Так і зробім. Дык вось:

      Тое што афіцыйная навука, рэлігія, і аналітычныя мовы сядзяць у срацы, глыбокай і смярдзючай, і дэградуюць – ніяк не залежыць ад полу Светланы Новікавай (гэта ж пісалі і мноства мужчын-навукоўцаў). Як не залежыць ад полу і ўсё астатняе сказанае Светланай Новікавай у гэтым інтарв’ю. Гэтаксама – сказанае не залежыць ад таго ў якім стылі (дэльфійскім ці не) яно гаворыцца. Прынамсі, не залежыць – у межах “мужчынскай” логікі. Сказанае або праўда, або – памылка. Калі Нг з нечым сказаным нязгодны – хай ён напіша з чым уласна. Калі ён бачыць недзе парушэнне логікі – хай пакажа дзе і якое. І тады кожны сам здолее зрабіць уласную выснову – чыя праўда.

  4. Рэдакцыя кажа:

    Павал Бука даслаў рэдактару свае заўвагі й дадатковыя тлумачэньні.
    Лічым іх важнымі для ісьціны, таму выстаўляем ніжэй.
    ————————————————————————————————

    Здаровы бы╒, пан Алесь

    Я для даведкавых мэт перачытва╒ iнтарв’ю панi Светланы (2-ю Ё 3-ю
    часткЁ). I мне кiнулася ╒ вочы некаторыя дробныя неадпаведнасцi.

    апЁскЁ:

    .) “Мiсаравiч i Такахара”. ён Месаравiч цi Мясаравiч (калi з яканнем)

    .) “нават Шмiдт i Макс з Энгельсам”. МаРкс!

    .) “так рабiлi ╒весь час, пакуль нi заставалася вось толькi такое
    быдла┘”ю Па-мойму тут арфаграфiчна “не”.

    .) “акадэмiк Манчын”. ну, ня трэба так з яго здзеквацца. Гэта –
    няпрыстойна (тым больш у мове ). ён “акадэмiк Маньшын”

    Геральд Григорьевич Маньшин – член-корреспондент НАН Беларуси, лауреат
    Государственной премии СССР в области науки и техники, доктор
    технических наук, профессор.
    http://www.ihet-mait.ru/index.php/ru/component/k2/itemlist/tag/Председатель%20Президиума%20МНОО%20МАИТ%20академик%20Маньшин%20Геральд%20ГригорьевичМеждународная%20Академия%20Информационных%20Технологий%20МАИТ
    http://nasb.gov.by/rus/members/correspondents/manshin.php

    .) “Таму што я iзно╒ пачала працаваць на сапра╒дную навуку – усе гэтыя
    гады я навукай займалася.” З суседнiх сказа╒ вынiкае, што тут мусiць
    быць “я навукай НЕ займалася.”

    .) “Баркавiн.” – БаркаЛiн.

    .) “На самой справе навуку нельга пракантраляваць нiкому, акрамя самой
    навукi. Нiхто, акрамя калег-вучоных, ня можа пракантраляваць чалавека.”
    Тут правiльней не “чалавека.” а “даследчыка”. Бо чалавека
    кантраляваць можна. I навукай, i навуко╒цам i проста цiвуном.

    .) “Раз я не магу езьдзiць – а iм нiхто болей не патрэбны.” “Раз я не
    магу езьдзiць – ТО iм нiхто болей БЫ║ не патрэбны.”

    .) “Калi я сама прыдумала, але пра гэта 60 гадо╒ таму дума╒ (не
    прыдума╒, а дума╒) Анры Лiбер”. – Лябег!

    .) “У гэты час у мяне i так было зроблена ╒сё. Але частка яшчэ не
    надрукаваная.” – Але частка яшчэ не БЫЛА надрукаваная.

    Пра╒кЁ ╒ рэдакцыю

    .) Iмя. Панi Светлана за╒сёды пiсала сваё iм цераз “е”. Увогуле, яна
    патрабавала ад сiмвала╒, каб тыя абсалютна дакладна перадавалi сэнс (i
    – каб наадварот, нiколi яго не зацямнялi). Таму нi фанятычны нi
    марфалагiчны прынцып напiсання не былi для яе самамэтай анi
    самакашто╒насцю. Яны былi адно сродкам замацавання i перадачы сэнсу.
    Напiсанне Святлана – звязвае (лiтарамi) яе iмя са святасцю,
    хрысцiянствам i царквой. Гэтая – адна з сувязя╒, якiх панi Светлана
    усяляк хацела пазбегчы. Напiсанне ж Светлана – усталюе сувязь са
    светам – што цалкам ╒ яе светаглядзе мае добрую адзнаку (канатацыю).

    Акрамя таго, я даволi часта сутыка╒ся з тым, што людзi вельмi
    адчувальныя да гучання, напiсання, цi словазмянення уласнага iмя. I
    кры╒дуюць, калi чуюць нешта неадпаведнае уласнаму бачанню свайго iмя.
    (Так у мяне ёсць адзiн знаёмы Змiтро, якi катэгарычна супраць быць
    Змiцерам (у ягонай вёсцы так звалi выключна парсюко╒). Бу╒ выпадак каi
    знаёмы Гелямент – амаль пакры╒дзi╒ся на напiсанне “Гялiмент” (хаця
    гэта – проста па╒ночнабеларуская фанетыка, з якой ЁН САМ выма╒ля╒). Я
    сам – нармальна ста╒люся, калi мяне завуць, Полам, Полям, Паулям,
    Паблам, але катэгарычна супраць каб звалi Пашам (я лiчу гэта iмя
    жаночым)). Урэшце, я прыйшо╒ да высновы, што у выпадку уласнага iмя –
    трэба прызнаць за чалавекам права вызначаць напiсанне i дапушчальныя
    формы уласнага iмя. Бо iмя чалавека – ягоны сiмвал, каторы выражае
    сутнасць гэтага чалавека. I чалавеку самому лепш ведаць, якое iмя яму
    адпавядае. Таму ╒ гэтым выпадку суб’екты╒нае меркаванне апынаецца
    шчырай пра╒дай, i нiякая “аб’екты╒ная навуковая iсцiна” – У ДАДЗЕНЫМ
    выпадку – не слушная.

    I, хаця я сам – перакананы i адданы фанетыст, я паслядо╒на пiшу
    “Светлана Новiкава”. I раi╒ бы табе падумаць, цi не варта рабiць тое
    ж. З павагi.

    .) ерархiчныя. Падобная ж рэч. Панi Светлана пiсала “iерархiчныя”
    выключна з пачатным “i”. I выма╒ляла гэтаксама. Каб перадаць
    (захаваць) сувязь з элiнскiм коранем. Прыслухайся да запiсу – там
    гэтае “i” мусiць гучаць вельмi выразна. Я так думаю. (Хаця сама панi
    Светлана – у гэтым выпадку – гучанне не лiчыла б аргументам: то боч,
    нават каб у гучаннi “i” выпала б – пры напiсаннi яна б яго усё адно
    трывала захо╒вала б).

    .) “Ня дужа давалi року – дык людзi ╒ падвалах сядзелi недзе, у
    варто╒нях i яшчэ лепей выглядалi.” Падобна, агаворка. Мабыць, лепш
    сказаць не “выглядалi” а “атрымлiвалася”

    .) “але ёсьць яшчэ вышэйшыя – IFAC i кiбернэтыка – яны самыя вышэйшыя
    ╒ сьвеце”

    атрымлiваецца, што кiбернетыка – вышэйшая ╒ свеце (за ╒сё). Гэта
    блiзка так, але – тут яно нiяк не аргументуецца. Да таго ж – гэта
    недакладна: матэматыка – троху вышэй па узро╒нi. Так што панi Светлана
    не павiнна была такога сказаць…

    трэба пераставiць месцам слова кiбернетыка

    – “але ёсьць яшчэ вышэйшыя – IFAC – яны самыя вышэйшыя ╒ сьвеце
    ╒ кiбернэтыцы”

    а лепш (так мова больш сiнтатычная, панi Светлана лiчыла сiнтэтычныя
    граматыкi вышэйшымi па узро╒нi)
    – “але ёсьць яшчэ вышэйшыя – IFAC – яны самыя вышэйшыя ╒
    сусьветнай кiбернэтыцы”

    .) “- А гэты iнстытут цяпер дзе?

    Зараз яго ╒жо няма.

    – А як ён зва╒ся?

    – Тэхнiчна-кiбернетычны.”

    Нават калi так прагучала – гэта я╒ная агаворка (А хутчэй за ╒сё у
    гэтым месцы гаворкi яна магла не называць яго iмя, а азначаць профiль
    iнстытуту). На маё меркаванне тут цалкам дапушчальнае рэдагаванне
    (пры вуснай размове часам такое скажацца… Думаю ты, як вопытны
    журналiст, гэта ведаеш нашмат лепш за мяне). Дык вось вышэй жа
    iнстытут выразна называецца: “I вось з 1976 года я пачала працаваць у
    Iнстытуце тэхнiчнай кiбернэтыкi.” А “Тэхнiчна-кiбернетычным” ён не
    называ╒ся нiколi. Гэта нейк i няправiльна гучыць…

    Ты падумай, можа варта паправiць…

    .) “Яны потым на каленi ╒ставалi i страшна шкадавалi, калi мы сышлi┘”
    Як я памятаю, яны КАЗАЛI, што уставалi на каленi. Казалi журналiсту
    (Ваню Рубiну, здаецца з мiнскай “Вячоркi” (“Вячэрняга Мiнску”)). Бо
    той, правяраючы iнфармацыю, атрыманую ╒ Лабараторыi IМС, прадставi╒ся
    нейкiм начальствам – i пача╒ iх ганяць, што раскiдаюцца кашто╒нымi
    кадрамi. А пасля – не утрыма╒ся i распавё╒ у Лабараторыi (цi нават
    напiса╒ у артыкуле). (Гэтую гiсторыю панi Светлана шматкроць
    распавядала як узор высокапрафесiйнай працы журналiста з Iнфармацыяй)

    А рэальна – казалi зусiм iншае. Ды не казалi, а крычалi (Маньшын,
    наколькi памятаю) – на ╒весь хол IТК: “Я удавлю тебя, сука, за твой
    белорусскiй язык!” (гэты выпадак – таксама рапавяда╒ся неаднойчы).

    .) “Яна мне не даравала [беларускасьцi], стала проста мучыцца.”

    .) “Адна – дачка начальнiка штаба беларускай СПА – прыгожая дзя╒чынка,
    Галачка” дадаць “(Ананiч, пасля ??? – рэд.)”

    .) “Чаму? Таму што я зразумела, што колькi б грошай у iх нi было, гэта
    ╒сё ж непрэстыжна” дадаць [для нас, для нашай тэорыi]

    .) (гл. фота ╒нiзе, на якiм бачныя панi Сьвятлана разам са сваiмi
    вучнямi-калегамi на адной з замежных навуковых канферэнцый). Гэта
    International Conference on Transition to Advanced Market Institutions
    and Economies. – TRANSITION’97, June 18 21, 1997, Warsaw, 1997. Чаму
    ведаю – бо я мала ездзi╒ (толькi тры разы). I такi склад бы╒ толькi
    там. У каго ты узя╒ фатаграфiю?-..

    .) “А IFAC – гэта федэрацыя, туды ╒ваходзяць не асобныя навуко╒цы, а
    дзяржавы. I вось тут, скажу, таксама (усе газеты пiсалi) бы╒ першы ╒
    гiсторыi выпадак, калi я была членам ня проста праграмнага, я была
    членам тэхнiчнага камiтэту IFAC. Дык вось: краiна не была ╒ключана ╒
    IFAC, а я ня толькi была ╒ключана, але i была ╒ключана ╒ кiра╒нiцтва.
    Так не бывае, гэта яны ад свайго статуту адмовiлiся┘”

    Па мойму, гэта варта прычасаць. А то атрымлiваецца, што панi Светлана
    сцвярджае, цi то нiбы “я была членам ня проста праграмнага, я была
    членам тэхнiчнага камiтэту IFAC.” – гэта гiстарычная падзея сама па
    сабе. То боч – нясцiпласць, ёй не характэрная. Цi то што яна упершыню
    патрапiла ╒ тэхнiчны камiтэт (цi – у “тэхнiчныя i праграмныя
    камiтэты”). Але яна бла ╒ iх з 1990 (з ICED). Яна ж хоча сказаць, што
    падзея (прычым – ТОЛЬКI ДЛЯ IFAC) ╒ тым, што ╒ кiра╒нiцтве бы╒ чалавек,
    з краiны, якая не была членам IFAC.


    З павагай
    Павал Бука

Пакінуць каментар

  • Старонкі

  • Катэгорыі

  • Апошнія запісы

  • Архівы